حجیت سیره متشرعه

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

حجیت سیره متشرعه، صحّت استناد به سیره متدیّنان در استنباط حکم شرعی است.

---

حجیت سیره متشرعه، به معنای صحت استناد و احتجاج به سیره متشرعه در میان اهل شرع است.
حجیت سیره متشرعه مشروط به تحقق دو امر است:
۱. اثبات معاصر بودن سیره با زمان معصوم علیه‌السّلام؛
۲. عدم ردع معصوم علیه‌السّلام از آن.

---

مرحوم مظفر سیره متشرعه را به چهار قسم تقسیم نموده و سپس در مورد حجیت هر یک بحث کرده است:
۱. سیره‌هایی که به طور قطع به زمان معصوم علیه‌السّلام می‌رسد و خود معصوم علیه‌السّلام هم به آن عمل نموده است، نظیر آن چه از مرحوم «شیخ طوسی» نقل شده که مسلمانان در همه اعصار و قرون از زمان پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و ائمه علیهم‌السّلام تا امروز به خبر ثقه اعتماد کرده‌اند؛
۲. سیره‌هایی که به طور قطع به زمان معصوم علیه‌السّلام می‌رسد و خود معصوم علیه‌السّلام به آن عمل نکرده ولی آن را امضا نموده است؛
۳. سیره‌هایی که به طور قطع بعد از عصر معصومان علیهم‌السّلام پیدا شده و به دوران معصوم علیه‌السّلام منتهی نمی‌شود (سیره‌های مستحدثه و نوپیدا) مثل برخی عادت‌ها هم چون مهریه‌های سنگین که امروزه در کشورهای اسلامی کم و بیش رایج است و منشا اسلامی و دینی ندارد، بلکه بعضی از آنها نیز بر خلاف دین است؛
۴. سیره‌هایی که نسبت به آنها شک وجود دارد که آیا به دوران معصوم علیه‌السّلام می‌رسد و در حضور امام علیه‌السّلام بوده یا خیر.
اگر سیره مسلمانان از نوع اول و دوم باشد، بدون اشکال حجیت دارد و از موافقت معصوم علیه‌السّلام کشف می‌کند، زیرا همان طور که اجماع قولی به تنهایی از رای معصوم علیه‌السّلام کشف نموده و حجیت مستقل دارد، این نوع از اجماع عملی هم به طریق اولی کاشفیت داشته و حجت است.
ولی اگر سیره متشرعه از نوع سوم و چهارم باشد، ارزشی ندارد؛ همان گونه که آن دسته از اجماعات قولی که در زمان غیبت امام معصوم علیه‌السّلام از راه قاعده لطف و حدس، منعقد شده است، ارزش ندارد، زیرا چنین اجماعات و سیره‌هایی، حداکثر گمان آور و کاشف ظنی است و ظن غیر معتبر هم حجت نیست؛ «ان الظن لا یغنی من الحق شیئا».

---

برخی، میان سیره متشرعه و سیره عقلا چنین فرق گذاشته‌اند که:
۱. برای استدلال به سیره متشرعه، از یک سو اثبات بنای عملی اهل شرع بر امری، و از سوی دیگر، اثبات جریان داشتن این سیره عملی، در زمان معصوم علیه‌السّلام لازم است.
اما در سیره عقلا، کافی است اثبات شود طبع عقلا چنین سیره‌ای را ردع نمی‌کند، اگر چه دانسته شود در میان اصحاب ائمه، چنین سیره‌ای جاری نبوده است؛ به بیان دیگر، صرف این که طبیعت عقلایی، اقتضای جری عملی (اقدام) طبق آن را داشته باشد، کافی است.
۲. احتمال ردع نسبت به سیره متشرعه، در صورت کامل بودن شرایط آن، بی معنا است، زیرا از بیان شرعی کشف می‌نماید و معلول دلیل شرعی است؛ به خلاف سیره عقلا که انعقاد آن معلول شرع نیست، بلکه معلول قضیه‌ای عقلایی است و به همین خاطر، احتمال ردع شارع از آن وجود دارد؛ به بیان دیگر، سیره عقلا، به طور مستقل حجت نیست بلکه محتاج دلیل دیگری است که بر موافقت شارع دلالت کند، اما سیره مسلمانان یا متشرعه، به طور مستقل حجیت داشته و کشف کننده از قول معصوم علیه‌السلام است.
برای آگاهی از این مسئله که سیره تا چه اندازه بر حکم شرعی دلالت می‌کند، به مستند حجیت سیره عقلا رجوع شود.

---