• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

حجت حدیثی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



حجّت (۳)، اصطلاحی در علم حدیث، ناظر بر یکی از مراتب تعدیل راوی.




حجت در لغت به معنای دلیل و برهان است، یعنی آنچه بتوان با آن چیزی را ثابت کرد و در بحث و جدال بر مخالف پیروز شد
[۱] ذیل «حج»، محمد بن احمد ازهری، ج۳، ص۳۹۰، تهذیب‌اللغة،ذیل «حج»، ج ۳، چاپ عبدالحلیم نجار، قاهره: دارالمصریه للتألیف و الترجمه.
از همین‌رو، حجت با دلیل هم‌معنا دانسته شده است.
[۲] علی‌ بن محمد جرجانی، التعریفات، ج۱، ص۸۶، چاپ عبدالرحمان عمیره، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
[۳] محمداعلی‌ بن علی تهانوی، موسوعه کشّاف اصطلاحات الفنون و العلوم، ج۱، ص۶۲۲، چاپ رفیق العجم و علی دحروج، بیروت ۱۹۹۶.





منظوراز حجت، در اصطلاح محدّثان، کسی است که بتوان به حدیث او استدلال و احتجاج کرد و احتجاج و استدلال به حدیث، اگرچه مفهومی اعم است اما در اینجا به منزله توثیق دانسته شده است
[۴] حسن صدر، نهایه الدرایه فی شرح الرساله الموسومه بالوجیزه للبهائی، ج۱، ص۳۹۵، چاپ ماجد غرباوی، (قم ۱۴۱۳).
و به‌علاوه حجت به کسی اطلاق شده است که سیصدهزار حدیث را با سند آن‌ها از حفظ داشته و بر چگونگی احوال راویان آن‌ها نیز آگاه باشد.
[۵] محمد عبدالرؤوف‌ بن تاج‌العارفین مناوی، الیواقیت و الدّرر فی شرح نخبه ابن‌حجر، ج۲، ص۴۲۱، چاپ مرتضی زین‌احمد، ریاض ۱۴۲۰/۱۹۹۹.
[۶] محمدضیاءالرحمان اعظمی، معجم مصطلحات الحدیث و لطائف الاسانید، ج۱، ص۱۳۰، ریاض ۱۴۲۰/۱۹۹۹.




در سلسله مراتب محدّثان، حجت پس از حاکم، که عالی‌‌ترین مرتبه است، قرار دارد
[۷] محمد عبدالرؤوف‌ بن تاج‌العارفین مناوی، الیواقیت و الدّرر فی شرح نخبه ابن‌حجر، ج۲، ص۴۲۱، چاپ مرتضی زین‌احمد، ریاض ۱۴۲۰/۱۹۹۹.




به گفته مامقانی
[۸] عبداللّه مامقانی، مقباس الهدایه فی علم الدرایه، ج۲، ص۱۷۰، چاپ محمدرضا مامقانی، قم ۱۴۱۱ـ۱۴۱۳.
اصطلاح حجت نزد شیعه بر مدح کامل فرد به اعتبار راوی بودن یا بر امامیِ عادل و ضابط بودن او دلالت دارد.



در نظر کسانی چون ابن‌صلاح
[۹] ابن‌صلاح، مقدمه ابن‌الصّلاح فی علوم الحدیث، ج۱، ص۷۱، چاپ مصطفی دیب البغا، دمشق ۱۴۰۴/۱۹۸۴.
و خطیب بغدادی،
[۱۰] احمد بن علی خطیب بغدادی، کتاب الکفایة فی علم الروایه، ج۱، ص۲۷، حیدرآباد، دکن ۱۳۹۰/۱۹۷۰.
کلمه حجت از الفاظ درجه اول در تعدیل راوی است،
[۱۱] ابن‌جماعة، المنهل الروی فی مختصر علوم الحدیث النبوی، ج۱، ص۶۵، چاپ محیی‌الدین عبدالرحمان رمضان، دمشق ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
اما گاه، در بیان مراتب تعدیل راوی، حجت از الفاظ درجه دوم و حتی سوم به شمار آمده است.
[۱۲] زکریا بن محمد انصاری ازهری، فتح الباقی بشرح الفیة العراقی، ج۱، ص۲۷۴، چاپ حافظ ثناءاللّه زاهدی، بیروت ۱۹۹۹/۱۴۲۰.

