• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

جیاد

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


دیگر کاربردها: جیاد (ابهام زدایی).

اجیاد یا جیاد نام دو دره اجیاد کبیر و اجیاد صغیر در شهر مکه مکرمه است که در جنوب و جنوب شرقی مسجدالحرام قرار دارند.


اجیاد/ جیاد
[۱] معجم البلدان، ج۱، ص۱۰۵.    
[۲] الروض المعطار، ص۱۲.
نام دو دره اجیاد کبیر و اجیاد صغیر در شهر مکه مکرمه است که در جنوب و جنوب شرقی مسجدالحرام قرار دارند. اجیاد از محله‌های قدیم مکه است و در دامنه کوه‌هایی همچون ابوقبیس،
[۳] اخبار مکه، ج۱، ص۹۶.
[۴] المعالم الاثیره، ص۲۰.    
صفا،
[۵] معجم البلدان، ج۱، ص۱۰۵.    
خلیفه
[۶] معجم البلدان، ج۲، ص۳۸۷.    
و اجیاد
[۷] الروض المعطار، ص۱۲.
واقع شده است. امروزه نیز از نقاط مسکونی مکه به شمار می‌رود که محله‌های المصافی و بئر بلیله در آن قرار گرفته‌اند.
[۸] المعالم الاثیره، ص۲۰.    
گاه به آن، محله جیاد نیز گفته می‌شود.
[۹] معجم البلدان، ج۱، ص۱۰۴.    
[۱۰] مراصد الاطلاع، ج۱، ص۳۳.    
[۱۱] سبل الهدی، ج۲، ص۱۵۷.    



در علت نام گذاری آن سخنان گوناگون گفته‌اند:

۱. اگر اجیاد جمع جواد (اسب) باشد، چند سبب برای این نام گذاری یاد شده است: ا. هنگامی که قوم تبع وارد سرزمین مکه شدند، اسب‌های خود را در این منطقه بستند.
[۱۲] اخبار مکه، ج۱، ص۱۳۳.
ب. اسبان این منطقه برای حضرت اسماعیل علیه‌السّلام رام شدند. بر پایه سخنی، ایشان نخستین کسی بود که به فرمان خدا در این منطقه اسب سواری کرد.
[۱۳] تاریخ یعقوبی، ج۱، ص۲۲۱.
[۱۴] معجم البلدان، ج۱، ص۱۰۵.    
ج. در نبرد میان جرهم و قبیله قطوراء، اهل قطوراء با اسبان خود از محل سکونت خویش در این منطقه بیرون آمدند.
[۱۵] السیرة النبویه، ج۱، ص۱۱۲.
[۱۶] اخبار مکه، ج۱، ص۸۲.
[۱۷] معجم البلدان، ج۱، ص۱۰۵.    


۲. اگر اجیاد جمع جید (گردن) باشد، علت نام گذاری این مکان آن است که چون در نبرد میان دو قبیله جرهم و قطوراء، مردم جرهم گردن شماری فراوان از افراد قبیله قطوراء، تیره‌ای از عمالقه،
[۱۸] تاریخ یعقوبی، ج۱، ص۲۲۲.
[۱۹] تاریخ ابن خلدون، ج۲، ص۳۹۵.    
را در این مکان زدند، نام آن را اجیاد نهادند.
[۲۰] معجم البلدان، ج۱، ص۱۰۵.    
[۲۱] السیرة الحلبیه، ج۱، ص۳۰.    
یاقوت حموی این نظریه را نپذیرفته است.
[۲۲] معجم البلدان، ج۱، ص۱۰۵.    

اجیاد به صورت دو دره (شعب) پهناور است که به اجیاد صغیر و اجیاد کبیر شهرت یافته‌اند. این دو دره کنار یکدیگر قرار دارند و در یک نقطه با هم تلاقی می‌کنند. اجیاد صغیر کنار کوه ابوقبیس
[۲۳] اخبار مکه، ج۲، ص۲۹۰.
و اجیاد کبیر کنار کوه خلیفه (خلیفة بن عمیر)
[۲۴] اخبار مکه، ج۲، ص۲۹۱.
[۲۵] معجم البلدان، ج۲، ص۳۸۷.    
قرار دارد. از همین روی، بارها سیل با عبور از این دره‌ها و نیز با گذر از دره ابراهیم به سمت مسجدالحرام سرازیر شده است.
[۲۶] اخبار مکه، ج۲، ص۳۱۴-۳۱۹.
[۲۷] شفاء الغرام، ج۲، ص۴۴۹.
برای جلوگیری از تخریب منازل و مسجدالحرام، سیل بندی در اجیاد صغیر بنا کرده‌اند و بر این اساس به اجیاد صغیر، «سد» نیز می‌گویند.
[۲۸] تاریخ مکه، ص۲۰.


