• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

جراح محمدپاشا

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



جَرّاح محمدپاشا، معروف به جراح پاشا، صدر اعظم و دولتمرد عثمانی می‌باشد.



اصل و تبارش از دوشیرمه‌ها بود. دوشیرمه‌ها کودکان مسیحی بودند که اسلام آورده بودند و در دربار عثمانی خدمت می‌کردند.
[۱] پاکالین، ج۱، ص۴۴۴.



وی در دربار پرورش یافت و ابتدا در «خاص اِوْدا» (خانه خاص)، محلی که در آن‌جا شماری از خدمتگزاران مقرب، خدمات خاص سلطان را برعهده داشتند، به ادای وظیفه پرداخت.
[۲] احمد تائب عثمان زاده، حدیقة الوزرا، ج۱، ص۴۹.
[۳] پاکالین، ج۱، ص۷۵۵.
در زمان جلوس مراد سوم (حک: ۹۸۲ـ۱۰۰۳) «چوخه دارِ» (فراش بارگاه) شهریاری شد
[۴] پچوی، ج۱، ص۲۲.
[۵] محمدثریا، سجل عثمانی، ج۴، ص۱۳۸.
و در حدود ۹۸۷ به مقام ینی چری آغاسی (فرمانده سپاه ینی چریان) رسید.
[۶] محمدبن یحیی عطائی، حدائق الحقائق فی تکملة الشقائق، ج۱، ص۳۷۴ـ ۳۷۵.



وی با بیوه پیاله پاشا (دریاسالار بزرگ دولت عثمانی در دوره سلطان سلیمان قانونی)، گوهر ملوک سلطان دختر سلیم ثانی (حک: ۹۷۴ـ۹۸۲)، ازدواج کرد
[۷] محمدثریا، سجل عثمانی، ج۱، ص۶۵.
[۸] د. ا. د. ترک، ذیل مادّه.
سپس از دربار بیرون آمد و میرمیران (بیگلربیگی) روم ایلی گردید و به استانبول رفت و به وزارت «قُبّه» (وزیر بدون سمتِ اجرایی) رسید.
[۹] محمدبن یحیی عطائی، حدائق الحقائق فی تکملة الشقائق، ج۱، ص۳۳۷.
[۱۰] احمد تائب عثمان زاده، حدیقة الوزرا، ج۱، ص۴۹.
[۱۱] محمدثریا، سجل عثمانی، ج۴، ص۱۳۸.



چون محمدپاشا در فن جراحی مهارت داشت، به فرمان سلطان مراد سوم، مراسمِ ختنه سوران فرزند سلطان، شاهزاده محمد، را انجام داد و لذا به جراح یا جراح پاشا ملقب شد
[۱۲] ج ۳، بخش ۲، ص ۳۵۸، اوزون چارشیلی،.
[۱۳] ۴۲۰، پچوی، ج۲، ص۳۶۳.
[۱۴] محمد همدمی صولاق زاده، صولاق زاده تاریخی، ج۱، ص۶۰۴.
[۱۵] ذیل مادّه، شمس الدین بن خالد سامی، قاموس الاعلام.
و سمت مشاور یافت.
[۱۶] احمد تائب عثمان زاده، حدیقة الوزرا، ج۱، ص۴۹.