در عین حال، گفته شده است که حجت گرچه در مورد تعدیل راوی به کار می‌رود، اما در مرتبه پس از لفظ ثقه و هم ردیف الفاظی چون عدل ضابط، حافظ یا متقن، و ثَبْت قرار دارد.
[۱۳] حسین‌ بن عبدالصمد حارثی، وصول الاخیار الی اصول الاخبار، ج۱، ص۱۹۲، چاپ عبداللطیف کوهکمری، قم ۱۴۰۱.




ذهبی
[۱۴] محمد بن احمد ذهبی، کتاب تذکرة الحفاظ، ج۳، ص۹۷۹، حیدرآباد، دکن ۱۳۷۶ـ۱۳۷۷/ ۱۹۵۶ـ۱۹۵۸، چاپ افست بیروت.
بر آن است که لفظ حجت در مرتبه‌ای بالا‌تر از ثقه قرار دارد، چنان که لفظ حافظ بر واژه مفید برتری دارد و از این روست که یحیی‌ بن مَعین می‌گفته محمد بن اسحاق ثقه بوده است اما نمی‌توان او را حجت گفت
[۱۵] ابن‌حجر عسقلانی، کتاب تهذیب التهذیب، ج۷، ص۳۹، چاپ صدقی جمیل عطار، بیروت ۱۴۱۵/۱۹۹۵.




به گزارش طریحی،
[۱۶] فخرالدین‌ بن محمد طریحی، جامع‌المقال فیما یتعلق باحوال الحدیث و الرجال، ج۱، ص۲۷، چاپ محمدکاظم طریحی، تهران (۱۳۷۴ (.
صدق اطلاق لفظ حجت (چون ثقه و عدل) بر تعدیل و توثیق راوی، اجماعی است.
حافظ عراقی
[۱۷] عبدالرحیم‌ بن حسین حافظ عراقی، التّقیید و الایضاح لما اطلق و اغلق من مقدّمه ابن‌الصّلاح، ج۱، ص۱۵۲، بیروت ۱۴۱۱/۱۹۹۱.
لفظ حجت را به عنوان لقب راوی در مرتبه اول و در کنار لفظ ثقه قرار داده‌است.
حجت گاهی به عنوان صفت برای لفظ دیگری (مانند ثبت یا ثقه)، که بر توثیق راوی دلالت دارد، نیز آمده است.
[۱۸] محمد بن احمد ذهبی، میزان الاعتدال فی نقد الرجال، ج۱، ص۴، چاپ علی‌محمد بجاوی، قاهره ۱۹۶۳ـ۱۹۶۴، چاپ افست بیروت.
در این صورت، حجت مرتبه دوم از مراتب تعدیل تلقی شده است.
[۱۹] حسن محمد مقبولی اهدل، مصطلح الحدیث و رجاله، ج۱، ص۲۰۲، صنعا ۱۴۱۰/ ۱۹۹۰.
از دیدگاه نورالدین عِتر،
[۲۰] نورالدین عِتر، منهج النقد فی علوم الحدیث، ج۱، ص۷۷، دمشق ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
حفظ سند و متن حدیث به صورت متقن و دقیق، راوی را از مرتبه حافظ به مرتبه حجت ارتقا می‌بخشد. از برخی محدّثان با عنوان حجت یادشده‌است، مانند ابوهاشم رمّانی واسطی (متوفی ۱۳۲) و عباس‌ بن عبدالعظیم (متوفی ۲۴۶)
[۲۱] محمد بن احمد ذهبی، سیراعلام النبلاء، ج۶، ص۱۵۲، ج ۶، چاپ شعیب ارنؤوط و حسین اسد، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲، ج ۱۲، چاپ شعیب ارنؤوط، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۲۲] محمد بن احمد ذهبی، سیراعلام النبلاء، ج۱۲، ص۳۰۲، ج ۶، چاپ شعیب ارنؤوط و حسین اسد، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲، ج ۱۲، چاپ شعیب ارنؤوط، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.

