جوهر ذاتی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
جوهر ذاتی یکی از
اصطلاحات به‌کار رفته در
علم منطق بوده و به معنای
جوهرِ واقع شده در
ذات ماهیت دیگر است.
منطق‌دانان،
عَرَض را گاه در مقابل
جوهر به کار می‌برند و گاه مقابل ذاتی، هر چند صحیح این است که بر قسم دوم (مقابل ذاتی)،
عَرَضی اطلاق شود.
عَرَض عام و
عَرَض خاص (خاصه) در
کلیات خمس، اقسام همین قسم دوم‌اند. وقتی
جوهر و
عَرَض به اعتبار ذاتی یا
عَرَضی بودنشان نسبت به ذات و ماهیتی دیگر ملاحظه شوند، چهار قسم پدیدار می‌شود:
۱.
جوهر ذاتی؛
۲.
جوهر عرضی؛
۳.
عرض ذاتی؛
۴.
عَرَض عَرَضی.
۱. «
جوهر ذاتی»، یعنی
جوهری که نسبت به ماهیت دیگری، از
ذاتیات آن باشد؛ مثل حیوان که
جوهر می‌شود و ذاتی، یعنی
جنس، برای انسان است.
۲. «
جوهر عَرَضی»، یعنی
جوهری که نسبت به ماهیت دیگری، از
عرضیات آن باشد؛ مثل جسم که
جوهر محسوب می‌شود و
عَرَضیِ ابیض است.
۳. «
عَرَض ذاتی»، یعنی
عَرَضی که نسبت به ماهیت دیگری، از ذاتیات آن باشد؛ مثل لون (رنگ) که
عَرَض می‌شود و ذاتی، یعنی جنس برای ابیض است.
۴. «
عَرَض عَرَضی»، یعنی
عَرَضی که نسبت به ماهیت دیگری از
عَرَضیات آن باشد؛ مثل ضاحک که
عَرَض به‌شمار می‌آید و
عَرَضیِ انسان است.
«
عرض ذاتی» معنای اصطلاحی دیگری هم دارد که در مقابل «
عرض غریب» قرار دارد و عبارت است از: آن محمول
عَرَضی که بدون واسطه‌ای عام‌تر یا خاص‌تر از موضوع،
عارض بر موضوع می‌شود.
در تنظیم این مقاله از منبع ذیل استفاده شده است:
• ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق).
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «جوهر ذاتی»، تاریخ بازیابی۱۳۹۵/۱۲/۱۶.
