حاشیه بر رساله ارث ملا هاشم خراسانی (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب "حاشيه بر رساله ارث ملا هاشم خراسانى" حواشى
امام خمینی بر رساله
ارث ملا هاشم خراسانی است كه شامل يك مقدمه، هفت فصل و خاتمه مى‌باشد. اين كتاب به سبك
فقه رساله‌اى و
فارسی نوشته شده است .
حضرت آيت الله العظمى
سید روح الله مصطفوی خمینی فرزند سيد مصطفى، در ۲۰
جمادی الثانی سال ۱۳۲۰ هجرى قمرى در شهر
خمین به دنيا آمد.
سيد روح الله از همان كودكى تحصيلات خود را آغاز نمود و از زمانى كه طفلى خردسال بود شروع به فراگيرى علوم
محمد و
آل محمد صلوات الله علیهم نمود. در سال ۱۳۳۹ هجرى در ۱۹ سالگى به
اراک رفت تا از
حوزۀ علمیّۀ اراك كه در آن زمان زير نظر حضرت
آیة الله حائری اداره مى‌شد بهره‌مند گردد. دروس سطح را نزد استاد خود
سید علی یثربی کاشانی به پايان رساند و پس از آن به فراگيرى علم
اجتهاد در درس خارج حضرت آية الله حائرى مشغول شد تا به درجۀ اجتهاد نائل آمد. حضرت امام خمينى در سال ۱۳۴۰ هجرى، در سن ۲۰ سالگى همراه استادش حضرت آية الله حائرى، مؤسّس
حوزۀ علمیّۀ قم به شهر قم هجرت كرد.
امام خمينى درس خارج
فقه و اصول خود را در سن ۴۴ سالگى و در سال ۱۳۶۴ هجرى آغاز نمود، كه مصادف با ورود حضرت
آیة الله بروجردی به شهر قم بود. درس
فلسفه ايشان قبل از سال ۱۳۴۸ هجرى قمرى شروع شده بود( يعنى قبل از ۲۸ سالگى). يكى ديگر از مجالس درس حضرت امام درس
عرفان بود. اين درس براى شاگردان خصوصى و مورد اعتماد آن حضرت داير مى‌شد.از ديگر مجالس درس حضرت امام، درس
اخلاق بود. و بسيار مورد حساسيت حكومت رضاشاه قرار گرفت و از حضرت امام خواستند كه آن جلسه را تعطيل نمايد، اما حضرت امام پاسخ دادند كه:« من اين جلسات را ادامه خواهم داد، مأمورين بيايند و آن را تعطيل كنند.»
امام خمينى مبارزه با ظلم و ستم را از پدر و اجداد طاهرين خود به
ارث برده بود. به دنبال مبارزات آن حضرت، حكومت ظالم در ۱۵ خرداد سال ۱۳۴۲ هجرى شمسى آن حضرت را به زندان انداخت و منجر به قيام پانزده خرداد و
شهادت هزاران نفر شد و منجر به تبعيد ايشان به تركيه و از آنجا به
عراق شد. امام خمينى در مدت پانزده سال تبعيد خود در نجف، شاگردان فراوانى تربيت كرد كه هر يك استوانه‌اى محكم براى
انقلاب اسلامی ايران شدند.
حضرت امام خمينى در ۱۴
خرداد سال ۱۳۶۸ هجرى شمسى، مطابق با ۱۸ شوال ۱۴۰۹ هجرى قمرى، پس از عمرى خدمت به
اسلام و علوم محمد و آل محمد صلى الله عليهم ديده از اين دنيا فرو بست و به ملكوت اعلى پيوست. پيكر مطهرش در
تشییع جنازه‌اى چند ميليونى و بى‌سابقه توسط مردم ايران تشييع شد و در بهشت زهراى تهران، در كنار شهداى انقلاب و جنگ تحميلى به خاك سپرده شد و هم اكنون حرم مطهرش زيارتگاه عاشقان
اهل بیت رسول خدا صلى الله عليهم است.
اين كتاب حواشى امام خمينى بر رساله ارث
ملا هاشم خراسانی است كه شامل يك مقدمه، هفت فصل و خاتمه مى‌باشد.
اگر چه در مقدمه ناشر آمده است كه ملا هاشم خراسانى ابتدا مسائل مربوط به ارث را مطابق با فتاواى مرحوم آية اللّه عظمى
سید ابو الحسن اصفهانی ( م ۱۳۶۵ ق) گردآورى نموده و سپس توسط مؤلف فتاوى و حواشى عده‌اى از بزرگان همچون آية اللّه عظمى حاج
شیخ عبد الکریم حائری ( م ۱۳۵۵ ق)، مرحوم آية اللّه عظمى حاج آقا حسين قمى ( م ۱۳۶۶ ق) در متن آن گنجانده شده است،
اما مؤلف در مقدمه كتاب درباره فتاواى ذكر شده در آن مى‌نويسد: مختصرى در مسائل
ارث از كتب علماء اعلام و فقهاء كرام رضوان اللّه تعالى عليهم اجمعين جمع نموده و به نظر مبارك بعضى از حجج
اسلام كه فعلا
مرجع تقلید بوده رسانيدم تا آنكه بر طبق آن از براى مقلدين ايشان جائر و مبرء ذمۀ بوده باشد.
