تولید مثل (مباحث قرآنی)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
به پدید آوردن مانند خود
تولید مثل می‌گویند.
تولید مثل، پدید آوردن مانند خود و
زاد و
ولد کردن است.
در زبان عربی کلماتی همچون
تناسل و
توالد به رغم داشتن برخی تفاوت‌های معنایی جزئی، در این معنا به کار رفته‌اند.
تولید مثل در انسان‌ها و دیگر موجودات زنده، سنتی الهی است. از مهم‌ترین عوامل قرار دادن کشش طرفینی میان
زن و
مرد تولید مثل دانسته شده
و حتی مهم‌ترین هدف از
تشریع و سفارش
قرآن کریم به
ازدواج نیز همین تولید مثل و بقای نوع انسانی خوانده شده است.
در آیاتی متعدد با اشاره به آفرینش
همسر و
سنت ازدواج ، از آن به عنوان نعمتی برای انسان‌ها یاد شده است:«واللّهُ جَعَلَ لَکُم مِن اَنفُسِکُم اَزوجًا وجَعَلَ لَکُم مِن اَزواجِکُم بَنینَ وحَفَدَةً ورَزَقَکُم مِنَ الطَّیِّبتِ... وبِنِعمَتِ اللّهِ هُم یَکفُرون».
قوام
نسل انسان و دیگر موجودات به این مهم بوده، خداوند تولید مثل را موجب حفظ طبیعت نوعیه می‌داند
و انسان‌ها را به ازدواج و تولید مثل دعوت می‌کند
و از قطع نسل باز می‌دارد.
تولید مثل مختص انسان نیست و
قرآن کریم در آیاتی به صورت ضمنی به شباهت حیوانات به انسان‌ها و
تناسل آنان اشاره کرده است.
افزون بر آن
جنیان و شیاطین نیز دارای نسل و ذریه معرفی شده‌اند
:«... اِبلیسَ کانَ مِنَ الجِنِّ فَفَسَقَ عَن اَمرِ رَبِّهِ اَفَتَتَّخِذونَهُ وذُرِّیَّتَهُ اَولِیاءَ مِن دُونی».
البته برخی مفسران در این آیه شریفه احتمال‌های دیگری را نیز مطرح کرده‌اند.
قرآن کریم در آیات فراوانی هر گونه تولید مثل و تناسل را از خداوند متعالی
نفی می‌کند:«لَم یَلِد و لَم یُولَد».
با توجه به این آیات، مفسران درباره محال بودن وجود فرزند و تولید مثل برای خداوند
ادله‌ای آورده‌اند؛ از جمله مِثْل نداشتن خداوند
، عدم امکان تدریج یعنی روند تکامل تدریجی در تولید مثل برای خداوند
، بی نیازی
،
مرکب نبودن
و نبودن همسر برای خداوند.
وجود دو جنس
نر و
ماده و
لقاح سلول‌های جنسی، راه طبیعی تولید مثل است که به صورت‌هایی مختلف در حیوانات و گیاهان دیده می‌شود. خداوند
آمیزش مرد با
زن را سبب اصلی تولید مثل انسان قرار داده و در آیاتی به آن اشاره کرده است:«هُوَ الَّذی خَلَقَکُم مِن نَفسٍ وحِدَةٍ وجَعَلَ مِنها زَوجَها لِیَسکُنَ اِلَیها فَلَمّا تَغَشّاها حَمَلَت حَملاً خَفِیفًا فَمَرَّت بِهِ»
همچنین به اعتقاد بیش‌تر مفسران جمله «ما کَتَبَ اللّهُ لَکُم» در آیه ۱۸۷
بقره به
تناسل و تولد فرزند اشاره دارد
:«فالٔانَ بشِروهُنَّ وابتَغوا ما کَتَبَ اللّهُ لَکُم».
از سوی دیگر در ضمن بیان معجزات انبیای پیشین به مواردی از تولید مثل غیر طبیعی اشاره شده است. از جمله این موارد می‌توان به فرزنددار شدن
زکریا و همسرش در دوران پیری و به رغم نازایی همسر
و تولد فرزند
حضرت ابراهیم در دوره سالمندی ایشان
اشاره کرد.
قرآن کریم به تولید مثل در گیاهان نیز توجه کرده است. برخی مفسران آیه ۲۲
حجر را اشاره به نقش باد در پراکندن نرینگی گیاهان و باروری آنان دانسته یا از آن به عنوان یکی از معانی احتمالی آیه نام برده‌اند
:«واَرسَلنَا الرِّیحَ لَوقِحَ».
موضوع کنترل جمعیت و تنظیم خانواده بر اثر گسترش روز افزون جمعیت و مشکلات اجتماعی و اقتصادی و... ناشی از آن، مورد توجه دانش‌های گوناگون اجتماعی و به تبع آن حکومت‌ها و جریان‌های سیاسی اجتماعی قرار گرفته است. از همین منظر، دیدگاه موافق یا مخالف قرآن، بررسی شده است. در این بین کسی به وجوب تولید مثل معتقد نشده
؛ اما مسئله کنترل جمعیت به خصوصِ پرهیز از تولید مثل محدود نشده، شامل راه‌های جلوگیری از آن نیز می‌شود، از این رو گاه به برخی آیات قرآن برای اثبات ممنوعیت کنترل جمعیت استناد شده است.
