تَقصُرُوا (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تَقصُرُوا: (أَن تَقْصُرُواْ مِنَ الصَّلاةِ) در اصل از مادّه «
قصر»
و «
قصور» به معنی
«کوتاه کردن و کاستن و شکستن» است.
به موردی از کاربرد
تَقصُروا در
قرآن، اشاره می‌شود:
(وَ إِذا ضَرَبْتُمْ فِی الأَرْضِ فَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُناحٌ أَن تَقْصُرُواْ مِنَ الصَّلاةِ إِنْ خِفْتُمْ أَن يَفْتِنَكُمُ الَّذينَ كَفَرُواْ إِنَّ الْكَافِرينَ كانُواْ لَكُمْ عَدُوًّا مُّبينًا) (هنگامى كه سفر مى‌كنيد،
گناهی بر شما نيست كه
نماز را كوتاه كنيد در صورتى كه از
فتنه و خطر
کافران بترسيد؛ زيرا كافران
دشمن آشكارى براى شما هستند.)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید:
كلمه قصر به معناى نقص و كوتاه كردن نماز است. در
مجمع البیان گفته: درباره شكستن قصر نماز سه نوع تعبير هست: يكى
ثلاثی مجرد قصر الصلاة- نماز را شكست كه اصطلاح قرآن است. و يكى
باب تفعیل كه گفته مى‌شود: قصرت الصلاة تقصيرا- نماز خود را شكستم چه شكستنى و يكى ديگر
باب افعال كه گفته مى‌شود: اقصرت الصلاة اقصارا.
و معناى آيه شريفه اين است كه هرگاه به سفر رفتيد، مانعى از
حرج و
اثم نيست كه چيزى را از نماز كم كنيد. و عبارت مانعى از حرج و گناه نيست ظاهر در جواز است يعنى مى‌توانيد نماز را شكسته بخوانيد و اين ظاهر منافات ندارد كه آيه شريفه در
سیاق وجوب آمده باشد.
آیه مورد بحث به «نماز قصر» که مخصوص مسافر است اشاره کرده، می‌گوید: «و هنگامی که سفر کنید گناهی بر شما نیست که نماز را کوتاه کنید، اگر از فتنه و خطرات کافران بترسید...»
(اَنْ تَقْصُرُوا مِنَ الصَّلاةِ) در اینجا سؤالی پیش می‌آید و آن این که در آیه فوق مسئله نماز قصر، مشروط به ترس از خطر دشمن شده است، در حالی که در مباحث فقهی می‌خوانیم نماز قصر یک حکم عمومی است و تفاوتی میان سفرهای خوفناک و غیر خوفناک نیست و روایات متعددی که از
شیعه و
اهل تسنن در زمینه
نماز قصر وارد شده است این عمومیّت را تایید می‌کند. بعضی از
مفسران معتقدند که مسئله نماز قصر نخست به هنگام
خوف (طبق آیه فوق) تشریع شده است، سپس این
حکم توسعه پیدا کرده و به همه موارد عمومیت یافته است. و نیز ممکن است این قید، جنبه تاکید داشته باشد یعنی نماز قصر برای مسافر همه جا لازم است، امّا به هنگام خوف از دشمن تاکید بیشتری دارد.
و در هر حال شک نیست که با توجه به تفسیر آیه در
روایات فراوان اسلامی نماز مسافر اختصاصی به حالت ترس ندارد و به همین دلیل
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نیز در مسافرت‌های خود و حتی در مراسم
حج، نماز شکسته می‌خواند.
ضمناً باید توجه داشت که شرایط نماز مسافر، مانند شرایط و خصوصیات سایر
احکام اسلامی در قرآن نیامده است، بلکه در
سنت به آن اشاره شده است. از جمله اینکه:
• نماز قصر در سفرهای کمتر از هشت فرسخ نیست، زیرا در آن زمان مسافر در یک روز معمولا هشت فرسخ راه را طی می‌کرد.
• و نیز افرادی که همیشه در سفرند و یا سفر جزء برنامه زندگانی آنها شده است از این حکم مستثناء هستند، زیرا مسافرت برای آنها جنبه عادی دارد نه جنبه فوق‌العاده.
• و نیز کسانی که سفرشان سفر
معصیت است مشمول این قانون نمی‌باشند، زیرا این حکم یک نوع تخفیف الهی است و کسانی که در راه گناه، راه می‌سپرند نمی‌توانند مشمول آن باشند.
• و نیز مسافر تا به
حدّ ترخص نرسد (نقطه‌ای که صدای
اذان شهر را نشنود و یا دیوارهای شهر را نبیند) نباید نماز قصر بخواند، زیرا هنوز از قلمرو شهر بیرون نرفته و عنوان مسافر به خود نگرفته است و همچنین احکام دیگری که در کتب فقهی مشروحا آمده و
احادیث مربوط به آن را محدثان در کتب حدیث ذکر کرده‌اند.
•
شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «تَقصُرُوا»، ج۳، ص۶۸۴-۶۸۵.
