• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

حجة الاسلام (حج)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


حَجةُ الاسلام حجى است كه به اصل شرع (فرمان مستقيم و ابتدايى شارع مقدس) تنها يك بار در طول عمر واجب مى‌شود.
[۱] نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۱۷ص۲۲۳.    
حجة الاسلام ممکن است برای مکلفی حج تمتّع و برای دیگری حج اِفراد یا حج قِران باشد. یکی از شرایط وجوب حج استطاعت است. اگر کسی بدون دارایی شرائط حج بجا آورد، در صورت استطاعت باید حجة الاسلام را بجا آورد.


حجة الاسلام، حجی است که بر هر فرد براساس فرمان مستقیم و ابتدایی اسلام با شرائطی، تنها یکبار در طول عمر واجب می‌شود.
[۲] ابن‌ادریس حلی، محمد بن احمد، السرائر، ج۱، ص۵۰۶- ۵۰۷، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۱ق.    
[۳] حلی، حسن بن یوسف، قواعد الاحکام، ج۱، ص۳۹۷، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۳ق.    
[۴] نووی، یحیی بن شرف، المجموع شرح المهذب، ج۷، ص۷- ۹، بیروت، دارالفکر.    
بر این اساس، ممکن است حجة الاسلام برای مکلفی حج تمتّع و برای دیگری حج اِفراد یا حج قِران باشد.
حجة الاسلام، در مقابل حج نذری و مانند آن است که با نذر و مانند آن بر مکلف واجب می‌شود. این اصطلاح، در کلام فقیهان شیعه
[۵] صدوق، محمد بن علی، من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۴۲۹، تحقیق و تصحیح علی اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.    
[۶] صدوق، محمد بن علی، من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۴۳۸، تحقیق و تصحیح علی اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.    
[۷] کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۴، ص۲۷۷، به کوشش علی اکبر غفاری، تهران، انتشارات دارالکتب اسلامیه، ۱۳۷۵ش.    
و اهل سنت
[۸] شافعی، محمد بن ادریس، الام، ج۲، ص۱۱۹- ۱۲۰، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۳ق.
[۹] ابن‌قدامة، عبدالله، المغنی، ج۳، ص۲۱۳، بیروت، دارالکتاب العربی.    
نیز به همین معنا بکار رفته است. ریشه این کاربرد را روایات پرشمار شیعه
[۱۰] کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۲، ص۱۸، به کوشش علی اکبر غفاری، تهران، انتشارات دارالکتب اسلامیه، ۱۳۷۵ش.    
[۱۱] طوسی، محمد بن حسن، الامالی، ص۱۲۴، تصحیح محققان بنیاد بعثت، قم، انتشارات دارالثقافه، ۱۴۱۴ق.    
و سنی،
[۱۲] بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، ج۱، ص۸، به کوشش عبدالعزیز بن عبدالله بن باز، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۱ق.    
[۱۳] نیشابوری، مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، ج۱، ص۳۴، بیروت، دارالفکر.    
[۱۴] طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الکبیر، ج۱۲، ص۲۳۹، به کوشش حمدی عبدالمجید السلفی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ق.    
می‌دانند؛ بویژه روایت مورد اتفاق هر دو مذهب که حج را یکی از ارکان اسلام دانسته است.
[۱۵] جمعی از پژوهشگران زیر نظر سیدمحمود‌هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (علیهم‌السلام)، ج۳، ص۲۴۲.    
[۱۶] حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، ج۱۱، ص۲۷- ۲۸.    
[۱۷] طباطبایی یزدی، سیدمحمدکاظم، العروة الوثقی‌، ج۴، ص۳۱۷.    


