اجماع عملی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اجماع عملی اتفاق عملی مجتهدان بر مسأله‌ای اصولی است که
سیره هم نامیده می‌شود.
اجماع عملی، مقابل
اجماع قولی است و عبارت است از اتفاق مجتهدان در عمل به مسئله‌ای از مسائل اصولی و استناد به آن؛ به این معنا که در مقام
استنباط، به آن استناد و در مقام
فتوا بر آن اعتماد می‌کنند، مانند: اتفاق عملی مجتهدان بر تمسک به
اصل استصحاب در ابواب
فقه، چه اتفاق قولی بر فتوای به
حجیت استصحاب داشته باشند و چه نداشته باشند.
اجماع عملی عبارت است از اتفاق عملی مجتهدان در مسأله‌ای اصولی؛ به گونه‌ای که در مقام
استنباط، به آن مسأله اصولی استناد و اعتماد کنند مانند اجماع عملی بر تمسک به
استصحاب در ابواب مختلف
فقه. از اين عنوان در
اصول فقه سخن رفته است.
اجماع عملی تنها در مسائل اصولی و يا قواعد فقهی که در طريق استنباط احکام شرعی واقع می‌شوند کاربرد دارد نه در
فروع فقهی؛ زيرا در مسائل فرعی
مجتهد با غير مجتهد يکسان است، و اجماعی که از ادلّه به شمار می‌رود اجماع مجتهدان به عنوان مجتهد می باشد.
در صورتی که اجماع بر
حجیت استصحاب نباشد، بلکه فقط اتفاق بر عمل به آن و استناد به آن در مقام استنباط باشد، اجماع عملی است؛ اما اگر علاوه بر
اجماع بر عمل و استناد به آن، اجماع بر حجیت استصحاب نیز باشد، اجماع عملی و قولی، هر دو، است. بنابراین، اجماع عملی فقط در آن دسته از مسائل اصولی جریان دارد که در طریق استنباط
حکم شرعی قرار می‌گیرند و معنایی برای اجماع عملی در مسائل فرعی (فقهی) وجود ندارد، زیرا عمل به مسائل فرعی فقهی، بین
مجتهد و
مقلد مشترک است.
مرحوم «
نایینی » اجماع عملی را غیر از
سیره مسلمین و بنای عقلا می‌داند؛ در حالی که ظاهر کلام مرحوم «
مظفر » این است که اجماع عملی همان
سیره متشرعه است. مرحوم «نایینی» اعتقاد دارد سیره مسلمانان همان کارهای مسلمانان است که به
احکام شرعی پای بند هستند و بنای عقلا استمرار عمل عقلا «بما هم عقلا» است؛ اما اجماع عملی، اتفاق مجتهدان «بماهم مجتهدون»، بر عمل به مسئله‌ای از مسائل اصولی می‌باشد.
در کتاب «
کفایة الاصول » آمده است: «ثانیهما: دعوی اتفاق العلماء عملا بل کافة المسلمین علی العمل بالخبر الواحد فی امورهم الشرعیة کما یظهر من اخذ فتاوی المجتهدین من الناقلین لنا؛ اجماع عملی علما بلکه همه مسلمین بر آن است که در امور شرعی خود به خبر واحد عمل می‌نمایند، همانند فراگرفتن فتوای مرجع تقلید به واسطه خبر واحد».
فرهنگ‌نامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۹۲، برگرفته از مقاله «اجماع عملی». فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام ج۱، ص۲۷۸.