ادله قرآنی مخالفان در چند محور خلاصه می‌شود:
۱. خلقت و بقای نوع انسانی براساس رابطه زوجیت و تولید مثل آنان صورت می‌پذیرد:«یاَیُّهَا النّاسُ اتَّقوا رَبَّکُمُ الَّذی خَلَقَکُم مِن نَفسٍ وحِدَةٍ و خَلَقَ مِنها زَوجَها وبَثَّ مِنهُما رِجالاً کَثیرًا»
و جلوگیری از تکثیر نسل با غرض الهی منافات دارد.
۲. آیات متعددی بر حفظ و تکثیر نسل دلالت دارند؛ مانند «واذکُروا اِذ کُنتُم قَلیلاً فَکَثَّرَکُم»
؛ همچنین برخی کنار هم آمدن اموال و اولاد در بیش از ۱۰
آیه از قرآن کریم را نشانه‌ای از سبب
قدرت و قوت بودن فراوانیِ فرزندان و مورد تأکید بودن آن در کتاب الهی دانسته‌اند.
۳. آیاتی که به دعای انبیا برای فرزند و ذریّه اشاره می‌کنند؛ مانند:«دَعا زَکَرِیّا رَبَّهُ قالَ رَبِّ هَب لی مِن لَدُنکَ ذُرِّیَّةً طَیِّبَةً».
۴. آیاتی که از بین بردن نسل را نکوهش کرده‌اند؛ مانند:«و اِذا تَوَلّی سَعی فِی الاَرضِ لِیُفسِدَ فیها ویُهلِکَ الحَرثَ والنَّسلَ واللّهُ لایُحِبُّ الفَساد».
۵. عموم آیات منع کننده از
قتل نفس ،
کشتن فرزندان
و
سقط جنین نیز مورد استفاده گروهی از مخالفان قرار گرفته است.
در مقابل، طرفداران کنترل جمعیّت و محدود کردن تولید مثل به توجیه این آیات پرداخته، معتقدند که آن آیات از قبیل
قضایای حقیقیه نیستند که به مطلوبیت افزایش فرزند و تولید مثل در همه زمان‌ها حکم کنند، بلکه این آیات چون
قضایای خارجیه‌اند که ناظر به زمان خاصی بوده و در غیر آن‌ها باید با توجه به اوضاع موجود عمل کرد. موافقان همچنین در جواز برخی از راه‌های منع تولید مثل مانند
عزل از جمله به آیه «نِساؤُکُم حَرثٌ لَکُم فَأتوا حَرثَکُم اَنّی شِئتُم وقَدِّموا لاَِنفُسِکُم»
در جواز این عمل استناد کرده‌اند
که برخی مفسران با آن مخالفت کرده‌اند.
برخی روایات نیز در جواز عزل مورد استناد قرار گرفته‌اند.
التبیان، الطوسی (م. ۴۶۰ ق.)، به کوشش احمد حبیب العاملی، بیروت، احیاء التراث العربی؛ تفسیر الصافی، فیض کاشانی (م. ۱۰۹۱ ق.)، بیروت، نشر اعلمی، ۱۴۰۲ ق؛ تفسیر منهج الصادقین، فتح الله کاشانی (م. ۹۸۸ ق.)، به کوشش مرتضوی، غفاری، تهران، انتشارات علمیه اسلامیه، ۱۳۸۵ ق؛ جامع البیان، الطبری (م. ۳۱۰ ق.)، به کوشش صدقی جمیل، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ ق؛ الجامع لاحکام القرآن، القرطبی (م. ۶۷۱ ق.)، بیروت، احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ ق؛ جواهر الکلام، النجفی (م. ۱۲۶۶ ق.)، به کوشش قوچانی، بیروت، دار احیاء التراث العربی؛ رشد جمعیت و تنظیم خانواده، اول، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۳ ش؛ روح المعانی، الآلوسی (م. ۱۲۷۰ ق.)، به کوشش محمد حسین، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ ق؛ زادالمسیر، جمال الدین الجوزی (م. ۵۹۷ ق.)، بیروت، المکتب الاسلامی، ۱۴۰۷ ق؛ فتح القدیر، الشوکانی (م. ۱۲۵۰ ق.)، بیروت، دار المعرفة؛ فقه اهل البیت علیهم‌السلام (فصلنامه)، قم، دائرة معارف الفقه الاسلامی؛ الکافی، الکلینی (م. ۳۲۹ ق.)، به کوشش غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیة، ۱۳۷۵ ش؛ کاهش جمعیت ضربه ای سهمگین بر پیکر مسلمین، محمد حسین تهرانی، تهران، حکمت، ۱۴۱۵ ش؛ لغت نامه، دهخدا (م. ۱۳۳۴ ش.) و دیگران، تهران، مؤسسه لغت نامه و دانشگاه تهران، ۱۳۷۷ ش؛ مبانی فقهی تنظیم خانواده، سید حسن خمینی، تهران، معاونت پژوهشی، ۱۳۸۲ ش؛ مجمع البیان، الطبرسی (م. ۵۴۸ ق.)، بیروت، دار المعرفة، ۱۴۰۶ ق؛ مدارک التنزیل، النسفی (م. ۷۰۱ ق.)، دار الفکر؛ معانی القرآن، النحاس (م. ۳۳۸ ق.)، به کوشش الصابونی، عربستان، جامعة ام القری، ۱۴۰۹ ق؛ مفردات، الراغب (م. ۴۲۵ ق.)، به کوشش صفوان داودی، دمشق، دارالقلم، ۱۴۱۲ ق؛ المیزان، الطباطبایی (م. ۱۴۰۲ ق.)، بیروت، اعلمی، ۱۳۹۳ ق.
Encyclopedia Britannica، CD-ROM (Edition ۲۰۰۹).
مرکز دائرة المعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله «تولید مثل».