نخستین کسانی که در اجیاد سکنا گزیدند، قبیله قطوراء بودند. پس از پیدایش آب زمزم، دو قبیله جرهم، ساکن شمال مدینه، به رهبری مضاض بن عمرو، پدر همسر حضرت اسماعیل علیه‌السّلام
[۲۹] مروج الذهب، ج۲، ص۲۲.
و قطوراء به ریاست سمیدع (ابن حوثر،
[۳۰] معجم البلدان، ج۱، ص۱۰۵.    
از قبایل یمن که با هم عموزاده بودند، به مکه آمدند. این دو قبیله از کسانی که از طریق منطقه آن‌ها وارد مکه می‌شدند، مالیات می‌گرفتند.
[۳۱] مروج الذهب، ج۲، ص۲۲.
بعدها برای حکومت بر تمام شهر مکه دچار اختلاف شدند و کارشان به نبرد و خونریزی انجامید. سمیدع کشته شد و قطوراء شکست خورد؛
[۳۲] السیرة النبویه، ج۱، ص۱۱۲.
[۳۳] اخبار مکه، ج۱، ص۸۲.
[۳۴] معجم البلدان، ج۱، ص۱۰۵.    
ولی دیگر بار میان آن‌ها صلح برقرار شد.
[۳۵] السیرة النبویه، ج۱، ص۱۱۲.
[۳۶] معجم البلدان، ج۵، ص۱۸۵.    
پس از تسلط قصی بن کلاب بر مکه، مناطق مکه را قسمت کردند و هر قبیله را در یک منطقه جای دادند و منطقه اجیاد به قبیله بنی مخزوم رسید.
[۳۷] اخبار مکه، ج۱، ص۱۶۱.
[۳۸] معجم ما استعجم، ج۱، ص۲۵۸.    



در اجیاد چاه‌های فراوان وجود داشته که تقی الدین فاسی به آن‌ها اشاره کرده است؛ از جمله چاه ام الزین کنار خانه شریفه فاطمه دختر ثقبه حاکم مکه، چاه وردیه، چاه عکرمه که ازرقی نیز از آن یاد کرده است،
[۳۹] اخبار مکه، ج۲، ص۲۲۵.
[۴۰] شفاء الغرام، ج۱، ص۶۲۴.
بئر واسعه، چاهی در حوش الرباع، بئر عفراء، بئر مسعود که نام دیگر آن‌ام الفاغیه بود، بئر المعلم، چاه ام حجر، چاهی در کاروانسرای بنت التاج، و چاهی در حمام اجیاد.
[۴۱] شفاء الغرام، ج۱، ص۵۹۷.

اکنون یکی از درهای مسجدالحرام «باب اجیاد» نام دارد که کنار باب ملک عبدالعزیز است
[۴۲] رحلة ابن بطوطه، ج۱، ص۳۷۷.    
[۴۳] شفاء الغرام، ج۱، ص۴۵۰.
[۴۴] آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۱۰۵.    
و به سوی اجیاد گشوده می‌شود. در بازسازی کعبه، پیامبر گرامی صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم همراه قریش سنگ‌های اجیاد را بر پشت خود حمل کردند و ارتفاع کعبه را به نه متر رساندند.
[۴۵] دلائل النبوه، ج۲، ص۵۴-۵۵.    
[۴۶] تاریخ الاسلام، ج۱، ص۶۹.    
[۴۷] امتاع الاسماع، ج۲، ص۳۴۴.    


بر پایه روایتی، پیامبر گرامی صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم در منطقه اجیاد چوپانی کرده است.
[۴۸] الروض المعطار، ص۱۲.
[۴۹] المعالم الاثیره، ص۲۰.    



پیمان معروف حلف الفضول با حضور پیامبر گرامی صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم ۲۰ سال پیش از بعثت
[۵۰] تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۱۷.
[۵۱] البدایة و النهایه، ج۲، ص۲۹۱.    
در خانه عبدالله بن جدعان، در محل تلاقی اجیاد صغیر و اجیاد کبیر بسته شد.
[۵۲] اخبار مکه، ج۲، ص۲۵۷.
بر پایه این پیمان، برخی افراد قبایل متعهد شدند در مکه ظلمی صورت نگیرد.
[۵۳] السیرة النبویه، ج۱، ص۱۳۳.
[۵۴] البدایة و النهایه، ج۲، ص۲۹۳.    
پس از ظهور اسلام، پیامبر گرامی صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم این پیمان را همچنان معتبر و محترم می‌دانست.
[۵۵] تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۱۷.
[۵۶] التنبیه والاشراف، ص۱۸۰.    


بر پایه گزارش برخی مورخان، رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم در اجیاد بر سنگی تکیه داده و استراحت کرده
[۵۷] الاستبصار، ص۹.    
و گویا نماز نیز خوانده است
[۵۸] المعالم الاثیره، ص۲۳۹.    
که زمان آن دانسته نیست. بعدها در محل آن، مسجدی به نام المتکا
[۵۹] المعالم الاثیره، ص۲۳۹.    
(جای تکیه دادن) ساختند. ازرقی از این مسجد نام می‌برد
[۶۰] اخبار مکه، ج۲، ص۲۹۰.
و به استناد برخی گزارش‌ها، وجود چنین مسجدی را انکار می‌کند؛ اما نماز خواندن ایشان را در اجیاد تایید می‌نماید.
[۶۱] اخبار مکه، ج۲، ص۲۰۲.
این مسجد اکنون ویران شده و به جای آن هتلی ساخته‌اند.
[۶۲] آثار اسلامی مکه، ص۹۹.


به گزارش ازرقی، اجیاد محل خروج دابة الارض در آخرالزمان است.
[۶۳] اخبار مکه، ج۲، ص۱۵۸.
[۶۴] حسن المحاضره، ج۲، ص۲۶۸.
برخی روایتی ضعیف از رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم گزارش کرده‌اند که بدترین دره، اجیاد است؛
[۶۵] المسالک و الممالک، ج۱، ص۳۹۹.    
[۶۶] المعجم الاوسط، ج۴، ص۳۱۹.
[۶۷] تفسیر ابی السعود، ج۶، ص۳۰۱.    
زیرا دابه از آن خروج می‌کند. نیز نام اجیاد در اشعاری بسیار آمده است.
[۶۸] معجم البلدان، ج۱، ص۱۰۵.    


اکنون این منطقه کاملا داخل شهر مکه قرار دارد و با تونل‌های بزرگ به دیگر نقاط شهر متصل می‌شود. هتل‌هایی بلند طبقه در این منطقه به چشم می‌خورند که یکی از آن‌ها اجیاد مکه نام دارد.

