حدیقة الازهار فی ماهیة العشب و العقّار (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«حدیقة الازهار فی ماهیة العشب و العقار» تالیف
ابوالقاسم بن محمد بن ابراهیم غسانی مشهور به وزیر است.
نام مذکور را مؤلف در خطبه آغازین کتاب «حدیقة الازهار فی شرح ماهیة العشب و العقار» ذکر می‌کند.
با این حال
ابوالعباس مقری این کتاب را با عنوان حدیقة الازهار فی الاعشاب و العقار نام برده است.
غسانی این کتاب را برای خزانه حکومتی پادشاه سعدی سلطان احمد منصور، ملقب به
ذهبی (۱۰۱۲- ۹۸۶ ق) تالیف نموده است.
تاریخ پایان نگارش این کتاب چنان که در کلام پایانی این کتاب آمده،
سال ۹۹۴ ق است.
این کتاب به ترتیب
حروف الفبا نگاشته شده است. البته ترتیب حروف الفبا در این
اثر بر اساس ترتیب و
اصطلاح اهل مغرب است؛ یعنی حروف الفباء با حرف الف شروع شده و با حرف شین پایان می‌پذیرد.
مؤلف در ابتدا اسم ماده مورد نظر را بیان می‌کند، آن گاه ماهیت و شکل و اجزاء آن را شرح می‌دهد و البته بسیاری از اوقات در هنگام بیان ماهیت مفردات، نام‌های متعدد هر گیاهی را متذکر می‌شود و نیز محل پرورش آن را ذکر می‌کند.
مؤلف پس از توضیح و توصیف هر ماده،
طبیعت آن را و سپس خواص و منافعش و در انتها
بدل هر مفرد را ذکر می‌نماید. در مجموع غسانی ۳۸۵ ماده را شرح و توضیح می‌دهد.
دسته بندی، نثر تقریبا ساده مؤلف، جامعیت در عین اختصار این اثر همه از ویژگی‌های قابل تحسین کتاب به شمار می‌آید. با این حال ویژگی منحصر به فرد این اثر، دسته بندی گیاهان بر اساس جنس آن هاست، امری که امروزه در
گیاه شناسی بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد.
افزون بر این وی از منابع بسیاری در تالیف این اثر بهره مند می‌شود، از این رو بسیار در کتاب او این عبارت به
چشم می‌خورد: «اختلف الاطباء فی ماهیة کذا... فمنهم من قال کذا و منهم من قال کذا». البته وی در عین نقل اقوال به نقد و کنکاش آن‌ها نیز می‌پردازد و قولی را برمی گزیند که در نظر او صحیح تر است.
البته در میان مصادری که وی در نگارش این کتاب به آن‌ها مراجعه می‌کند، کتاب
عمدة الطبیب فی معرفة النبات ، نگاشته ابن عبدون بیشتر مورد توجه غسانی واقع شده، به گونه‌ای که بالغ بر ده مرتبه به صراحت نام این کتاب را ذکر می‌کند و در بسیاری از مواقع بدون ذکر نام، مطالب این کتاب را بدون تغییر در عبارت ذکر می‌کند.
نگاهی به آنچه ابن عبدون در کتاب
عمدة الطبیب در شرح
زنجبیل ،
کندر ، عرطنیثا، قیصوم، قتاد، قرنفل،
سماق و
خولنجان گفته و
مقایسه آن‌ها با مطالبی که غسانی نقل کرده، به وضوح نشان می‌دهد که بسیاری از تحقیقات غسانی متاثر از گفته‌های
ابن عبدون است.
این اثر به همت استاد
محمد عربی خطابی و بر اساس چهار نسخه خطی تصحیح و در
سال ۱۹۸۵ م در بیروت منتشر شده است.
مصحح علاوه بر مقابله نسخ و تصحیح متن، در پایان هر ماده، معادل لاتین و نیز اسم مشهور انگلیسی و فرانسوی آن را ذکر می‌کند. وی در پایان کتاب نیز عکس بعضی از مفردات گیاهی را آورده است.
فهرست‌های کتاب شامل فهرست
آیات و
احادیث ،
اعلام ، اماکن، گونه‌های گیاهی، مفردات، معادل لاتین مفردات، توضیح مصطلحاتی که در متن آمده و منابع تحقیق است. فهرست ابواب کتاب نیز در انتهای اثر آمده است.
پاورقی‌های این اثر تنها به
اختلاف نسخ اشاره دارد.
نرم افزار جامع طب، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