اين عبارت نشانگر آن است كه اين مطالب صرفا از فتاواى سيد ابو الحسن اصفهانى گردآورى نشده است بلكه از ساير فتاواى مراجع هم عصر وى نظير
سید محمد کاظم یزدی ( م ۱۳۳۷ ق) و احتمالا ميرزا
محمد تقی شیرازی ( م ۱۳۳۸ ق) و آخوند( م ۱۳۲۲ ق) گردآورى شده و بعدها فتاواى مراجع ديگر نيز به صورت حاشيه آن ضميمه شده است.
اين كتاب به سبك
فقه رساله‌اى و
فارسی نوشته شده است و اگر چه سبك آن
فقه رساله‌ای است اما گاهى به بعضى از كتب فقهى همچون
المسبوط شیخ طوسی ( م ۴۶۰ ق)،
قواعد الاحکام علامه حلی ( م ۶۷۶ ق)
ایضاح الفوائد فخر المحققین ( م ۷۲۶ ق)،
مسالک الافهام شهید ثانی ( م ۸۷۶ ق)،
مستند الشیعة محقق نراقی ( م ۱۲۴۵ ق)
و
اجماع استناد شده است.
از بين صاحبان حواشى بر اين كتاب
سید حسین قمی ره علاوه بر اين كتاب بر ۴ كتاب ديگر ملا هاشم خراسانى نيز حواشى زده است كه عبارتند از
مجمع المسائل ،
الرسائل الرضاعیّة ،
الرسالة الربانیّة ،
رسالة صحة المعاملات ، كتاب الرسالة الربائية نيز مطابق با فتاواى
سید محمد کاظم خراسانی ( م ۱۳۲۲ ق) و
سید اسماعیل صدر اصفهانی ( م ۱۳۳۸ ق) گردآورى شده است و با الرسالة الرضاعيّة در سال ۱۳۱۸ ق در يك مجلد چاپ شده است .
آقا بزرگ تهرانى در الذريعه
درباره آن مى‌نويسد: رساله فى الارث و غيره من فتاوى المجتهدين المعاصرين من جمع المولى هاشم بن محمد الخراسانى المشهدى المعاصر طبعت مكررا و منها ۱۳۴۰. وى همچنين در الذريعة
به اين كتاب اشاره نموده است. اگر چه مؤلف نام صاحبان حواشى را در متن ذكر نكرده است اما در بعضى از موارد نيز مثل حواشى سيد محمد كاظم يزدى( م ۱۳۳۷ ق) و نظريات
معین الدین مصری و ديگران، نام آنان را ذكر نموده است.
شايد علت حاشيه زدن حضرت امام خمينى قده بر اين
رساله آن بوده است كه مبحث ارث در كتاب وسيلة النجاة مرحوم سيد ابو الحسن اصفهانى كامل نبوده و امام خمينى با اين حواشى، فتاواى خود را در مبحث ارث كامل نموده است. حواشى وى در بعضى از موارد مختصر و در مواردى نيز مفصل و مبسوط ارائه شده است. حاج
سید مصطفی خمینی ( م ۱۳۹۷ ق) در كتاب
ثلاث رسائل ،
دروس الاعلام و نقدها به حواشى پدرش
استناد نموده است.
از تاريخ تأليف كتاب ارث ملا هاشم اطلاع دقيقى در دست نيست امّا با توجه به عبارت رحمه اللّه عليه پس از نام سيد محمد كاظم يزدى( م ۱۳۳۷ ق) و آنچه در الذريعة
آمده كه( طبعت مكررا منها ۱۳۴۰ ق)، بنابر اين كتاب الارث در حدود سالهاى ۱۳۳۷ تا ۱۳۴۰ ق نوشته شده است. حواشى امام خمينى بر كتاب الارث از اولين حواشى و نوشته‌هاى فقهى فارسى حضرت امام خمينى قده است كه در حدود سال ۱۳۷۲ ق به رشته تحرير در آمده است.
در چاپ كتاب موجود از سه نسخه استفاده شده كه عبارتند از:
۱- نسخه به خط حضرت امام خمينى قده كه در پايان است نوشته حاشيه وى بر
وسیلة النجاة آمده است و چهارده صفحه و كامل است. ۲- نسخه ديگرى به خط حضرت امام كه به طور مستقل در شانزده صفحه مى‌باشد و حدود دو صفحه آن ناقص است. ۳- نسخه‌اى كه در حاشيه اين رساله در حدود سال ۱۳۸۳ چاپ شده است و با نسخه دوم مطابقت دارد. قابل ذكر است كه در بخشى كه ناقص بوده، از نسخه اول استفاده شده كه به مهر حضرت امام مزين شده است نسخه مورد اعتماد در چاپ كتاب موجود، نسخه چاپى سوّم مى‌باشد.
كتاب از يك مقدمه، هفت فصل و خاتمه تشكيل شده است. مقدمه شامل سه امر در فضيلت
علم به واجبات، نسبتها و
وارث نسبى ميت، حقوقى كه وراث ارث مى‌برند و ارث نمى‌برند، و كيفيت ارث و غير آنها.
فصل اوّل در بيان در جد ارث نسبت به ساير مصارف
ترکه ميت،
فصل دوم در بيان مقتضى و
موانع ارث ،
و فصل سوّم در
سهام و فرائض تعيين شده در قرآن كريم،
فصل چهارم در كيفيت ارث بردن طبقه اول از وارثين ميت،
فصل پنجم در كيفيت ارث بردن طبقه دوم از وارثين ميت،
فصل ششم در كيفيت ارث بردن طبقه سوّم از وارثين
میت ، فصل هفتم در كيفيت توارث به اسباب است.
خاتمه نيز از ۴ مسئله تشكيل شده است.
نرم افزار جامع فقه أهل البيت عليهم السلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی
