جعفر بن محمد خلدی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
جعفرخُلدی،
محدّث و
عارف قرن سوم و چهارم است.
نام وی
جعفر بن محمد بن نُصَیر خوّاص و کنیه‌اش
ابومحمد بود و
ابومحمد خوّاص نیز خوانده شده است.
در ۲۵۲ یا ۲۵۳ در
بغداد به دنیا آمد.
درباره شهرت او به
جعفر خلدی می‌گویند روزی از
جنید پرسشی شد و جنید پاسخ آن را به
جعفر واگذار کرد، پس از آنکه وی پاسخ داد، جنید خطاب به او گفت: «ای خلدی، این جواب را از کجا آوردی؟» و از آن پس، این نام بر او ماند.
به گفته خود خلدی، نه او و نه پدرانش هرگز در خلد، (محله‌ای در
بغداد ) ساکن نبوده‌اند.
مشخص نیست که چگونه خلدی به
تصوف گروید.
چنین نقل شده است که روزی از محضر عباس دُوری (متوفی ۲۷۱) بر‌می‌گشت و نوشته‌هایی از درس او در دست داشت، در این حال با صوفی‌ای روبرو شد.
صوفی او را از آن رو که در جستجوی علوم بر روی
کاغذ است
ملامت کرد و این ملاقات بر وی تأثیر گذاشت.
نیز گفته شده هاتفی نشانی شی‌ء مدفونی را در
خواب به او داد، وی به محل رفت و در صندوقی، نوشته‌هایی درباره شش هزار تن از اهل حقیقت، از زمان
حضرت آدم علیه‌السلام تا آن زمان یافت که همگی او را به
مذهب تصوف فرامی‌خواندند.
خلدی بسیار
سفر می‌کرد، از جمله قریب به شصت
حج به جا آورد،
و به گفته خودش، بیش از بیست سفر را پای پیاده و بدون زاد و توشه رفته بوده است.
وی همچنین برای ملاقات و مصاحبت با مشایخ و بزرگان صوفیه و اهل
حدیث ، به
کوفه ،
مدینه و
مصر سفر کرد و به علوم
اهل تصوف و سیرت آنان وقوف یافت و در بیان
معارف دینی و
عرفانی ، مرجع محسوب می‌شد.
وی پس از سفرهای طولانی به بغداد بازگشت و در همان‌جا ماند.
از او نقل کرده‌اند که بیش از ۱۳۰ کتاب از اهل تصوف نزد اوست.
جعفر خلدی مرید و مصاحب جُنَید بغدادی (متوفی ۲۹۷)،
ابوالحسین نوری (متوفی ۲۹۵)،
جریری (متوفی ۳۱۲ یا ۳۱۴)،
ابوالعباس مسروق (متوفی ۲۹۸ یا ۲۹۹)،
رویم بغدادی (متوفی ۳۰۳)،
ابراهیم خوّاص (متوفی ۲۹۱) و
سمنون (متوفی ۲۹۰ یا ۲۹۸) بوده،
و خود گفته است: «دو هزار پیر را می‌شناسم».
خلدی پیر و مرشد
ابوالعباس نهاوندی و
ابوالحسن محمد علوی همدانی مشهور به حمزه
علوی بوده است.
او را صاحب احوال و
کراماتی نیز دانسته‌اند.
خلدی از
محدثان موثق بود و از کسانی چون
حارث بن ابی اسامه (متوفی ۲۸۲)،
علی بن عبدالعزیز بغوی (متوفی ۲۸۶)،
احمد بن علی خزّاز (متوفی ۲۸۶)،
حسن بن علی معمّری (متوفی ۲۹۵)،
محمد بن عبداللّه حضرمی (متوفی ۲۹۷)،
ابومسلم کجّی (متوفی ۲۹۲) و بسیاری دیگر حدیث نقل کرده است.
از خود وی نیز از طریق
ابوحفص بن شاهین (متوفی ۳۸۵)،
علی بن عمر دارقطنی (متوفی ۳۸۵)،
ابوعلی بن شاذان (متوفی ۴۲۵)،
الحاکم محمد بن عبدالله (متوفی ۴۰۳) و بسیاری دیگر حدیث نقل شده است.
خلدی در رمضان ۳۴۸، در ۹۵ سالگی در بغداد درگذشت.
جسد او را در شونیزیه بغداد، کنار قبر جنیدِ بغدادی و سَری‌سَقَطی دفن کردند.
ابونعیم اصفهانی او را صاحب آثاری دانسته و از کتاب‌های او فقراتی نقل کرده و ذهبی
گفته است که نوشته‌هایی از صحبت‌های او دارد.
اهل بغداد، عجائب
عراق را سه چیز می‌دانند:
شطحیات شبلی (متوفی ۳۳۴)، نکات عبداللّه
بن محمد معروف به مرتعش (متوفی ۳۲۳ یا ۳۲۸) و حکایات
جعفر خلدی.
سخنانی از او بر جای‌مانده که از آن جمله است: «
فتوت، حقیر داشتن
نفس است و بزرگ داشتن حرمت
مسلمانان » و «شریفْ‌همت باش که به همت شریف به مقام مردان رسی نه به مجاهدات».
(۱) ابن اثیر، اللباب فی تهذیب‌الانساب، قاهره ۱۳۵۶ـ۱۳۶۹.
(۲) ابن جوزی، کتاب صفوة الصفوة، حیدرآباد دکن ۱۳۸۸ـ۱۳۹۲/ ۱۹۶۸ـ۱۹۷۲.
(۳) ابن جوزی، المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم، چاپ
محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
(۴) ابن عماد، شذرات الذّهب فی اخبار من ذهب، بیروت ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
(۵) ابن ملَقِّن، طبقات الاولیاء، چاپ نورالدین شریبه، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
(۶)
احمد بن عبداللّه ابونعیم، حلیة الاولیاء و طبقات الاصفیاء، بیروت ۱۳۸۷/۱۹۶۷.
(۷) عبداللّه
بن محمد انصاری، طبقات الصوفیه، چاپ
محمد سرور مولائی، تهران ۱۳۶۲ ش.
(۸) عبدالرحمان
بن احمد جامی، نفحات الانس، چاپ
محمد عابدی، تهران ۱۳۷۰ ش.
(۹) خطیب بغدادی، تاریخ بغداد.
(۱۰)
محمد بن احمد ذهبی، سیراعلام النبلاء، ج ۱۵، چاپ شعیب ارنووط و ابراهیم زبیق، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
(۱۱)
محمد بن احمد ذهبی، العبر فی خبر من غبر، ج ۲، چاپ فؤاد سید، کویت ۱۹۸۴.
(۱۲)
محمد بن حسین سلمی، طبقات الصوفیة، چاپ نورالدین شریبه، قاهره ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
(۱۳) سمعانی، الانساب.
(۱۴) عبدالوهاب
بن احمد شعرانی، الطبقات الکبری، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
(۱۵)
محمد بن ابراهیم
عطار، تذکرة الاولیاء، چاپ
محمد استعلامی، تهران ۱۳۷۸ ش.
(۱۶)
محمد عبدالرووف
بن تاج‌العارفین مناوی، الطبقات الصوفیة: الکواکب‌الدریة فی تراجم السّادة الصوفیة، چاپ
محمد ادیب جادر، بیروت ۱۹۹۹.
(۱۷) یاقوت حموی، معجم البلدان.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «جعفر خلدی»، شماره۴۷۱۲.
