• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ثواب و عقاب

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


ثواب و عقاب، دو اصطلاحى است که بیشتر در مباحث کلامی مطرح گردیده و معرکه آراى کلامى می‌باشد.


" ثواب " یعنى پاداش و جزاى خیر که از سوى پروردگار به بندگان مؤمن در برابر اطاعت از تکالیف الهی و انجام کارهاى نیک داده مى شود . و " عقاب " سزا و جزاى بدى ( عذاب ) است که در روز قیامت به بندگان کافر یا عاصى، به دلیل کفر یا انجام کارهاى ناروا و خلاف شرع، می‌رسد .

میان متکلمان شیعه، اشاعره، معتزله و فلاسفه درباره ثواب و عقاب ، مباحثی مطرح است، از جمله این که آیا مدح و ذم همان ثواب و عقاب است یا خیر ؛ آیا ثواب و عقاب استحقاقى است یا نه ؛ آیا عقاب کفار و گناهکاران، دایمى است یا مقطعى ؛ و در چه صورت عبد استحقاق ثواب و عقاب دارد .
براى کسب اطلاع بیشتر به کتاب هاى معتبر کلامى رجوع شود .
[۱] لغت نامه دهخدا، دهخدا، علی اكبر، ج ۱۰، ص ۱۴۰۹۱.
[۲] لغت نامه دهخدا، دهخدا، علی اكبر، ج ۵، ص ۶۴۰۳
[۳] كشاف اصطلاحات الفنون والعلوم، تهانوی، محمد اعلی بن علی، ج ۱، ص ۱۷۱.
[۴] اصول الفقه، مظفر، محمد رضا، ج ۲، ص ۱۲۶.    
[۵] محاضرات فی اصول الفقه، خویی، ابو القاسم، ج ۲، ص ۹۹-۱۲۱.    


امام خمینی ثواب و عقاب را جزای امتثال اوامر و نواهی حق‌تعالی می‌داند
[۶] خمینی، روح الله، جواهر الاصول، ج۳، ص۱۴۸-۱۴۹، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۲۳ قمری.    
و در مورد اینکه ثواب اخروی از روی استحقاق است یا تفضل، با استناد به کلام اهل‌بیت (علیهم‌السّلام) در ثواب قائل به تفضل و در عقاب قائل به استحقاق است. کسی که عمل صالح انجام داد نه مستحق ثواب است و نه عقاب، اما از آنجاکه خداوند وعده ثواب داده، به وعده خود عمل می‌کند، ولی نه به این معنا که مجبور باشد بلکه از باب تفضل عطا می‌کند.
[۷] خمینی، روح الله، جواهر الاصول، ج۳، ص۱۵۴، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۲۳ قمری.    
البته اگر ثواب و عقاب از لوازم اعمال باشد، در این صورت به ‌نحو استحقاق تکوینی خواهد بود
[۸] خمینی، روح الله، تنقیح الاصول، ج۲، ص۵۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۷۸.    
و در این صورت دیگر تعبیر استحقاق معنا ندارد، همان‌گونه که اگر کسی قائل به جعلیت ثواب و عقاب شود نیز تعبیر به استحقاق معنا ندارد.
[۹] خمینی، روح الله، المعتمد الاصول، ج۱، ص۶۶-۶۷.    
البته امام خمینی در توصیه‌های اخلاقی خود تاکید دارد که سالک عملش را از خود نداند و طلب ثواب نکند، بلکه ثواب را تفضل بداند که این خود سبب رسیدن به درجات عالی اخلاص و مراتب عالی توحید افعالی خواهد بود.
[۱۰] خمینی، روح الله، آداب الصلاة، ص۱۷۳، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    

امام خمینی ثواب و عقاب در آخرت را متناسب با اعمال در دنیا می‌داند
[۱۱] خمینی، روح الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۳، ص۵۰۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.    
و معتقد است بنا بر عینیت، اعمال و اجزا و لوازم عمل بودن در آخرت می‌باشد. البته امام خمینی شرایطی برای صحت ثواب و عقاب ذکر می‌کند:
۱- فاعل دارای قوه ادراک باشد و قدرت آگاهی و اطلاع بر عالم آخرت داشته باشد.
۲- تکالیف الهی به او رسیده باشد.
۳- صدور فعل از فاعل با اراده و اختیار و بدون هیچ اجباری باشد.
[۱۲] خمینی، روح الله، تنقیح الاصول، ج۱، ص۲۳۵، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۷۸.    

امام خمینی برخی عوامل را سبب زوال ثواب و عقاب را عبارت از:
۱-ریا: اگر ریا هنگام عمل باشد عمل را باطل می‌کند و صاحب عمل، نه‌تنها استحقاق ثوابی پیدا نمی‌کند بلکه تا مرز شک می‌رود.
۲- احباط: امام خمینی جزع‌ و فزع و عدم صبر بر مصیبت و عدم رضا به قضای الهی را موجب حبط اعمال می‌داند همچنین امام خمینی با استناد به روایتی گفتن سخن توهین‌آمیز به شوهر را سبب حبط اعمال او شمرده‌ است.
[۱۳] خمینی، روح الله، دانشنامه امام خمینی، ج۴، ص۱۳-۱۴، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.


۱. ↑ لغت نامه دهخدا، دهخدا، علی اكبر، ج ۱۰، ص ۱۴۰۹۱.
۲. ↑ لغت نامه دهخدا، دهخدا، علی اكبر، ج ۵، ص ۶۴۰۳
۳. ↑ كشاف اصطلاحات الفنون والعلوم، تهانوی، محمد اعلی بن علی، ج ۱، ص ۱۷۱.
۴. ↑ اصول الفقه، مظفر، محمد رضا، ج ۲، ص ۱۲۶.    
۵. ↑ محاضرات فی اصول الفقه، خویی، ابو القاسم، ج ۲، ص ۹۹-۱۲۱.    
۶. ↑ خمینی، روح الله، جواهر الاصول، ج۳، ص۱۴۸-۱۴۹، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۲۳ قمری.    
۷. ↑ خمینی، روح الله، جواهر الاصول، ج۳، ص۱۵۴، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۲۳ قمری.    
۸. ↑ خمینی، روح الله، تنقیح الاصول، ج۲، ص۵۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۷۸.    
۹. ↑ خمینی، روح الله، المعتمد الاصول، ج۱، ص۶۶-۶۷.    
۱۰. ↑ خمینی، روح الله، آداب الصلاة، ص۱۷۳، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    
۱۱. ↑ خمینی، روح الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۳، ص۵۰۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.    
۱۲. ↑ خمینی، روح الله، تنقیح الاصول، ج۱، ص۲۳۵، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۷۸.    
۱۳. ↑ خمینی، روح الله، دانشنامه امام خمینی، ج۴، ص۱۳-۱۴، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.


• فرهنگ‌نامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۳۷۰، برگرفته از مقاله «ثواب و عقاب».    
• دانشنامه امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰ شمسی.


رده‌های این صفحه : ثواب و عقاب | دیدگاه های کلامی امام خمینی | کلام
جعبه ابزار