جواهرالاولیا
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
جواهرالاولیا، کتابی در
ادعیه ،
تعاویذ اسلامی و خواص
قرآن و
اسمای الاهی ، مأخوذ از
روایات منابع
حدیثی و سخنان علما و مشایخ
عرفان و تصوف، به
زبان فارسی، تألیف باقر بن عثمان بخاری اوچی، در نیمه دوم
قرن یازدهم می‌باشد.
نویسنده الفاظ دعاها و اوراد نقل شده از اولیا را، از نظر ارزشمندی و کم‌نظیر بودن، به جواهر تشبیه کرده است.
جواهرالاولیا به پیشنهاد محمدعلی بن شیخ عبدالواسع صوفی و به خط وی نگارش یافت.
بخاری
هدف خود را از نوشتن این
کتاب ، استفاده عوام برای رسیدن به
سعادت دنیا و
آخرت ذکر کرده است.
بخاری جواهرالاولیا را در دوره
حکومت دو تن از پادشاهان
مغولی هند ، شاه‌جهان و اورنگ زیب ــ که دوران رونق و رواج زبان فارسی در
شبه‌قاره هند بوده ــ تألیف کرده است.
بنا بر نظر غلام سرور، بخاری در نگارش جواهرالاولیا از سبک ابوالفضل علاّ می (متوفی ۱۰۱۱)، وزیر اکبرشاه، که تأکید فراوانی بر فارسی‌نویسی داشته، تأثیر پذیرفته است.
با وجود این، بخاری بسیاری از ادعیه و اوراد را به زبان عربی و غالباً بدون ترجمه به فارسی آورده و همچنین از لغات، ترکیبات و جملات عربی بسیار استفاده کرده است، به طوری که نثر جواهرالاولیا را می‌توان از نمونه‌های «نثر فارسی ساده آمیخته به عربی» دانست.
تاریخ دقیق تألیف جواهرالاولیا معلوم نیست، اما با توجه به مطالب کتاب
، احتمالاً تألیف آن در ۱۰۹۸ هنوز ادامه داشته است.
این کتاب را می‌توان یکی از منابع
صوفیان و مرشدانی دانست که برای علاج مشکلات
مادّی و
معنوی مردم از
علوم خفیه ، چون تعاویذ و عزایم و
طلسمات ، استفاده می‌کردند. از خلال مطالب کتاب می‌توان تا حدود زیادی به کیفیت زندگی اجتماعی طبقه فرودست،
فقیر و
بی‌خانمان آن روزگار هند و نیازها و آرزوهای آنان آگاهی یافت.
در این کتاب نام بسیاری از علمای اسلامی و بزرگان صوفیه، با ذکر نام برخی از آثار آنان، آمده است.
همچنین سلسله
نسب و سلسله طریقتی مؤلف
و چند تن از مشایخ صوفیه، مانند
شیخ محیی‌الدین عبدالقادر گیلانی ،
شهاب‌الدین سهروردی و
زکریای مُلتانی ،
ذکر شده است.
در
صحت انتساب بعضی مطالب به برخی بزرگان، تردید جدّی وجود دارد، از آن جمله اورادی است که به
ابونصر فارابی ،
محمد بن زکریای رازی و
ابن سینا نسبت داده شده است.
طبق گفته محمدعلی بن شیخ عبدالواسع، در آغاز قرار بوده است که این کتاب در سه نسخه صغیر، وسیط و کبیر نوشته شود که نسخه صغیر آن نوشته نشد و وسیط یا کبیر بودن نسخه‌های خطی موجود نیز دقیقاً مشخص نیست.
به گفته مؤلف،
مطالب جواهرالاولیا حاصل شنیده‌های وی از پدرش یا برگرفته از کتاب‌های معتبر و اوراد مشایخ است یا طی مکاشفات حاصل از چله‌نشینی و اعتکاف‌ها، آن‌ها را از
پیامبر اکرم و اولیا شنیده است.
این کتاب شامل مقدمه‌ای کوتاه، پنج فصل (پنج جواهر)، بخش اضافه کاتب اصلی، ضمیمه و اضافه دیگر است.
برخی منابعی که نویسنده از آن‌ها بهره برده است، عبارت‌اند از: احیاء علوم‌الدین،
منهاج
العابدین و خلاصه التصانیف غزّالی
سفینه الاولیاء اثر داراشکوه، سیرالعارفین نوشته حامد بن فضل‌اللّه جمالی دهلوی و کنزالعارفین نوشته مخدوم جهانیان.
از جواهرالاولیا دو نسخه خطی در کتابخانه گنج‌بخش مرکز تحقیقات فارسی
ایران و
پاکستان در راولپندی، و یک نسخه خطی در کتابخانه دانشگاه پنجاب
لاهور موجود است.
در ۱۳۵۵ ش/ ۱۹۷۶، غلام سرور، از رؤسای پیشین بخش فارسی دانشگاه
کراچی ، کار تصحیح و مقابله جواهرالاولیا را به پایان رساند و آن را با مقدمه‌ای مفصّل، که جداگانه در همان
سال منتشر شد، در مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان چاپ کرد.
(۱) باقر بن عثمان بخاری، جواهرالاولیا، تصحیح و تحشیه و مقدمه غلام سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «جواهرالاولیا»، شماره۵۱۶۳.