فقیهان شیعه
[۱۸] ابن‌ادریس حلی، محمد بن احمد،السرائر، ج۱، ص۵۰۷، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۱ق.    
[۱۹] نجفی، محمدحسین، جواهر الکلام، ج۱۷، ص۲۲۹، تحقیق عباس قوچانی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.    
و اهل سنت
[۲۰] حنفی، زین‌الدین بن نجیم، البحر الرائق، ج۲، ص۳۳۵- ۳۳۶، تحقیق زکریا عمیرات، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق.    
[۲۱] سرخسی، محمد بن احمد، المبسوط، ج۴، ص۱۶۳- ۱۶۴، بیروت، دارالمعرفه، ۱۴۰۶ق.    
[۲۲] ابن‌قدامة، عبدالله، المغنی، ج۳، ص۲۱۳-۲۱۴، بیروت، دارالکتاب العربی.    
افزون بر شرائط همگانی تکلیف یعنی عقل، قدرت و بلوغ، شرط استطاعت که ویژه حج است را برای واجب شدن حجة الاسلام لازم می‌دانند. استطاعت حج، خود به چهار عنصر مالی، امنیتی، بدنی و زمانی تقسیم می‌شود. به دست آوردن استطاعت حج، واجب نیست.
اگر کسی بدون داشتن هرکدام از این شرط‌ها به حج برود، حجی که انجام داده، حجة الاسلام نبوده و در صورتی که بعدها این شرائط به دست آید، حجی که انجام داده بود کافی نبوده و باید دوباره حج بجا آورد.
[۲۳] محقق حلی، جعفر بن حسن، شرائع الاسلام، ج۱، ص۱۶۴- ۱۶۵.    
[۲۴] نجفی، محمدحسین، جواهر الکلام، ج۱۷، ص۲۴۸، تحقیق عباس قوچانی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.    

به همین جهت است که امام خمینی (قدس‌سره) در تحریرالوسیله می‌فرمایند: «ولو حجّ الصبیّ الممیّز صحّ لکن لم یجز عن حجّة الاسلام، و ان کان واجداً لجمیع الشرائط عدا البلوغ.»
[۲۵] موسوعة الامام الخمینی ۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۳۹۰، کتاب الحج، القول:فی شرائط وجوب حجة الاسلام.    
یعنی: چنانچه بچه ممیّز حج به‌جا آورد حجش صحیح است، ولی کفایت از حجة الاسلام نمی‌کند هرچند که همه شرایط وجوب حج به غیر از بلوغ را دارا باشد؛ لیکن اگر مشعر را در حال بلوغ درک نماید با بر اقوا کفایت از حجة الاسلام می‌کند گرچه احوط (استحبابی) اعاده حج بعد از آن در صورت استطاعت است، همان‌گونه که در تحریر آمده است: «لو حجّ الصبیّ الممیّز وادرک المشعر بالغاً، والمجنون وعقل قبل المشعر، یجزیهما عن حجّة الاسلام‌ علی الاقوی؛ و ان کان الاحوط الاعادة بعد ذلک مع الاستطاعة.»
[۲۶] موسوعة الامام الخمینی ۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۳۹۱، کتاب الحج، القول:فی شرائط وجوب حجة الاسلام، مسالة ۶.    

و همچنین است «اگر بچه راهی حج شود و پیش از آن‌که در میقات احرام ببندد بالغ شود، و از همان‌جا مستطیع باشد، یعنی فقط مخارج حج رفتن از آنجا را داشته باشد، نه حج رفتن از شهرش را، حج او حجة الاسلام است.»
[۲۷] موسوعة الامام الخمینی ۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۳۹۱، کتاب الحج، القول:فی شرائط وجوب حجة الاسلام، مسالة ۷.    
و نیز اگر «به اعتقاد این‌که بالغ نیست حج مستحبی نماید و بعد از حج خلاف آن معلوم شود، یعنی معلوم شود که بالغ بوده است و یا به اعتقاد این‌که مستطیع نیست حج مستحبی کند و خلاف آن روشن گردد بنابر اقوی کفایت از حجة الاسلام نمی‌کند مگر آن‌که اشتباه در تطبیق ممکن باشد مثل اینکه قصد وظیفه فعلیه را نموده و آن را بر حج ندبی اشتباهاً تطبیق کرده باشد.
[۲۸] موسوعة الامام الخمینی ۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۳۹۱، کتاب الحج، القول:فی شرائط وجوب حجة الاسلام، مسالة ۸.    

