حدث
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حَدَث به دو معنای سبب نقض
طهارت و
قذارت معنوی مانع از دخول در
نماز آمده است.
حدث در اصطلاح فقها بر دو معنا اطلاق شده است:
یکی
سبب، یعنی امری که طهارت را
نقض می‌کند، مانند
بول،
غائط و
جنابت.
دیگری
مسبب، یعنی حالتی که به سبب پیدایی یکی از امور یاد شده در
نفس انسان پدید می‌آید که از آن به
قذارت و
نجاست معنوی تعبیر می‌گردد و مانع دخول انسان در نماز و دیگر اعمال مشروط به طهارت می‌شود.
آنچه که با
وضو و
غسل برطرف می‌شود حدث به معنای دوم (مسبب) است. برخی، اطلاق حدث به معنای اوّل را
مَجاز دانسته‌اند.
حدث دو مرتبۀ
خفیف و
شدید دارد.
مرتبۀ خفیف،
حدث اصغر و مرتبۀ شدید آن
حدث اکبر نامیده می‌شود.
و برخی دارای هر دو مرتبه است. مثل «
استحاضه صغرا (قلیله که) حدث اصغر است، مانند بول، پس اگر این استحاضه ادامه پیدا کرد یا قبل از هر نمازی از نمازهای پنج‌گانه حادث شود مثل حدث مستمر است، مانند سلس البول است، ولی
استحاضه کبرا (کثیره) و
وسطی (متوسطه) هم حدث اصغر و هم حدث اکبر می‌باشند.»
به کسی که حدث از او صادر گردیده «
مُحدِث» گویند.
حدث ناقض طهارت است و محدث پیش از تحصیل طهارت (
وضو،
غسل یا
تیمّم) نمی‌تواند اعمالی را که
مشروط به طهارت است. به جا آورد.
اسباب حدث اصغر که تنها موجب وضو می‌گردند، عبارتند از: خروج
ادرار؛
مدفوع؛
باد معده؛
خوابی که بر
قوّۀ شنوایی و
بینایی چیره گردد، به گونه‌ای که
چشم نبیند و
گوش نشنود؛ زایل شدن
عقل بر اثر پیدایی
جنون،
بی‌هوشی،
مستی و غیر آن و
استحاضۀ قلیله.
اسباب حدث اکبر که با
غسل برطرف می‌گردند، عبارتند از:
جنابت،
نفاس،
حیض،
استحاضۀ متوسطه و
کثیره و
مسّ بدن میّت.
حدث اصغر با وضو و
حدث اکبر با
غسل بر طرف می‌گردند.
و
غسل جنابت در تمام چیزهایی که
وضو در آنها شرط است از وضو کفایت می‌کند.
یعنی هم رافع حدث اکبر است و هم رافع حدث اصغر.
در صورت عدم دسترسی یا عدم امکان استفاده از
آب،
تیمم بدل از وضو در حدث اصغر و
بدل از غسل در حدث اکبر
مشروعیّت می‌یابد.
احکامی که به مطلق حدث، اعم از حدث اصغر و حدث اکبر بار می‌شود:
بنابر مشهور، رساندن جایی از
بدن به نوشته‌های
قرآن بر محدثِ مکلّف
حرام است.
نامهای خداوند،
پیامبر اکرم صلّی اللّٰه علیه و آله و
اهل‌بیت آن حضرت علیهم السّلام نیز بنابر مشهور همین
حکم را دارند.
در صورت عارض شدن حدث پس از
غسل در
غسلهای زمانی، همچون
غسل جمعه، نیازی به
اعادۀ آن نیست و اعاده
استحباب ندارد؛ همچنین
غسلهایی که به جهت ارتکاب عملی در گذشته صورت گرفته، مانند
غسل توبه از گناهی که از او سر زده است.
در
غسلهایی که جهت انجام دادن کاری به جا آورده می‌شود، مانند
غسل زیارت یا
احرام و نیز در
غسلهای مکانی، از قبیل
غسل برای دخول
مسجد الحرام، در صورت محدث شدن پس از آن، بنابر قول مشهور، اعاده
مستحب است؛ لیکن در اینکه اعاده به جهت
بطلان غسل اوّل است یا امری
تعبّدی، اختلاف است.
حدث- چنان که گذشت- با
وضو،
غسل و یا
تیمّم رفع می‌شود؛ لیکن آیا برای رفع آن، نیّت
رفع حدث نیز
واجب عینی است یا
واجب تخییری، به معنای مخیّر بودن بین
نیت رفع حدث و بین
نیّت اباحۀ دخول در
نماز و یا
واجب نیست، اقوال مختلف است.
کسی که مبتلا به عروض پی در پی حدث است، مانند
مسلول،
مبطون و
مستحاضه، اگر در مدتی معیّن، حدث بر او عارض نمی‌شود، باید در همان زمان- اوّل وقت باشد یا وسط و یا آخر آن- تحصیل
طهارت کند و نماز بگزارد و در صورت تأخیر عمدی از آن مدت، مرتکب
گناه شده است.
بنابر قول مشهور،
تیمم بدل از غسل جنابت با عارض شدن حدث- اعم از اصغر و اکبر-
باطل می‌گردد و برای نماز باید اعاده شود.