وی در صفر ۹۹۰، به جای بویالی محمدپاشا (متوفی ۱۰۰۱)، وزیر ششم شد
[۱۷] محمدبن یحیی عطائی، حدائق الحقائق فی تکملة الشقائق، ج۱، ص۳۳۷.
و سپس در جریان شورش ینی چریان (جمادی الاولی ۹۹۷)، به فرمانِ سلطان مراد سوم از وزارت برکنار گردید.
[۱۸] محمدبن یحیی عطائی، حدائق الحقائق فی تکملة الشقائق، ج۱، ص۳۷۹.
[۱۹] هامر ـ پورگشتال، ج۴، ص۱۹۴.
در جمادی الاولی ۱۰۰۱ وزیر پنجم قُبه شد
[۲۰] مصطفی نعیما، تاریخ نعیما، ج۱، ص۸۰.
و با قائم مقام شدن ابراهیم پاشا، جراح پاشا نیز او را تأیید کرد.
[۲۱] پچوی، ج۲، ص۳۶۳.
[۲۲] محمد همدمی صولاق زاده، صولاق زاده تاریخی، ج۱، ص۶۲۶.
[۲۳] هامر ـ پورگشتال، ج۴، ص۲۴۶.
در جنگ با بلگراد (۱۰۰۴) به مأموریتِ خرید آذوقه گمارده شد و به پاداش آن، وزیر ثانی و قائم مقامِ صدارت گردید.
[۲۴] احمد تائب عثمان زاده، حدیقة الوزرا، ج۱، ص۴۹.
[۲۵] هزارفن، ج۱، ص۱۸۱.
در ۱۴ رجب ۱۰۰۴ در لشکرکشی سپاه عثمانی به اگری شرکت کرد و حفاظت شهر را به عهده گرفت
[۲۶] محمدبن یحیی عطائی، حدائق الحقائق فی تکملة الشقائق، ج۱، ص۴۸۳.
و سرانجام در پیِ معزول شدن خادم حسن پاشا (۲ رمضان ۱۰۰۶)، به فرمان سلطان محمد سوم (حک: ۱۰۰۳ـ۱۰۱۲) و اصرار بوستان زاده (مفتی)، به صدارت عُظما برگزیده شد.
[۲۷] هامر ـ پورگشتال، ج۴، ص۲۸۱.
[۲۸] محمدبن یحیی عطائی، حدائق الحقائق فی تکملة الشقائق، ج۱، ص۴۸۳.
[۲۹] پچوی، ج۲، ص۳۸۳.
[۳۰] مصطفی نعیما، تاریخ نعیما، ج۱، ص۱۸۷.
سلطان چون در او قوّة ممیزه و شایستگی صدارت نمی‌دید، به اکراه و به شرط ایفای درست وظایف، با این انتصاب موافقت کرد.


سلطان پس از ابتلای جراح پاشا به بیماری نقرس، اداره امور جاری را به «نشانجی» ها (توقیـع) (از جمله نشانجـی حمـزه ) سپـرد و در نتیجـه به دنبالِ گفته سلطان که «صدارت با وکالت نمی‌شود»، وی پس از دَه ماه صدارت بازنشسته شد (جمادی الثانی ۱۰۰۷) و دامادْابراهیم پاشا به جای او به صدارت منصوب گردید.
[۳۱] هامر ـ پورگشتال، ج۴، ص۲۸۷ـ ۲۸۸.
[۳۲] مصطفی نعیما، تاریخ نعیما، ج۱، ص۲۱۴.
[۳۳] مصطفی نعیما، تاریخ نعیما، ج۱، ص۳۴۰.
[۳۴] ذیل مادّه، شمس الدین بن خالد سامی، قاموس الاعلام.



به روایت عطائی (ص ۴۸۰)، در۲۳ ربیع الثانی ۱۰۱۱ شورشی در سپاهیان آغاز شد و او از مرتبه وزیر پنجمی به قائم مقامی صدرالوزرا ترقی یافت؛ اما، به سبب ناتوانی و کهولت، معزول (۸ جمادی الثانی ۱۰۱۲) و قاسم پاشا، قائم مقام شد.
[۳۵] مصطفی نعیما، تاریخ نعیما، ج۱، ص۳۳۹ـ۳۴۰.
او در شعبان ۱۰۱۲، در زمان حکومت سلطان احمد اول (حک: ۱۰۱۲ـ۱۰۲۶)، وفات یافت
[۳۶] احمد تائب عثمان زاده، حدیقة الوزرا، ج۱، ص۴۹.
[۳۷] محمدثریا، سجل عثمانی، ج۴، ص۱۳۸: شعبان ۱۰۱۳.
و در صحن مسجد جراح پاشای (استانبول) به خاک سپرده شد.
[۳۸] احمد تائب عثمان زاده، حدیقة الوزرا، ج۱، ص۴۹.



