جایگاه دعا در دین
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حق باری تعالی انسان را به گونه ای آفرید که انسان از آغاز آفرینش در جستجوی معبود و کمال مطلق بوده است تا بتواند به عشق ورزی با معشوق
هستی بپردازد تا به آرامش درونی دست یابد.
بانگاهی به ادیان آسمانی (
اسلام،
مسیحیت ،
یهودیت ،
زرتشت ، ... ) و ادیان غیر آسمانی و ادیان بدوی در می یابیم که پیروان آنان دارای دعاها ، نیایش ها ، اوراد و اذکار خاص خویش بوده که در عبادات از آن استفاده می کنند. تا ارتباط با معبود خود برقرار نمایند.در میان ادیان آسمانی ، اسلام بیش از همه برای دعا و نیایش اهمیت خاص و ویژه قائل شده است.
دعا و نیایش نه تنها درعالم انسان ها بلکه در عالم نباتات و جمادات نیز وجود دارد و همه به تسبیح و تنزیه حق تعالی مشغولند.
قرآن کریم به این مهم تصریح می فرماید:
۱)« یسبح لله ما فی السموات و ما فی الارض الملک القدوس العزیز الحکیم؛
آنچه در آسمانها و زمین است همه به تسبیح و ستایش خدا که پادشاهی منزه و پاک و مقتدر و داناست مشغولند.»
۲)« والنّجم و الشّجر یسجدان ... .؛
ستاره و درخت ، خدا را
سجده و
عبادت می کنند.»
با نگاهی به آیات، اهمیت دعا و نیایش بهتر آشکار می شود.
قرآن کریم در آیات متعددی بندگان را دعوت به دعا و نیایش می نمایدو شرط اجابت دعا را راز و نیاز و درخواست قلبی و زبانی می داند:
۱)« وقال ربكم ادعونی استجب لكم انّ الذین یستکبرون عن عبادتی سیدخلون جهنم داخرین؛
و خدای شما فرمود که مرا با خلوص بخوانید تا دعای شما را مستجاب کنم و آنانکه از دعا و عبادت من اعراض و سرکشی می کنند زود با ذلت و خواری در دوزخ شوند.»
۲)«امن یجیب المضطر اذا دعاه و یکشف السوء و یجعلکم خلفاء‌الارض له مع الله قلیل ما تذکرون؛
آیاآن کیست که دعای بیچارگان مضطر را به اجابت می رساند و رنج و غم آنانرا برطرف می سازد و شما مسلمانان را جانشینان اهل زمین قرار می دهد. آیا با وجود خدای یکتا ، خدایی دیگر شایسته پرستش
هست ؟ نه هرگز اما اندک مردم متذکر این حقیقتند.»
۳)« واذا سالک عبادی عنّی فانی قریب اجیب دعوه الدّاع اذا دعان فلیستجیبو الی و لیومنو ا بی لعلهم یرشدون؛
آنگاه که بندگان من از دوری و نزدیکی من از تو پرسند ، بدانند که من به آنها نزدیک هستم هرکسی مرا بخواند دعایش را اجابت می کنم پس بایست دعوت مرا بپذیرند و به من ایمان آورند تا به سعادت راه یابند. »
امام خمینی با استناد به آیات الهی و روایات، حقیقت دعا را همان عبادت می‌داند که به واسطه بریدن دل از دیگران و ترس از خداوند، به انسان نورانیت می‌دهد و او را قابل شفاعت می‌کند تا انسان از آتش و عذاب نجات یابد.
امام خمینی در آثار خود، دعا را یکی از منابع غنی
معارف دینی می‌داند و از میان دعاهای ماثوری که از معصومان نقل شده است، ایشان به مناجات شعبانیه، دعای عرفه، دعای سمات و دعای ابوحمزه ثمالی تاکید فراوان دارد.
ایشان با استناد به آیه
(وَاِذا سَاَلَکَ عِبادِی عَنِّی فَاِنِّی قَرِیبٌ اُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ اِذا دَعانِ) ظاهر آن را در
وحدت شخصی وجود می‌داند و معتقد است این آیه دلالت بر معیت احاطی قیومی حق دارد.
به اعتقاد امام خمینی دعا، قرآن صاعد است و همانند قرآن دارای معارف بلندی است؛ ولی زبان دعا با زبان قرآن فرق دارد، زیرا اگر چه قرآن دربردارنده همه حقایق است؛ ولی در بسیاری موارد رمزگونه بیان شده است که بشر عادی به آن دست نمی‌یابد، اما دعا این‌گونه نیست برای مثال بعضی از فقرات مناجات شعبانیه دربردارنده تمام مسائلی است که عرفا در کتاب‌های خود آورده‌اند و در حقیقت
عرفای اسلامی از همین ادعیه استفاده کرده‌اند.
درروایات اهل بیت علیهم السلام هم تاکید زیادی بر جایگاه دعا شده است از جمله:
۱)حدیثی از حضرت
رسول اکرم صلوات الله علیه در ارتباط با اهمیت دعا منقول است که می فرمایند:« پروردگار خود را شب و روز دعا کنید و بخوانید زیرا که سلاح و حربه
مومن دعاست.»
