تکاثر در جاهلیت (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
در
فرهنگ جاهلی افزون تر بودن تعداد، نشان
تفاخر و برتری قبیله‌ای بر قبایل دیگر بود.
الهـکم التکاثر• حتی زرتم المقابر. «افزون طلبی (و
تفاخر) شما را به خود مشغول داشته (و از
خدا غافل نموده) است. • تا آنجا که به دیدار قبرها رفتید (و
قبور مردگان خود را برشمردید و به آن افتخار کردید).»
(بنا بر شان نزولی که آیات یاد شده را مربوط به برخی قبایل
عصر جاهلی می‌داند.)
همانگونه که اشاره کردیم
مفسران معتقدند که این
سوره درباره قبائلی نازل شد که بر یکدیگر تفاخر می کردند، و با کثرت نفرات و جمعیت یا
اموال و
ثروت خود بر آنها مباهات می نمودند تا آنجا که برای بالا بردن آمار نفرات
قبیله به
گورستان می رفتند و قبرهای مردگان هر قبیله را می شمردند!.
منتها بعضی آن را ناظر به دو قبیله از قبائل
قریش در
مکه می دانند، و بعضی دو قبیله از قبائل
انصار پیامبر ص در مدینه و بعضی تفاخر
یهود را بر دیگران، هر چند مکی بودن آن صحیحتر به نظر می رسد.
ولی مسلم است که این شان نزولها هر چه باشد هرگز مفهوم آیه را محدود نمی کند.
در این آیات نخست با لحنی ملامت بار می فرماید: " تفاخر و مباهات بر یکدیگر شما را از خدا و
قیامت به خود مشغول داشت" (الهاکم التکاثر).
"تا آنجا که به
زیارت و دیدار قبرها رفتید، و قبور مردگان خود را برشمردید" (حتی زرتم المقابر).
این احتمال نیز در
تفسیر آیه داده شده است که "تکاثر" و "تفاخر" آن چنان آنها را به خود مشغول داشته که تا لحظه ورود در
قبر نیز ادامه دارد.
ولی معنی اول با تعبیر "زرتم المقابر" و همچنین شان نزولها و خطبه
نهج البلاغه که به خواست خدا بعدا به آن اشاره می شود سازگارتر است.
بعضی آیه را چنین معنا کرده اند که: مباهات کردن و افتخار نمودن به کثرت نفرات، شما را به خود مشغول نموده، عمری را به این
کار لغو گذراندید که این عده بگویند رجال ما بیشتر است، و آن عده دیگر بگویند ما بیشتریم و به این هم اکتفاء نکردید تا آنکه به سر قبر مردگان خود رفته، عدد آنها را به عدد زنده هایتان افزودید، و به مردگان بیشتر خود مباهات کردید. و اساس این معنا روایاتی است که در
شان نزول سوره وارد شده.
مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۹، ص۴۴۹، برگرفته از مقاله «تکاثر در جاهلیت».