به گفته عطائی
[۳۹] عطائی ، ص ۴۸۳.
، وی را چون طمع کار، ظالم، جبار و مرتشی بود به قتل رساندند.
اما، پچوی
[۴۰] پچوی ، ج ۲، ص ۴۲۰.
و عثمان زاده
[۴۱] احمد تائب عثمان زاده، حدیقة الوزرا، ص ۴۹ـ۵۰.
وی را میانه رو، بردبار، باوقار و خوشرو دانسته‌اند. شمس الدین سامی نیز
[۴۲] ذیل مادّه، شمس الدین بن خالد سامی، قاموس الاعلام.
وی را مردی صالح و متقی معرفی کرده است.


نام فرزندان او را پیری بیگ و عثمان بیگ ذکر کرده اند.
[۴۳] محمدثریا، سجل عثمانی، ج۴، ص۱۳۸.



هم اکنون محله ای در استانبول، به محلة جراح پاشا معروف است. وی در آن‌جا آثار موقوفه‌ای شامل مسجد، مدرسه علوم دینی، مدرسه معمولی، حمام، سَبیل و چشمه (بناهای آب خیراتی) بنا نهاده است. برخی از آنها، چون حمام و چشمه، رو به ویرانی است، لکن بخش اعظم آن‌ها باقی‌مانده است
[۴۴] ذیل مادّه، شمس الدین بن خالد سامی، قاموس الاعلام.
[۴۵] محمدثریا، سجل عثمانی، ج۴، ص۱۳۸.
[۴۶] د. ا. د. ترک، ذیل مادّه.



(۱) محمدثریا، سجل عثمانی ، استانبول ۱۳۰۸ـ ۱۳۱۵/ ۱۸۹۰ـ ۱۸۹۷، چاپ افست انگلستان ۱۹۷۱؛
(۲) شمس الدین بن خالد سامی ، قاموس الاعلام ، چاپ مهران ، استانبول ۱۳۰۶ـ۱۳۱۶/ ۱۸۸۹ـ ۱۸۹۸؛
(۳) محمد همدمی صولاق زاده ، صولاق زاده تاریخی ، استانبول ۱۲۹۷؛
(۴) احمد تائب عثمان زاده ، حدیقة الوزرا ، استانبول ۱۲۷۱، چاپ افست فرایبورک ۱۹۶۹؛
(۵) محمدبن یحیی عطائی ، حدائق الحقائق فی تکملة الشقائق ، در شقائق نعمانیه و ذیللری ، چاپ عبدالقادر اوزجان ، استانبول : دارالدعوة ، ۱۹۸۹؛
(۶) مصطفی نعیما، تاریخ نعیما ، ج ۱، استانبول ۱۲۸۱؛
(۷) Joseph von Hammer-Purgstall, Geschichte des Osmanischen Reiches , Graz ۱۹۶۳;
(۸) Hدseyin Heza rfen, Telh  sد ف l-beya n f  kava n  n-i A l-i Osma n , ed Sevim I lgدrel ف Ankara ۱۹۹۸;
(۹) Mehmet Zeki Pakal n, Osmanl  tarih deyimleri ve terimleri sخzlدg §د , Istanbul ۱۹۷۱-۱۹۷۲;
(۱۰) Ibrahim Pe ev , Pe ev tarihi , ed. Murat Uraz, Istanbul ۱۹۶۸-۱۹۶۹;
(۱۱) TDVI A , s.v. "Cerrah Mehmed Pa a" (by Yusuf Hala og §lu);
(۱۲) I smail Hakk Uzun ar l , Osmanl  tarihi , vol.۳, pt.۲, Ankara ۱۹۸۲.


