جمع الجوامع فی النحو (سیوطی)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«جمع الجوامع فی النحو»، اثر جلال‌الدین سیوطی و تحقیق دکتر نصر احمد ابراهیم عبدالعال است.
«جمع الجوامع فی النحو»، اثر جلال‌الدین سیوطی، با تحقیق دکتر نصر احمد ابراهیم عبدالعال، کتابی است پیرامون برخی از مباحث
علم نحو که به
زبان عربی و در سال ۸۷۱ ق، نوشته شده است.
کتاب با دو مقدمه از دکتر صبری ابراهیم السید و نویسنده آغاز و مطالب در هفت کتاب، عرضه شده است.
مطالب مقدمه صبری ابراهیم السید، به دو قسم تقسیم شده است:
قسم اول که مباحث مطالعاتی در آن جای گرفته است، دارای تمهید و سه فصل، به شرح زیر می‌باشد:
در تمهید، از حیات سیاسی، اجتماعی و علمی مصر، در دوران زندگانی سیوطی (عصر مملوکی)، بحث شده است.
فصل اول، به شخصیت‌شناسی سیوطی و زندگی‌نامه وی اختصاص داشته و در آن، اطلاعات مفیدی از قبیل:نام؛ نسب؛ زمان و محل ولادت؛ حیات علمی؛ شیوخ؛ شاگرادن؛ چگونگی اشتغال به تألیف؛ سفرهای انجام‌گرفته؛ جایگاه علمی در علوم عصر خویش؛ قدرت علمی؛ اتهاماتی که افرادی نظیر سخاوی به وی زده‌اند و دفاع شوکانی از او؛ مناصبی که وی در دوران زندگی خویش عهده‌دار آن‌ها بوده است؛
اخلاق؛
زهد؛ مکان، زمان و نحوه وفات و آثار و تألیفات سیوطی، ارائه گردیده است.
فصل دوم، مشتمل بر چهار مبحث زیر می‌باشد:
در این مبحث، روش و شیوه‌ای که سیوطی در تألیف اثر خویش، آن را پی گرفته، توضیح داده شده است.
شواهدی که سیوطی، برای تفهیم بهتر مطالب کتاب، از آن‌ها استفاده نموده، معرفی شده است که عبارتند از:
قرآن کریم،
احادیث نبوی،
اشعار و امثال و اقوال عرب.
مختص به معرفی مصادری است که نویسنده در تدوین اثر خود، از آن‌ها بهره برده است. وی در این کتاب، از اقوال نحویون و علمای زیادی استفاده کرده که تعداد آن‌ها به صد و پنجاه و نه عدد می‌رسد.
در این مبحث، مذهب
نحوی سیوطی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
در فصل سوم، مسائل
نحوی و صرفی موجود در« جمع الجوامع» در هشت مرحله بحث و به مواضع اختلافی و اتفاقی میان سیوطی و دیگران، پرداخته شده است که عبارتند از:مکتب بصره،
نحویان بصره، مکتب
کوفه،
نحویان کوفه،
نحویان اندلسی،
نحویان بغدادی،
نحویان مصری و دیگر
نحویان.
قسم دوم که مشتمل بر مباحث تحقیقاتی است، دارای سه مبحث زیر می‌باشد:
در مبحث اول، توثیق کتاب و نام آن، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
در مبحث دوم، روش و شیوه محقق در تحقیق اثر حاضر و اقدامات انجام‌گرفته، بیان شده است.
در مبحث سوم، از نسخ کتاب بحث شده است.
در مقدمه مؤلف، مباحث مقدماتی نحو، از جمله: کلمه و اقسام آن؛ خواص
اسم؛ اقسام فعل؛ حالات مضارع و ماضی؛ اقسام حرف؛
کلام؛ تقسیم کلام به خبر و انشاء؛ جمله؛ قول؛
اعراب؛ مبنی و معرب؛ وجوه معتبر در شبه حرف؛ تقسیم حرکات؛ انواع اعراب؛ اسامی غیر منصرف؛ اسماء سته؛ مثنی؛ جمع؛ معرفه و نکره و... .
در کتاب اول که پیرامون ارکان جمله می‌باشد، از مبتدا و خبر و نواسخ آن بحث به میان آمده است.
کتاب دوم، درباره اجزایی از جمله می‌باشد که از ارکان شمرده نشده و در اصطلاح،« فضله» نامیده می‌شوند. این موارد عبارتند از:
مفعول‌به؛
مفعول مطلق؛
مفعول له؛
مفعول فیه ؛ ظروف مبنی؛
مفعول معه؛ حال؛ تمیز؛ منادی؛ مندوب؛
استغاثه، ترخیم؛ نواصب مضارع و... .
کتاب سوم، در مورد مجرورات و آنچه که به آن ملحق می‌شود بوده و از جمله مباحث آن، می‌توان به مبحث حروف جر؛ حروف قسم؛
اضافه؛ جوازم؛ حروف غیر عاطفه و
تنوین، اشاره کرد.
کتاب چهارم، به عوامل مؤثر در نحو اختصاص یافته و از جمله مباحث آن، عبارتند از:فعل لازم و متعدی؛ فعل متصرف و جامد؛ اسم مصدر؛
اسم فاعل؛ صیغه مبالغه؛ صفت مشبهه؛ افعل تفضیل؛
اسماء افعال؛ ظرف و مجرور؛
تنازع در
عمل؛
اشتغال و... .
در کتاب پنجم، با توابع و عوارض ترکیب
و در کتاب ششم، با ابنیه کلمه و در آخرین کتاب، با تصریف آشنا خواهیم شد.
از جمله مباحث مطرح‌شده در این سه کتاب، عبارت است از:
نعت؛ عطف بیان؛ تأکید لفظی و معنوی؛ ثلاثی، رباعی و خماسی مجرد و مزید؛ صحیح و معتل؛
تصغیر؛ اشتقاق؛ میزان صرفی؛ حروف زائده؛
ابدال ؛ نقل؛
قلب و... .
فهرست‌های مطالب، آیات، احادیث، امثال و اقوال
عرب و تعابیر آن‌ها، قوافی، قبایل، مذاهب
نحوی و
اعلام مذکور در متن، به همراه فهرست مصادر مورد استفاده محقق در انتهای کتاب آمده است.
در پاورقی‌ها علاوه بر
ذکر منابع، توضیحات جامع و مفصلی پیرامون برخی از کلمات و عبارات، داده شده است.
نرم‌افزار ادبيات عرب، مرکز تحقيقات کامپيوتری علوم اسلامی.