منابع :
(۱) ابن‌جماعة، المنهل الروی فی مختصر علوم الحدیث النبوی، چاپ محیی‌الدین عبدالرحمان رمضان، دمشق ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
(۲) ابن‌حجر عسقلانی، کتاب تهذیب التهذیب، چاپ صدقی جمیل عطار، بیروت ۱۴۱۵/۱۹۹۵.
(۳) ابن‌صلاح، مقدمه ابن‌الصّلاح فی علوم الحدیث، چاپ مصطفی دیب البغا، دمشق ۱۴۰۴/۱۹۸۴.
(۴) محمد بن احمد ازهری، تهذیب‌اللغة، ج ۳، چاپ عبدالحلیم نجار، قاهره: دارالمصریه للتألیف و الترجمه.
(۵) محمدضیاءالرحمان اعظمی، معجم مصطلحات الحدیث و لطائف الاسانید، ریاض ۱۴۲۰/۱۹۹۹.
(۶) زکریا بن محمد انصاری ازهری، فتح الباقی بشرح الفیة العراقی، چاپ حافظ ثناءاللّه زاهدی، بیروت ۱۹۹۹/۱۴۲۰.
(۷) محمداعلی‌ بن علی تهانوی، موسوعه کشّاف اصطلاحات الفنون و العلوم، چاپ رفیق العجم و علی دحروج، بیروت ۱۹۹۶.
(۸) علی‌ بن محمد جرجانی، التعریفات، چاپ عبدالرحمان عمیره، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
(۹) حسین‌ بن عبدالصمد حارثی، وصول الاخیار الی اصول الاخبار، چاپ عبداللطیف کوهکمری، قم ۱۴۰۱.
(۱۰) عبدالرحیم‌ بن حسین حافظ عراقی، التّقیید و الایضاح لما اطلق و اغلق من مقدّمه ابن‌الصّلاح، بیروت ۱۴۱۱/۱۹۹۱.
(۱۱) احمد بن علی خطیب بغدادی، کتاب الکفایة فی علم الروایه، حیدرآباد، دکن ۱۳۹۰/۱۹۷۰.
(۱۲) محمد بن احمد ذهبی، سیراعلام النبلاء، ج ۶، چاپ شعیب ارنؤوط و حسین اسد، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲، ج ۱۲، چاپ شعیب ارنؤوط، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
(۱۳) محمد بن احمد ذهبی، کتاب تذکرة الحفاظ، حیدرآباد، دکن ۱۳۷۶ـ۱۳۷۷/ ۱۹۵۶ـ۱۹۵۸، چاپ افست بیروت.
(۱۴) محمد بن احمد ذهبی، میزان الاعتدال فی نقد الرجال، چاپ علی‌محمد بجاوی، قاهره ۱۹۶۳ـ۱۹۶۴، چاپ افست بیروت.
(۱۵) حسن صدر، نهایه الدرایه فی شرح الرساله الموسومه بالوجیزه للبهائی، چاپ ماجد غرباوی، (قم ۱۴۱۳).
(۱۶) فخرالدین‌ بن محمد طریحی، جامع‌المقال فیما یتعلق باحوال الحدیث و الرجال، چاپ محمدکاظم طریحی، تهران (۱۳۷۴ (.
(۱۷) نورالدین عِتر، منهج النقد فی علوم الحدیث، دمشق ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
(۱۸) عبداللّه مامقانی، مقباس الهدایه فی علم الدرایه، چاپ محمدرضا مامقانی، قم ۱۴۱۱ـ۱۴۱۳.
(۱۹) حسن محمد مقبولی اهدل، مصطلح الحدیث و رجاله، صنعا ۱۴۱۰/ ۱۹۹۰.
(۲۰) محمد عبدالرؤوف‌ بن تاج‌العارفین مناوی، الیواقیت و الدّرر فی شرح نخبه ابن‌حجر، چاپ مرتضی زین‌احمد، ریاض ۱۴۲۰/۱۹۹۹.


