تکملة منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب «
تکملة منهاج البراعة فی شرح
نهج البلاغة»، تالیف استاد
حسن زاده آملی ، به
زبان عربی و در ادامه کار عالم جلیل، مرحوم
میرزا حبیب الله خویی قدس سره، صاحب کتاب «
منهاج البراعة فی شرح
نهج البلاغة»، است.
چون جناب میرزا حبیب الله، موفق به اتمام شرح خود نشد، استاد حسن زاده، به فرمان استاد خود، حضرت
علامه شعرانی ، به این کار همت گماردند.
شایان توجه است که استاد، در کتاب خود، علاوه بر شرح و بسط و توضیح فرمایشات حضرت وصی -علیه‌السّلام -، متعرض مصادر و مآخذ خطب و رسائل که جایش در شرح مرحوم خویی خالی بود، گردیده است و آنچه که ایشان را بر عمل مزبور برانگیخت، این بود که
جرجی زیدان عیسوی، در باره
نهج البلاغة ، نوشته بود: نمی‌توان مطالب موجود در
نهج البلاغة را به
علی بن ابی طالب ، منسوب دانست، زیرا در آن دوران، عرب، کجا این حرف‌ها را می‌فهمید تا علی بن ابی طالب بیاید و آنها را بفرماید؟
سید رضی و
سید مرتضی که هر دو ادیب بودند، در زمانی که سطح دانش مردم بالا آمده بود، نشستند و این مطالب را نوشتند و برای ترویج کتاب خود، آن را به علی بن ابی طالب- علیه‌السّلام -، نسبت دادند.
بدین جهت بود که استاد، بر آن شد تا مصادر و مآخذ خطب و رسائل را که سالیانی پیش از سید رضی و سید مرتضی، در دست مردم بود، ذکر کند تا جایی برای آن گونه توهمات نبوده باشد.
البته لازم به ذکر است که
تکملة منهاج البراعة ، در مقایسه با خود
منهاج، از مزیت دیگری نیز برخوردار است و آن، عبارت از این است که استاد، با احاطه بر جمیع مبانی عرفانی و فلسفی و کلامی و هیوی و دیگر علوم، توانسته است از عهده تبیین اسرار و نکته‌ها و حقایق کلمات امام -علیه‌السّلام -که امام الکلمات است، به خوبی برآید و این، چیزی است که شرح مرحوم خویی، علی رغم تمام امتیازاتش، فاقد آن است.
کتاب، در پنج جلد (جزء پانزدهم، شانزدهم، هفدهم، هجدهم و نوزدهم)، تنظیم شده است. روش استاد، در این شرح، چنین است که ابتدا، متن کلام امام -علیه‌السّلام - را می‌آورد، سپس لغات مشکل آن را تحت عنوان «اللغة»، معنا می‌کند، آن گاه در ذیل عنوان «الاعراب»، به ترکیب آن می‌پردازد و در مرحله سوم، در زیر عنوان «المعنی»، آن را تفسیر می‌کند و در آخر، تحت عنوان «الترجمة»، آن را به فارسی برمی گرداند.
پاره‌ای از مطالب کتاب، اجمالا، عبارت است از: ترجمه و شرح و ترکیب سخن حضرت، در باره شمه‌ای از فواید
رسالت حضرت محمد -صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم - ، همراه با معنای لغات ذو قار، الصدع، لم، الفتق، الرتق، الواغرة، الضغائن و قدح؛
ترجمه و شرح و ترکیب سخن حضرت با
عبدالله بن زمعه که در زمان خلافت آن حضرت، بدون هیچ استحقاقی، مالی را طلب کرد، همراه با معنای لغات الجلب، الجنازة و الفیء؛ ترجمه و شرح و ترکیب سخن حضرت، در باره اهمیت زبان و زبان آوری خویش و ویژگی دورانی که در آن می‌زیست، همراه با معنای لغات الصبغة، فلا یسعده، تنشبت، تهدلت، غصونه، عکفت، اصطلحوا، الادهان، الفتی، العارم، الشائب، القاری و مذق؛ ترجمه و شرح و ترکیب سخن حضرت، در باره اختلاف مردمان در خلق و خلق، همراه با معنای لغات الطین، الفلقة، السبخة، العذب، الحزن، السهل، الرواء، الهمة، الزاکی، السبر، الضریبة، الجلیبة، التائه و طلیق الجنان؛ ترجمه و شرح و ترکیب سخن حضرت، خطاب به رسول الله -صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم -، در هنگام تجهیز او، همراه با معنای لغات النبوة، الانباء، السماء، المسلی، الجزع، نفد، ماء الشئون، الداء، مماطلا، الکمد، محالفا، لا یستطاع و البال؛ ترجمه و شرح و ترکیب سخن حضرت، در باره رفتن وی در پی رسول الله صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم ، پس از
هجرت او از
مکه به
مدینه ، همراه با معنای لغات جعلت، ماخذ رسول الله -صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم - ، اطا و العرج؛ ترجمه و شرح و ترکیب سخن حضرت، در باره
غنیمت شمردن فرصت در زندگی، همراه با معنای لغات فی نفس البقاء، الصحف، التوبة... ؛ شرح و ترکیب سخن حضرت، در باره حکمین و
مذمت اهل
شام ، همراه با معنای لغات جفاة طغام عبید و...
ترجمه و شرح و ترکیب سخن حضرت، در باره پاره‌ای از اوصاف
آل محمد -صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم -، همرا با معنای لغات مشکل؛ ترجمه و شرح و ترکیب سخن حضرت، خطاب به
ابن عباس هنگامی که وی، پیام
عثمان را (مبنی بر بیرون رفتن آن حضرت از
مدینه ، تا مردم کمتر نام وی را برای خلافت ببرند، در دوران محاصره عثمان) به آن حضرت رساند، همراه با معنای لغات مشکل؛ ترجمه و شرح و ترکیب سخن حضرت، در باره برانگیختن یاران، به کار پیکار، همراه با معنای لغات مشکل؛ شرح و ترکیب نامه حضرت، به
اهل کوفه ، در هنگامی که برای تنبیه
ناکثین ، از مدینه به
بصره می‌رفت، همراه با معنای لغات مشکل.
نامه‌هایی از حضرت، خطاب به مردم
کوفه پس از
فتح بصره ؛ خطاب به
شریح قاضی که در زمان قضاوتش، خانه‌ای را به هشتاد
دینار خریده بود؛ خطاب به برخی از سرداران لشکرش؛ خطاب به
اشعث بن قیس ؛ خطاب به
معاویه ؛ پاسخ به معاویه در اواخر
جنگ صفین ؛ خطاب به
جریر بن عبدالله بجلی ، هنگامی که وی را برای
بیعت گرفتن از معاویه، به سوی وی گسیل داشت و...
نرم افزار جامع الاحادیث، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