علاوه بر موارد مذکور درباره کفایت حج بذلی از حجة الاسلام در تحریرالوسیله آمده است: «الحجّ البذلی مجزٍ عن حجّة الاسلام‌؛ سواء بذل تمام النفقة او متمّمها، ولو رجع عن بذله فی الاثناء، و کان فی ذلک المکان متمکّناً من الحج من ماله، وجب علیه، و یجزیه عن حجّة الاسلام‌ ان کان واجداً لسائر الشرائط قبل احرامه، و الا فاجزاؤه محلّ اشکال‌.»
[۲۹] موسوعة الامام الخمینی ۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۳۹۸، کتاب الحج، القول:فی شرائط وجوب حجة الاسلام، مسالة ۳۴.    

پس حج‌ بذلی‌ کفایت از حَجة الاسلام می‌کند؛ خواه باذل تمامی هزینه حج را بدهد یا هزینه تکمیلی آن را. و اگر در بین اعمال از بذلش رجوع کند و شخص با مال خودش توانایی ادامه حج از همان‌جا را داشته باشد حج بر او واجب است و از حجة الاسلام کفایت می‌کند، اگر سایر شرایط را قبل از احرام دارا بوده باشد و گرنه مجزی بودن آن مورد اشکال است.

(۱) شافعی، محمد بن ادریس، الام، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۳ق.
(۲) حنفی، زین‌الدین بن نجیم، البحر الرائق شرح کنز الدقائق، تحقیق زکریا عمیرات، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق.
(۳) نجفی، محمدحسین، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، تحقیق عباس قوچانی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
(۴) ابن‌ادریس حلی، محمد بن احمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۱ق.
(۵) طوسی، محمد بن حسن، الامالی، تصحیح محققان بنیاد بعثت، قم، انتشارات دارالثقافه، ۱۴۱۴ق.
(۶) جمعی از پژوهشگران زیر نظر سیدمحمود‌هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، قم، دائرة المعارف فقه اسلامی، ۱۴۲۶ق.
(۷) حلی، حسن بن یوسف، قواعد الاحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۳ق.
(۸) صدوق، محمد بن علی، من لایحضره الفقیه، تحقیق و تصحیح علی اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.
(۹) کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، به کوشش علی اکبر غفاری، تهران، انتشارات دارالکتب اسلامیه، ۱۳۷۵ش.
(۱۰) نووی، یحیی بن شرف، المجموع شرح المهذب، بیروت، دارالفکر.
(۱۱) طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الکبیر، به کوشش حمدی عبدالمجید السلفی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ق.
(۱۲) ابن‌قدامة، عبدالله، المغنی، بیروت، دارالکتاب العربی.
(۱۳) سرخسی، محمد بن احمد، المبسوط، بیروت، دارالمعرفه، ۱۴۰۶ق.
(۱۴) نیشابوری، مسلم بن حجاج، الصحیح، بیروت، دارالفکر.
(۱۵) بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح بخاری، به کوشش عبدالعزیز بن عبدالله بن باز، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۱ق.