۱. پاکالین، ج۱، ص۴۴۴.
۲. احمد تائب عثمان زاده، حدیقة الوزرا، ج۱، ص۴۹.
۳. پاکالین، ج۱، ص۷۵۵.
۴. پچوی، ج۱، ص۲۲.
۵. محمدثریا، سجل عثمانی، ج۴، ص۱۳۸.
۶. محمدبن یحیی عطائی، حدائق الحقائق فی تکملة الشقائق، ج۱، ص۳۷۴ـ ۳۷۵.
۷. محمدثریا، سجل عثمانی، ج۱، ص۶۵.
۸. د. ا. د. ترک، ذیل مادّه.
۹. محمدبن یحیی عطائی، حدائق الحقائق فی تکملة الشقائق، ج۱، ص۳۳۷.
۱۰. احمد تائب عثمان زاده، حدیقة الوزرا، ج۱، ص۴۹.
۱۱. محمدثریا، سجل عثمانی، ج۴، ص۱۳۸.
۱۲. ج ۳، بخش ۲، ص ۳۵۸، اوزون چارشیلی،.
۱۳. ۴۲۰، پچوی، ج۲، ص۳۶۳.
۱۴. محمد همدمی صولاق زاده، صولاق زاده تاریخی، ج۱، ص۶۰۴.
۱۵. ذیل مادّه، شمس الدین بن خالد سامی، قاموس الاعلام.
۱۶. احمد تائب عثمان زاده، حدیقة الوزرا، ج۱، ص۴۹.
۱۷. محمدبن یحیی عطائی، حدائق الحقائق فی تکملة الشقائق، ج۱، ص۳۳۷.
۱۸. محمدبن یحیی عطائی، حدائق الحقائق فی تکملة الشقائق، ج۱، ص۳۷۹.
۱۹. هامر ـ پورگشتال، ج۴، ص۱۹۴.
۲۰. مصطفی نعیما، تاریخ نعیما، ج۱، ص۸۰.
۲۱. پچوی، ج۲، ص۳۶۳.
۲۲. محمد همدمی صولاق زاده، صولاق زاده تاریخی، ج۱، ص۶۲۶.
۲۳. هامر ـ پورگشتال، ج۴، ص۲۴۶.
۲۴. احمد تائب عثمان زاده، حدیقة الوزرا، ج۱، ص۴۹.
۲۵. هزارفن، ج۱، ص۱۸۱.
۲۶. محمدبن یحیی عطائی، حدائق الحقائق فی تکملة الشقائق، ج۱، ص۴۸۳.
۲۷. هامر ـ پورگشتال، ج۴، ص۲۸۱.
۲۸. محمدبن یحیی عطائی، حدائق الحقائق فی تکملة الشقائق، ج۱، ص۴۸۳.
۲۹. پچوی، ج۲، ص۳۸۳.
۳۰. مصطفی نعیما، تاریخ نعیما، ج۱، ص۱۸۷.
۳۱. هامر ـ پورگشتال، ج۴، ص۲۸۷ـ ۲۸۸.
۳۲. مصطفی نعیما، تاریخ نعیما، ج۱، ص۲۱۴.
۳۳. مصطفی نعیما، تاریخ نعیما، ج۱، ص۳۴۰.
۳۴. ذیل مادّه، شمس الدین بن خالد سامی، قاموس الاعلام.
۳۵. مصطفی نعیما، تاریخ نعیما، ج۱، ص۳۳۹ـ۳۴۰.
۳۶. احمد تائب عثمان زاده، حدیقة الوزرا، ج۱، ص۴۹.
۳۷. محمدثریا، سجل عثمانی، ج۴، ص۱۳۸: شعبان ۱۰۱۳.
۳۸. احمد تائب عثمان زاده، حدیقة الوزرا، ج۱، ص۴۹.
۳۹. عطائی ، ص ۴۸۳.
۴۰. پچوی ، ج ۲، ص ۴۲۰.
۴۱. احمد تائب عثمان زاده، حدیقة الوزرا، ص ۴۹ـ۵۰.
۴۲. ذیل مادّه، شمس الدین بن خالد سامی، قاموس الاعلام.
۴۳. محمدثریا، سجل عثمانی، ج۴، ص۱۳۸.
۴۴. ذیل مادّه، شمس الدین بن خالد سامی، قاموس الاعلام.
۴۵. محمدثریا، سجل عثمانی، ج۴، ص۱۳۸.
۴۶. د. ا. د. ترک، ذیل مادّه.



دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «جراح محمدپاشا»، شماره۴۵۴۶.    

رده‌های این صفحه : مقالات دانشنامه جهان اسلام




جعبه ابزار