۱. ↑ معجم البلدان، ج۱، ص۱۰۵.    
۲. ↑ الروض المعطار، ص۱۲.
۳. ↑ اخبار مکه، ج۱، ص۹۶.
۴. ↑ المعالم الاثیره، ص۲۰.    
۵. ↑ معجم البلدان، ج۱، ص۱۰۵.    
۶. ↑ معجم البلدان، ج۲، ص۳۸۷.    
۷. ↑ الروض المعطار، ص۱۲.
۸. ↑ المعالم الاثیره، ص۲۰.    
۹. ↑ معجم البلدان، ج۱، ص۱۰۴.    
۱۰. ↑ مراصد الاطلاع، ج۱، ص۳۳.    
۱۱. ↑ سبل الهدی، ج۲، ص۱۵۷.    
۱۲. ↑ اخبار مکه، ج۱، ص۱۳۳.
۱۳. ↑ تاریخ یعقوبی، ج۱، ص۲۲۱.
۱۴. ↑ معجم البلدان، ج۱، ص۱۰۵.    
۱۵. ↑ السیرة النبویه، ج۱، ص۱۱۲.
۱۶. ↑ اخبار مکه، ج۱، ص۸۲.
۱۷. ↑ معجم البلدان، ج۱، ص۱۰۵.    
۱۸. ↑ تاریخ یعقوبی، ج۱، ص۲۲۲.
۱۹. ↑ تاریخ ابن خلدون، ج۲، ص۳۹۵.    
۲۰. ↑ معجم البلدان، ج۱، ص۱۰۵.    
۲۱. ↑ السیرة الحلبیه، ج۱، ص۳۰.    
۲۲. ↑ معجم البلدان، ج۱، ص۱۰۵.    
۲۳. ↑ اخبار مکه، ج۲، ص۲۹۰.
۲۴. ↑ اخبار مکه، ج۲، ص۲۹۱.
۲۵. ↑ معجم البلدان، ج۲، ص۳۸۷.    
۲۶. ↑ اخبار مکه، ج۲، ص۳۱۴-۳۱۹.
۲۷. ↑ شفاء الغرام، ج۲، ص۴۴۹.
۲۸. ↑ تاریخ مکه، ص۲۰.
۲۹. ↑ مروج الذهب، ج۲، ص۲۲.
۳۰. ↑ معجم البلدان، ج۱، ص۱۰۵.    
۳۱. ↑ مروج الذهب، ج۲، ص۲۲.
۳۲. ↑ السیرة النبویه، ج۱، ص۱۱۲.
۳۳. ↑ اخبار مکه، ج۱، ص۸۲.
۳۴. ↑ معجم البلدان، ج۱، ص۱۰۵.    
۳۵. ↑ السیرة النبویه، ج۱، ص۱۱۲.
۳۶. ↑ معجم البلدان، ج۵، ص۱۸۵.    
۳۷. ↑ اخبار مکه، ج۱، ص۱۶۱.
۳۸. ↑ معجم ما استعجم، ج۱، ص۲۵۸.    
۳۹. ↑ اخبار مکه، ج۲، ص۲۲۵.
۴۰. ↑ شفاء الغرام، ج۱، ص۶۲۴.
۴۱. ↑ شفاء الغرام، ج۱، ص۵۹۷.
۴۲. ↑ رحلة ابن بطوطه، ج۱، ص۳۷۷.    
۴۳. ↑ شفاء الغرام، ج۱، ص۴۵۰.
۴۴. ↑ آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۱۰۵.    
۴۵. ↑ دلائل النبوه، ج۲، ص۵۴-۵۵.    
۴۶. ↑ تاریخ الاسلام، ج۱، ص۶۹.    
۴۷. ↑ امتاع الاسماع، ج۲، ص۳۴۴.    
۴۸. ↑ الروض المعطار، ص۱۲.
۴۹. ↑ المعالم الاثیره، ص۲۰.    
۵۰. ↑ تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۱۷.
۵۱. ↑ البدایة و النهایه، ج۲، ص۲۹۱.    
۵۲. ↑ اخبار مکه، ج۲، ص۲۵۷.
۵۳. ↑ السیرة النبویه، ج۱، ص۱۳۳.
۵۴. ↑ البدایة و النهایه، ج۲، ص۲۹۳.    
۵۵. ↑ تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۱۷.
۵۶. ↑ التنبیه والاشراف، ص۱۸۰.    
۵۷. ↑ الاستبصار، ص۹.    
۵۸. ↑ المعالم الاثیره، ص۲۳۹.    
۵۹. ↑ المعالم الاثیره، ص۲۳۹.    
۶۰. ↑ اخبار مکه، ج۲، ص۲۹۰.
۶۱. ↑ اخبار مکه، ج۲، ص۲۰۲.
۶۲. ↑ آثار اسلامی مکه، ص۹۹.
۶۳. ↑ اخبار مکه، ج۲، ص۱۵۸.
۶۴. ↑ حسن المحاضره، ج۲، ص۲۶۸.
۶۵. ↑ المسالک و الممالک، ج۱، ص۳۹۹.    
۶۶. ↑ المعجم الاوسط، ج۴، ص۳۱۹.
۶۷. ↑ تفسیر ابی السعود، ج۶، ص۳۰۱.    
۶۸. ↑ معجم البلدان، ج۱، ص۱۰۵.    


دانشنامه حج و حرمین شریفین، برگرفته از مقاله «اجیاد»، تاریخ بازیابی ۱۴۰۰/۱/۲۸.    




جعبه ابزار