۱. ↑ نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۱۷ص۲۲۳.    
۲. ↑ ابن‌ادریس حلی، محمد بن احمد، السرائر، ج۱، ص۵۰۶- ۵۰۷، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۱ق.    
۳. ↑ حلی، حسن بن یوسف، قواعد الاحکام، ج۱، ص۳۹۷، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۳ق.    
۴. ↑ نووی، یحیی بن شرف، المجموع شرح المهذب، ج۷، ص۷- ۹، بیروت، دارالفکر.    
۵. ↑ صدوق، محمد بن علی، من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۴۲۹، تحقیق و تصحیح علی اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.    
۶. ↑ صدوق، محمد بن علی، من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۴۳۸، تحقیق و تصحیح علی اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.    
۷. ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۴، ص۲۷۷، به کوشش علی اکبر غفاری، تهران، انتشارات دارالکتب اسلامیه، ۱۳۷۵ش.    
۸. ↑ شافعی، محمد بن ادریس، الام، ج۲، ص۱۱۹- ۱۲۰، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۳ق.
۹. ↑ ابن‌قدامة، عبدالله، المغنی، ج۳، ص۲۱۳، بیروت، دارالکتاب العربی.    
۱۰. ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۲، ص۱۸، به کوشش علی اکبر غفاری، تهران، انتشارات دارالکتب اسلامیه، ۱۳۷۵ش.    
۱۱. ↑ طوسی، محمد بن حسن، الامالی، ص۱۲۴، تصحیح محققان بنیاد بعثت، قم، انتشارات دارالثقافه، ۱۴۱۴ق.    
۱۲. ↑ بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، ج۱، ص۸، به کوشش عبدالعزیز بن عبدالله بن باز، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۱ق.    
۱۳. ↑ نیشابوری، مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، ج۱، ص۳۴، بیروت، دارالفکر.    
۱۴. ↑ طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الکبیر، ج۱۲، ص۲۳۹، به کوشش حمدی عبدالمجید السلفی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ق.    
۱۵. ↑ جمعی از پژوهشگران زیر نظر سیدمحمود‌هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (علیهم‌السلام)، ج۳، ص۲۴۲.    
۱۶. ↑ حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، ج۱۱، ص۲۷- ۲۸.    
۱۷. ↑ طباطبایی یزدی، سیدمحمدکاظم، العروة الوثقی‌، ج۴، ص۳۱۷.    
۱۸. ↑ ابن‌ادریس حلی، محمد بن احمد،السرائر، ج۱، ص۵۰۷، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۱ق.    
۱۹. ↑ نجفی، محمدحسین، جواهر الکلام، ج۱۷، ص۲۲۹، تحقیق عباس قوچانی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.    
۲۰. ↑ حنفی، زین‌الدین بن نجیم، البحر الرائق، ج۲، ص۳۳۵- ۳۳۶، تحقیق زکریا عمیرات، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق.    
۲۱. ↑ سرخسی، محمد بن احمد، المبسوط، ج۴، ص۱۶۳- ۱۶۴، بیروت، دارالمعرفه، ۱۴۰۶ق.    
۲۲. ↑ ابن‌قدامة، عبدالله، المغنی، ج۳، ص۲۱۳-۲۱۴، بیروت، دارالکتاب العربی.    
۲۳. ↑ محقق حلی، جعفر بن حسن، شرائع الاسلام، ج۱، ص۱۶۴- ۱۶۵.    
۲۴. ↑ نجفی، محمدحسین، جواهر الکلام، ج۱۷، ص۲۴۸، تحقیق عباس قوچانی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.    
۲۵. ↑ موسوعة الامام الخمینی ۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۳۹۰، کتاب الحج، القول:فی شرائط وجوب حجة الاسلام.    
۲۶. ↑ موسوعة الامام الخمینی ۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۳۹۱، کتاب الحج، القول:فی شرائط وجوب حجة الاسلام، مسالة ۶.    
۲۷. ↑ موسوعة الامام الخمینی ۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۳۹۱، کتاب الحج، القول:فی شرائط وجوب حجة الاسلام، مسالة ۷.    
۲۸. ↑ موسوعة الامام الخمینی ۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۳۹۱، کتاب الحج، القول:فی شرائط وجوب حجة الاسلام، مسالة ۸.    
۲۹. ↑ موسوعة الامام الخمینی ۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۳۹۸، کتاب الحج، القول:فی شرائط وجوب حجة الاسلام، مسالة ۳۴.    


• دانشنامه حج و حرمین شریفین، ج۶، برگرفته از مقاله «حجة الاسلام»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۹/۰۳/۰۸.    
• مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (علیهم السلام)، ج‌۳، ص۲۴۲.    
• ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر)، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.


رده‌های این صفحه : اصطلاحات حدیثی | اصطلاحات فقهی | حج | دیدگاه های فقهی امام خمینی
جعبه ابزار