 
۱. ذیل «حج»، محمد بن احمد ازهری، ج۳، ص۳۹۰، تهذیب‌اللغة،ذیل «حج»، ج ۳، چاپ عبدالحلیم نجار، قاهره: دارالمصریه للتألیف و الترجمه.
۲. علی‌ بن محمد جرجانی، التعریفات، ج۱، ص۸۶، چاپ عبدالرحمان عمیره، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
۳. محمداعلی‌ بن علی تهانوی، موسوعه کشّاف اصطلاحات الفنون و العلوم، ج۱، ص۶۲۲، چاپ رفیق العجم و علی دحروج، بیروت ۱۹۹۶.
۴. حسن صدر، نهایه الدرایه فی شرح الرساله الموسومه بالوجیزه للبهائی، ج۱، ص۳۹۵، چاپ ماجد غرباوی، (قم ۱۴۱۳).
۵. محمد عبدالرؤوف‌ بن تاج‌العارفین مناوی، الیواقیت و الدّرر فی شرح نخبه ابن‌حجر، ج۲، ص۴۲۱، چاپ مرتضی زین‌احمد، ریاض ۱۴۲۰/۱۹۹۹.
۶. محمدضیاءالرحمان اعظمی، معجم مصطلحات الحدیث و لطائف الاسانید، ج۱، ص۱۳۰، ریاض ۱۴۲۰/۱۹۹۹.
۷. محمد عبدالرؤوف‌ بن تاج‌العارفین مناوی، الیواقیت و الدّرر فی شرح نخبه ابن‌حجر، ج۲، ص۴۲۱، چاپ مرتضی زین‌احمد، ریاض ۱۴۲۰/۱۹۹۹.
۸. عبداللّه مامقانی، مقباس الهدایه فی علم الدرایه، ج۲، ص۱۷۰، چاپ محمدرضا مامقانی، قم ۱۴۱۱ـ۱۴۱۳.
۹. ابن‌صلاح، مقدمه ابن‌الصّلاح فی علوم الحدیث، ج۱، ص۷۱، چاپ مصطفی دیب البغا، دمشق ۱۴۰۴/۱۹۸۴.
۱۰. احمد بن علی خطیب بغدادی، کتاب الکفایة فی علم الروایه، ج۱، ص۲۷، حیدرآباد، دکن ۱۳۹۰/۱۹۷۰.
۱۱. ابن‌جماعة، المنهل الروی فی مختصر علوم الحدیث النبوی، ج۱، ص۶۵، چاپ محیی‌الدین عبدالرحمان رمضان، دمشق ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
۱۲. زکریا بن محمد انصاری ازهری، فتح الباقی بشرح الفیة العراقی، ج۱، ص۲۷۴، چاپ حافظ ثناءاللّه زاهدی، بیروت ۱۹۹۹/۱۴۲۰.
۱۳. حسین‌ بن عبدالصمد حارثی، وصول الاخیار الی اصول الاخبار، ج۱، ص۱۹۲، چاپ عبداللطیف کوهکمری، قم ۱۴۰۱.
۱۴. محمد بن احمد ذهبی، کتاب تذکرة الحفاظ، ج۳، ص۹۷۹، حیدرآباد، دکن ۱۳۷۶ـ۱۳۷۷/ ۱۹۵۶ـ۱۹۵۸، چاپ افست بیروت.
۱۵. ابن‌حجر عسقلانی، کتاب تهذیب التهذیب، ج۷، ص۳۹، چاپ صدقی جمیل عطار، بیروت ۱۴۱۵/۱۹۹۵.
۱۶. فخرالدین‌ بن محمد طریحی، جامع‌المقال فیما یتعلق باحوال الحدیث و الرجال، ج۱، ص۲۷، چاپ محمدکاظم طریحی، تهران (۱۳۷۴ (.
۱۷. عبدالرحیم‌ بن حسین حافظ عراقی، التّقیید و الایضاح لما اطلق و اغلق من مقدّمه ابن‌الصّلاح، ج۱، ص۱۵۲، بیروت ۱۴۱۱/۱۹۹۱.
۱۸. محمد بن احمد ذهبی، میزان الاعتدال فی نقد الرجال، ج۱، ص۴، چاپ علی‌محمد بجاوی، قاهره ۱۹۶۳ـ۱۹۶۴، چاپ افست بیروت.
۱۹. حسن محمد مقبولی اهدل، مصطلح الحدیث و رجاله، ج۱، ص۲۰۲، صنعا ۱۴۱۰/ ۱۹۹۰.
۲۰. نورالدین عِتر، منهج النقد فی علوم الحدیث، ج۱، ص۷۷، دمشق ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
۲۱. محمد بن احمد ذهبی، سیراعلام النبلاء، ج۶، ص۱۵۲، ج ۶، چاپ شعیب ارنؤوط و حسین اسد، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲، ج ۱۲، چاپ شعیب ارنؤوط، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۲۲. محمد بن احمد ذهبی، سیراعلام النبلاء، ج۱۲، ص۳۰۲، ج ۶، چاپ شعیب ارنؤوط و حسین اسد، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲، ج ۱۲، چاپ شعیب ارنؤوط، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.




دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «»، شماره۵۸۳۴.    




جعبه ابزار