ثم - به ضم ثاء (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ثُمَّ (به ضم ثاء و فتح میم) از
واژگان قرآن کریم،
حرف عطف است و دلالت بر تاخیر دارد.
ثُمّ حرف عطف است و دلالت بر تاخیر دارد.
راغب گوید: ثُمَ دلالت بر تاخیر ما بعد از ما قبل را دارد بالذّات باشد یا در رتبه و یا در وضع چنان‌که در قبل و اوّل نیز این سه اعتبار هست.
قاموس تصریح می‌کند که «ثمّ» گاهی برای ترتیب خبر دادن می‌آید مثل: «اعجبنی ما صنعت الیوم ثُمَ ما صنعت الامس اعجب منه» ثمّ در اینجا فقط برای ترتیب خبر است.
حرف عطف است و دلالت بر تاخیر دارد. مثل:
(ثُمَ اَنْشَاْنا مِنْ بَعْدِهِمْ قَرْناً آخَرِینَ) (سپس گروه ديگرى را بعد از آن‌ها به وجود آورديم.)
علی هذا در این آیات
(وَ نَجَّیْناهُ وَ اَهْلَهُ مِنَ الْکَرْبِ الْعَظِیمِ وَ جَعَلْنا ذُرِّیَّتَهُ هُمُ الْباقِینَ... ثُمَ اَغْرَقْنَا الْآخَرِینَ) (و او و خاندانش را از اندوه بزرگ رهايى بخشيديم، و فرزندانش را همان بازماندگان روى زمين قرار داديم،....سپس ديگران (دشمنان او) را غرق كرديم.)
ثمّ برای ترتیب خبر است و گرنه می‌بایست غرق قوم قبل از نجات
نوح و اهلش گفته شود مگر آنکه بگوییم: نجات با سوار شدن به کشتی تحقّق یافته است، در این صورت ثمّ در معنای معمولی خود به کار رفته است.
ولی در دو آیه:
(لا جَرَمَ اَنَّهُمْ فِی الْآخِرَةِ هُمُ الْاَخْسَرُونَ... ثُمَ اِنَّ رَبَّکَ لِلَّذِینَ‌هاجَرُوا مِنْ بَعْدِ ما فُتِنُوا... لَغَفُورٌ رَحِیمٌ) (امّا
پروردگار تو نسبت به كسانى كه بعد از فريب خوردن، به ايمان بازگشتند و هجرت كردند؛ سپس جهاد نمودند و در راه خدا استقامت ورزيدند؛ پروردگارت، پس از اين امور)، آمرزنده و مهربان است.)
برای ترتیب خبر است زیرا ترتّب در میان دو امر فوق نیست دقّت در ما قبل و ما بعد این دو آیه مطلب را بیشتر روشن می‌کند. همچنین است
آیه ۵۲ سوره یونس و به احتمال قوی
آیه ۱۷ سوره بلد و
آیه ۱۶ سوره اعراف
•
قرشی بنایی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «ثم»، ج۱، ص۳۱۷.
