جنگ قادسیّه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
جنگ قادسیه یکی از مهم‌ترین جنگ‌هایی که بین اعراب
مسلمان و سپاه
ایران در زمان
خلیفه دوم در نزدیکی قادسیه اتفاق افتاده است.
این جنگ که بین
مسلمانان و
ساسانیان در چهار روز واقع شده، سرانجام با پیروزی مسلمانان و فتح و دستیابی به سراسر سواد (اعراق) به جز
مدائن به پایان رسید. درباره زمان جنگ و تعداد نیروهای مسلمان، بین مورخان اختلاف است. پیروزی در این جنگ موجبات دستیابی اعراب را به پایتخت ساسانیان فراهم آورد و پس از مدتی تمامی مدائن به تصرف مسلمانان درآمد.
جنگ قادسیه یکی از مهم‌ترین جنگ‌هایی است که بین اعراب مسلمان و سپاه ایران اتفاق افتاده است. پیروزی اعراب در این جنگ می‌توانست ضربه سختی به سپاه ایران وارد آورد و راه رسیدن به
تیسفون، پایتخت زمستانی
ساسانیان را آسان سازد.
مورخان محل جنگ را جایی در پنجاه مایلی
کوفه نزدیکی قادسیه به نام «غریب» ذکر کرده‌اند.
مسعودی می‌نویسد:
«جنگ قادسیه در ناحیه‌ای به نام غریب بر حاشیه صحرا و نزدیکی قادسیه صورت گرفت.»
مقدسی «قادسیه» را شهری در ناحیه کوفه ذکر کرده است.
یاقوت حموی می‌نویسد: قادسیه جایی است که تا کوفه پانزده فرسنگ و تا غریب چهل میل فاصله دارد.
مؤلفان در تاریخ وقوع جنگ قادسیه اختلاف دارند؛
طبری سال
۱۴ هجری
و
بلاذری ۱۶ هجری
را ذکر کرده‌اند.
دینوری در مورد علت وقوع این جنگ آورده است:
«چون
یزدگرد پادشاه شد مردم را از هر سو فرا خواند و سپاهی فراهم ساخت و رستم، پیر هرمز را بر آنان فرماندهی داد. رستم به سوی قادسیه حرکت کرد، چون این خبر به
جریر بن عبدالله و
مثنی بن حارثه رسید، برای
عمر نامه نوشتند و او را آگاه ساختند، عمر مردم را فرا خواند و آماده ساخت. حدود ۲۰ هزار نفر جمع شدند سپس
سعد بن ابی‌وقاص را به فرماندهی ایشان گماشت. سعد با سپاهیانش حرکت کرد و به قادسیه رسید. سپاهیان
عراق نیز به او پیوستند.»
مورخان در تعداد نیروهای اعراب مسلمان و سپاه ایران، اعداد متفاوتی را ذکر کرده‌اند. بیشتر مورخان تعداد نیروهای
ایران را ۱۲۰ هزار نفر نوشته‌اند.
طبری می‌نویسد: «ایرانیان ۱۲۰ هزار نفر بودند و ۳۰ فیل نیز به همراه داشتند.»
مقدسی تعداد نیروهای سپاه ایران را ۶۰ هزار نفر ذکر کرده و می‌نویسد: «این نیروها همگی زره‌پوش بودند و جنگ افزارهای زیادی به همراه داشتند.»
مسعودی شمار مسلمانان را ۸۸ هزار نفر و شمار مشرکان را ۶۰ هزار نفر نوشته است.
برخی از مورخان تعداد سپاه اعراب را ۹ تا ۱۰ هزار نفر ذکر کرده‌اند.
به نظر می‌رسد بلاذری تنها تعداد آن دسته از نیروهای مسلمان را که در عراق حضور داشتند، ذکر کرده است و الّا نیروهای کمکی که از
مدینه و
شام به کمک مسلمانان آمدند، به یقین چند برابر سپاه اعراب در عراق بودند. دینوری می‌نویسد:
«عمر به
ابوموسی اشعری و
ابوعبیده جراح جداگانه نامه نوشته و از اهالی مدینه و شام خواستند که گروهی را به یاری سعد بن ابی‌وقاص بفرستند.»
مسعودی در این زمینه می‌نویسد:
«مردم از شام و جاهای دیگر به سعدبن ابی‌وقاص پیوستند.»
بدون شک رسیدن نیروهای کمکی از شام و مدینه تاثیر فراوانی در روحیه مسلمانان داشت و یکی از عوامل پیروزی اعراب مسلمان بود. رستم و نیروهای سپاه ایران پیشنهاد پذیرفتن
اسلام و یا پرداخت
جزیه را رد کردند و تنها راه سوم یعنی
جنگ را پذیرفتند.
نبرد قادسیه تقریباً چهار روز طول کشید. هر یک از روزهای جنگ به نام خاصی مشهور شده‌اند. روز اوّل جنگ «ارماث» روز دوم را «اغواث» و روز سوم را «عماس» گفته‌اند.
جنگ در این چند روز به شدت ادامه داشت. شب چهارم به «لیلة الهریر» (در
جنگ صفین نیز یکی از شب‌های اوج جنگ به لیلة الهریر مشهور است.)
مشهور شده است. در این شب جنگ تا هنگام صبح ادامه یافت و مسلمانان پیروز میدان بودند.
در این جنگ تعداد زیادی از نیروهای سپاه ایران کشته شدند و عده‌ای نیز فرار کردند و به مدائن رفتند.
فرمانده نیروهای ایران (رستم) در این نبرد کشته شد.
بدون شک با کشته شدن وی
بیم و هراس در دل ایرانیان بیشتر شد و موجبات شکست آن‌ها را فراهم آورد. بنا بر نقل مسعودی «بعضی غرق و بعضی کشته شدند. سی هزار نفر دیگر آن‌ها که پایمردی می‌کردند آن‌ها نیز سرانجام از پای درآمدند.
از سپاه اعراب مسلمان نیز ۲۵۰۰ نفر کشته شدند.
با این پیروزی سراسر سواد (اعراق) به جز مدائن تحت نفوذ لشکر اسلام قرار گرفت.
بلاذری می‌نویسد: «پارسیان به مدائن گریختند و به یزدگرد پیوستند. سعد بن ابی‌وقاص خبر پیروزی مسلمانان و نیز نام مسلمانانی را که در این نبرد به
شهادت رسیده بودند، برای عمر نوشت».
در این نبرد مهم‌ترین شکست ایرانی‌ها رقم خورد و این جنگ ضعف قدرت ساسانیان را نشان داد.
رسول جعفریان می‌نویسد: در این جنگ «درفش کاویانی» که نشان سپاه دولت ساسانی بود، به دست مسلمانان افتاد و این نشان‌دهنده ضربه مهلکی بود که بر پیکره این دولت رو به زوال خورده بود.
پیروزی در این جنگ موجبات دستیابی اعراب را به پایتخت ساسانیان فراهم آورد و پس از مدتی تمامی مدائن به تصرف
مسلمانان درآمد.
•
سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «جنگ قادسیه»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۰/۰۱.