۲)
رسول خدا صلوات الله علیه در جای دیگری می فرمایند :« دعا حربه و سلاح مومن برای دفع دشمنان و عمود دین است که مومن به آن برپاست و دعا نور آسمان و زمین است. »
۳)حضرت امام
صادق علیه السلام می فرمایند:« حضرت امیرالمومنین علیه السلام فرمودند:« محبوب ترین اعمال نزد حقتعالی در زمین دعاست. »
« دعای بندگان عبارت است از اینکه بنده خدا با خواندن پروردگارش رحمت و عنایت پروردگار خود را به سوی خود جلب کند و خواندنش به این است که خود را در مقام عبودیت و مملوکیت قرار دهد به همین جهت عبادت در حقیقت دعاء است. چون بنده در حال عبادت خود را در مقام مملوکیت و اتصال به مولای خویش قرار می دهد و اعلام تبعیت و اقرار به ذلت می کند تا خدا را با مقام مولویت و ربوبیتش به خود معطوف سازد. دعا هم همین است.
دعا وسیله قرب و نزدیکی بنده با پروردگار، عبد با معبود و مخلوق با
آفریدگار است. دعا زمینه ساز آرامش روح و روان انسان است. اینکه انسان همواره در دعا تمام نگاه خویش را فقط به معبود متوجه می سازد واز غیر او چشم می پوشد. در واقع نوعی یگانه پرستی و دوری ازشرک را تمرین می کند و وحدانیت و یکتاپرستی که شرط اول مسلمانی است را به منصه ظهور می رساند.وقتی پیر و مرشد ما حضرت
امام خمینی (ره) در وصیت نامه ی سیاسی -الهی خویش می فرمایند:« با دلی آرام و قلبی مطمئن و روحی شاد و ضمیری امیدوار به فضل خدا از خدمت خواهران و برادران مرخص وبه جایگاه ابدی سفر می کنم.»
این عروج عرفانی همراه با
نفس مطمئنه که به « ارجعی الی ربک» می رسند در نتیجه ی مداومت در دعا و نیایش به درگاه خدای متعال حصول یافته است و عاقبت دارندگان این نفس روحانی و توام با طمانینه و آرامش آن است که خداوند متعال خطاب به آنان می فرمایند:« فادخلی فی عبادی – وادخلی جنتی؛
پس داخل شو در زمره بندگان خاص من و داخل شو در بهشت( ابدی و پر نعمت من).»
استمرار و مداومت در دعا و نیایش چه به صورت روحی و قلبی و چه به صورت اعمالی و افعالی ، موجبات دوام و ماندگاری آرامش روحی و روانی انسان را به همراه خواهد داشت.
وجود ادعیه فراوان در تعالیم اسلامی که هر یک به فراخور زمان و مکان خاص می باشد و نیز کتاب ارزشمند
مفاتیح الجنان که حاوی دعاهای فراوان با مضامین عرفانی است ( چون دعای کمیل ،
توسل ،
ندبه ،
جوشن کبیر ،
جوشن صغیر ،
عرفه و...) همه و همه زمینه ای است جهت گشودن باب معرفت شناسی و
رجعت به اصل و ذات خویش و نیز ارتباط دائم به
آفریدگار هستی بخش و این ادعیه پلی است بین این زمین خاکی و فردوس برین و
بهشت نعیم ودرک پرتوهای معرفت از چشمه ناب حقیقت با قرائت خالصانه و انس صادقانه با پروردگار از طریق دعا انجام می گیرد.
در میان اماکن مقدس جهت انجام دعا و نیایش ،
مسجد برترین مکان می باشد و دارای فضیلتی ویژه است چرا که مسجد خانه خدا بر روی زمین است. اگر به عنوان میهمان در خانه خدا برویم و او را با خلوص بخوانیم حق تعالی به احترام این حضور ما و از باب میزبانی سهل تر و سریع تر زمینه سازی جهت اجابت دعای بندگان را فراهم می سازد. از طرف دیگر حضور در مسجد و تشکیل اجتماع برای استماع و قرائت دعا موجب خواهد شد تا راه
اجابت دعا کوتاه تر شود چرا که:« یدالله مع الجماعه » دست خدا با جماعت است ( حدیث نبوی ).
حضرت اميرمؤ منان على (عليه السّلام) مى فرمايد: نشستن در مسجد براى من از نشستن در بهشت محبوب تر و بهتر است ، زيرا با نشستن در بهشت به خواسته خودم نائل شده ام ولى با نشستن در مسجد به خواست خداوند نائل مى شوم .
و در روايتى امام
صادق عليه السّلام فرمودند:«هر يك از شما كه با اندوهى از اندوه هاى دنيا مواجه شد
وضو بگيريد و به مسجد برود و دو ركعت
نماز بخوانيد و ربع اندوه و شدائد خود را از خدا بخواهيد آيا نشنيده ايد كه خداوند فرمود: «واستعينو بالصبر والصلاة».»
•
سایت پژوهه •
دانشنامه امام خمینی ، تهران،
موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ، ۱۴۰۰ شمسی.
