حدین
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حدَّين یکی از
اصطلاحات به‌کار رفته در
علم منطق بوده و به معنای
حد اکبر و
حد اصغر؛ دو حد مختص مقدمات
قیاس است.
قیاس اقترانی، دست کم از دو مقدمه تشکیل می‌شود و مشتمل بر دو قضیه است تا از آن دو مقدمه،
مجهول تصدیقی به معلوم تبدیل شود و نتیجه به دست آید و دو مقدمه قیاس حتماً باید مشتمل بر سه
حد باشد که آنها را
حدود قیاس می‌نامند.
آن سه حد عبارت است از:
حد مشترک یا
حدوسط، و حدَّین یا طرفین.
منظور از طرفین و حدّین، همان دو حد مختص است، یعنی حد اکبر و حد اصغر؛ برای مثال در قیاس «شارب الخمر فاسق است و هر فاسقی شهادتش مردود است؛ پس شارب الخمر شهادتش مردود است». فاسق،
حدوسط است که در هر دو مقدمه تکرار شده و رابط میان طرفین است، و شارب الخمر، حد اصغر است که در نتیجه، موضوع واقع شده است و مقدمه اول که مشتمل بر این کلمه است
صغرا نام دارد و «مردود بودن شهادت»، حد اکبر است که در نتیجه، محمول واقع می‌شود و مقدمه دوم را که مشتمل بر این کلمه است
کبرا می‌نامند.
دلیل اینکه اجزای مقدمه را حد و طرف می‌نامند آن است که در ابتدا و انتهای قضیه واقع شده‌اند. در برخی از کتاب‌های منطقی درباره رأسین آمده است: دو طرف مطلوب که
موضوع و
محمول آن هستند، دو راس نامیده می‌شوند، زیرا پس از حذف و اسقاط حد مکرر از اجزای دو مقدمه فقط همین دو جزء باقی می‌مانند و مطلوب از آنها ترکیب می‌شود و اصل و اساس مطلوب‌اند به این سبب راس نامیده می‌شوند.
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:
• خوانساری، محمد، منطق صوری.
•
مظفر، محمدرضا، المنطق. • ابوالبركات ابن‌ملكا، هبه‌الله بن علي، الکتاب المعتبر فی الحکمة.
•
مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «حدَّین»، تاریخ بازیابی۱۳۹۵/۱۲/۱۷.
