جمال‌الدین آلوسی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
محمود شکری، جمال‌الدین ابوالمعانی (۱۲۷۳-۱۳۴۲ق/۱۸۵۷-۱۹۲۴م)، فرزند عبداللـه بهاءالدین معروف به آلوسی‌زاده، مورخ، ادیب و لغوی
شافعی مذهب بوده است.
محمود شکری، ابتدا نزد پدر به آموختن
قرآن و زبان و ادبیات عرب پرداخت. پس از مرگ پدر، نزد عمویش
نعمان خیرالدین،
تاریخ و سیر و ادبیات آموخت. سپس از شیخ اسماعیل موصلی، دانش‌های معقول و منقول و فروع و اصول را فرا گرفت و به مرتبۀ استادی رسید و در منزل و
مسجد به تدریس پرداخت. در ۱۳۰۷ق/۱۸۸۹م برای شرکت در کنگرۀ شرق‌شناسی به استکهلم رفت و به سبب تألیف کتاب بلوغ‌الارب فی معرفة احوال العرب، به دریافت جایزه نایل شد. چون محمود شکری عقایدی در رد و طعن غالیان در حق اهل قبور ابراز کرد، مخالفانش به والی
عراق شکایت بردند و او
سلطان عبدالحمید دوم را از این واقعه آگاه ساخت.
سلطان در ۱۳۲۰ق/۱۹۰۲م او را به دیار بکر
تبعید کرد. در راه تبعیدگاه به موصل رسید. عالمان و بزرگان شهر از رفتن او جلوگیری کردند و نامه‌ها به دربار
سلطان نشوتند.
اندکی بعد او را با احترام تمام به
بغداد فرا خواندند. با آغاز
جنگ جهانی اول، از سوی دولت
عثمانی مأمور شد به نزد عبدالعزیز آل‌سعود (که بعداً با عنوان پادشاه
عربستان سعودی بر تخت نشست) برود و او را به یاری دولت عثمانی و بر ضد
انگلستان برانگیزد. او از
راه سوریه و
حجاز به نزد امیر رفت (۱۳۳۳ق/۱۹۱۵م)، اما امیر جواب مساعد نداد و پوزش طلبید.
در ایامی که بغداد توسط ارتش انگلستان اشغال شده بود (۱۳۳۵ق/۱۹۱۷م) منصب قضا را به محمود شکری پیشنهاد کردند، ولی او نپذیرفت و تا پایان
عمر هیچ شغلی قبول نکرد.
تنها در آغاز تشکیل دولت عراق و پادشاهی فیصل اول در ۱۹۲۱م، به عضویت «مجلس معارف» درآمد. وی سرانجام در بغداد درگذشت و در کنار مقبرۀ
جنید بغدادی به
خاک سپرده شد.
آثار او در تاریخ و
فقه و تراجم احوال و ادبیات به ۵۰ تألیف بر می‌آید که بسیاری از آن‌ها به کوشش محمد بهجت الاثری به چاپ رسیده است. در میان افراد
خاندان آلوسی آثار او از همه فراوان‌تر است:
• بلوغ‌الارب فی معرفه احوال العرب، بغداد، ۱۳۱۴ق/۱۸۹۶م؛
• تاریخ نجد، ۱۳۴۳ق/۱۹۲۴م؛
• تاریخ مساجد بغداد و آثار‌ها، بغداد، ۱۳۴۶ق/۱۹۲۷م؛
• عادات العرب فی جاهلیتهم، بیروت، ۱۳۴۳ق/۱۹۲۴م؛
• الاسرار الالهیة؛
• شرحٌ علی قصیدة الرفاعیة، قاهره، ۱۳۰۵ق/۱۸۸۸م؛
• الضرائر و مایسوغ للشاعر دون الناثر، مصر، ۱۳۴۴ش/۱۹۲۶م؛
• المسک الاذفر فی تراجم علماء بغداد فی القرن الثانی عشر و الثالث عشر؛
• غایة الامانی فی الرد علی النبهانی، کردستان، قاهره، ۱۳۲۷ق/۱۹۰۹م؛
• فصل الخطاب فی شرح مسائل الجاهلیة، قاهره، ۱۳۴۷ق/۱۹۲۸م؛
• مادلّ علیه القرآن مما یعضد الهیئة الجدیدة القویمة البرهان، دمشق، ۱۳۷۹ق/۱۹۶۰م؛
• مختصر التحفة الاثنی عشریة، قاهره، ۱۳۷۳ق/۱۹۵۴م.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «آلوسی»، ج۲، ص۴۸۲.