و به عقیده
امام خمینی: «
تیمّم بدل از وضو به‌وسیله حدث اصغر و اکبر باطل می‌شود، چنان که تیمّم بدل از
غسل به‌وسیله
موجبات غسل باطل می‌شود. و آیا تیمّم بدل از
غسل به‌وسیله
مبطلات وضو باطل می‌شود و به حالت قبل از تیمّم برمی‌گردد؟ بنابراین جنبی که تیمّم کرده درصورتی‌که حدث اصغر از او سر زند باید تیمّم را
اعاده کند و زن حائض مثلاً اگر حدثی از او سرزند دو تیمّمش باطل می‌شود؟ یا آنکه چنین نیست، بلکه حدث اصغر فقط موجب وضو یا تیمّم بدل از وضو است تا آنکه آب پیدا کند یا آنکه از استعمال آب برای
غسل، متمکن گردد، پس (تنها) در این صورت (یافتن آب یا تمکن از استعمال آن) تیمّمی که بدل از
غسل است باطل می‌شود. (کدام)؟ دو قول است که اولی
اشهر است، و دومی
اقوی است مخصوصاً در غیر جنب، بنابراین اگر جنب بعد از تیمّم، حدثی از او سر زند مانند کسی که بعد از
غسل محدث شود، فقط احتیاج به وضو یا تیمّم بدل از وضو دارد و
حائض اگر بعد از (دو) تیممش، محدث شود؛ مانند آن است که بعد از وضو و
غسل حدثی از او سرزده باشد که فقط تیمّم بدل از وضویش باطل می‌شود، ولی
احتیاط (مستحب) آن است که شخصی که می‌تواند وضو بگیرد بین وضو و تیمّم بدل از
غسل جمع نماید و کسی که نمی‌تواند وضو بگیرد، درصورتی‌که جنب باشد، یک تیمّم به‌قصد ما فی الذّمة - که مردد است بین اینکه بدل از
غسل یا وضو باشد - بنماید، ولی غیر جنب، احتیاطاً دو تیمّم نماید: یکی بدل از وضو و دیگری بدل از
غسل.»
احکامی که به
حدث اصغر بار می‌شود:
آبِ به کار رفته در رفع حدث اصغر
پاک و پاک کننده و وضو گرفتن و
غسل کردن با آن بنابر مشهور
صحیح است.
امام خمینی معتقد است: «آبی که در وضو به‌کاررفته بدون اشکال پاک و پاک‌کننده از حدث و
خبث است. چنان که آبی که در رفع حدث اکبر (
غسل جنابت و مانند آن) به‌کاررفته پاک و پاک‌کننده خبث است و بلکه بنابر اقوی برطرف‌کننده حدث نیز می‌باشد.»
عارض شدن حدث اصغر در اثنای وضو، آن را باطل می‌کند.
آیا در
غسل جنابت هم چنین است و در صورت عدم بطلان آیا پس از اتمام
غسل، وضو برای نماز واجب است؟ اقوال مختلف است.
به نظر امام خمینی که در احکام
غسل جنابت در
تحریرالوسیله آمده است: «اگر در بین
غسل، حدث اصغر از شخص سربزند بنابر اقوی غسلش باطل نمی‌شود، و لیکن بعد از
غسل برای چیزهایی که وضو در آنها شرط است باید وضو بگیرد. و احتیاط (مستحب) این است که
غسل را به‌قصد آنچه که بر او واجب است -
غسل کامل یا تکمیل آن - از نو شروع کند و بعد از
غسل وضو هم بگیرد.»
این اختلاف در دیگر
غسلها نیز، بنابر قول به کفایت آنها از وضو وجود دارد. بنابر قول به عدم کفایت، اتمام
غسل و گرفتن وضو برای نماز متعیّن است.
احکامی که به
حدث اکبر بار می‌شود:
آب به کار رفته در رفع حدث اکبر پاک است و می‌توان با آن، چیز
نجس را شست؛ لیکن در صورت
قلیل بودن آیا رافع حدث- اعم از اصغر و اکبر- هست یا نه؟ اختلاف است.
اگر در اثنای
غسل، حدث اکبر عارض شود، در صورت
مماثلت دو حدث، مانند
جنب شدن در اثنای
غسل جنابت یا مسّ بدن میّت در اثنای
غسل مسّ میّت،
غسل باطل می‌شود، و در صورت عدم مماثلت، مانند حیض شدن زن در اثنای
غسل جنابت، بطلان آن اختلافی است. بنابر قول به عدم بطلان، بعد از اتمام
غسل، برای حدث جدید
غسل دیگری انجام می‌دهد. اگر حدث دوم غیر جنابت باشد- بنابر قول به عدم کفایت غیر
غسل جنابت از وضو- برای
نماز- پس از
غسل دوم-
وضو نیز
واجب است.
آیا عارض شدن حدث اکبر، جز
جنابت در اثنای وضو موجب بطلان آن می‌شود؟ مسئله اختلافی است.
•
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج۳، ص۲۴۶-۲۴۹. •
ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ،
موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی
