تمثل جبرئیل (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حضرت
جبرئیل در مواقع گوناگونی برای افراد مختلفی متمثل شده است که
قرآن کریم در بعضی از
آیات به آنها
اشاره فرموده است.
قرآن کریم در مورد تمثل جبرئیل به صورت انسانی معتدل برای
مریم علیهاالسلام می‌فرماید:
«واذکر فی الکتـب مریم اذ انتبذت من اهلها مکانـا شرقیـا• ... فارسلنا الیها روحنا فتمثل لها بشرا سویـا» در این
کتاب (آسمانی
قرآن) از
مریم یاد آر، آن هنگام که از خانواده‌اش جدا شد و در ناحیه شرقی قرار گرفت• و حجابی میان خود و آنها افکند (تا خلوتگاهش از هر نظر برای
عبادت آماده باشد) در این هنگام ما
روح خود را به سوی او فرستادیم و او در شکل انسانی بی
عیب و نقص بر مریم ظاهر شد. (مفسران، مقصود از «روحنا» را
جبرئیل دانسته‌اند.
)
قرآن کریم تمثل جبرئیل به صورت
انسان بر آل
لوط را چنین وصف می‌فرماید:
«فلما جاء ءال
لوط المرسلون» هنگامی که فرستادگان (خدا) به سراغ خاندان
لوط آمدند... .
قرآن مجید در مورد تمثل جبرئیل به صورت انسان برای
ابراهیم علیه‌السلام می‌فرماید:
«ولقد جاءت رسلنا ابرهیم بالبشری قالوا سلـمـا قال سلـم فما لبث ان جاء بعجل حنیذ• فلما رءا ایدیهم لا تصل الیه نکرهم واوجس منهم خیفة قالوا لا تخف انا ارسلنا الی قوم
لوط» فرستادگان ما با
بشارت نزد ابراهیم آمدند گفتند:
سلام (او نیز) گفت سلام، و طولی نکشید که
گوساله بریانی (برای آنها) آورد• (اما) هنگامی که دید دست آنها به آن نمی‌رسد (و از آن نمی‌خورند) آنها را زشت شمرد و در دل احساس ترس نمود (اما به زودی) به او گفتند نترس ما به سوی
قوم لوط فرستاده شدیم. (براساس
روایت، از جمله فرشتگان وارد شده بر
ابراهیم علیه‌السلام جبرئیل بود.
)
«ونبئهم عن ضیف ابرهیم• قالوا لا توجل انا نبشرک بغلـم علیم• قال فما خطبکم ایها المرسلون»؛ و به آنها (بندگانم) از میهمانهای ابراهیم خبر ده• گفتند نترس ما تو را به پسری دانا بشارت می‌دهیم• (سپس) گفت مأموریت شما چیست‌ای فرستادگان خدا؟
«ولما جاءت رسلنا ابرهیم بالبشری قالوا انا مهلکوا اهل هـذه القریة ان اهلها کانوا ظــلمین» هنگامی که فرستادگان ما (از فرشتگان) به سراغ ابراهیم با بشارت (به تولد
فرزند برای او) آمدند، گفتند: ما
اهل این شهر و آبادی را (
اشاره به شهرهای قوم
لوط) هلاک خواهیم کرد؛ چراکه اهل آن ستمگرند.
«هل‌اتـک حدیث ضیف ابرهیم المکرمین• اذ دخلوا علیه فقالوا سلـمـا قال سلـم قوم منکرون• قال فما خطبکم ایها المرسلون» آیا خبر مهمان‌های بزرگوار ابراهیم به تو رسیده است؟ • در آن زمان که بر او وارد شدند و گفتند:
سلام بر تو! او گفت سلام بر شما که جمعیتی ناشناخته‌اید! • (ابراهیم) گفت پس مأموریت شما چیست ای فرستادگان (
خدا)؟
تمثل جبرئیل به صورت انسان برای
قوم لوط اینگونه بوده است:
«ولقد جاءت رسلنا ابرهیم بالبشری قالوا سلـمـا قال سلـم فما لبث ان جاء بعجل حنیذ• ولما جاءت رسلنا
لوطـا سیء بهم وضاق بهم ذرعـا وقال هـذا یوم عصیب• وجاءه قومه یهرعون الیه ومن قبل کانوا یعملون السیـات قال یـقوم هـؤلاء بناتی هن اطهر لکم فاتقوا الله ولا تخزون فی ضیفی الیس منکم رجل رشید»؛ فرستادگان ما با بشارت نزد ابراهیم آمدند گفتند: سلام (او نیز) گفت سلام، و طولی نکشید که گوساله بریانی (برای آنها) آورد•و هنگامی که رسولان ما به سراغ
لوط آمدند از آمدنشان ناراحت شد و قلبش پریشان گشت و گفت امروز روز سختی است!•و قومش به سرعت به سراغ او آمدند - و قبلا کارهای بد انجام می‌دادند - گفت ای قوم من! اینها
دختران منند، برای شما پاکیزه ترند (با آنها
ازدواج کنید و از
اعمال شنیع صرفنظر نمایید) از خدا بترسید و مرا در مورد میهمان‌هایم رسوا مسازید، آیا در میان شما یک مرد رشید وجود ندارد؟! ( یکی از
فرشتگان فرود آمده بر ابراهیم علیه‌السلام
اسرافیل بوده که بر
لوط علیه‌السلام و قوم او نیز به صورت
انسان وارد شده است.
(سى ء بالامر) معنایش این است که فلانى خودش به خاطر آن امر ناراحت شد، نه اینکه آن امر وى را ناراحت کرده باشد (هم‌چنان که در
آیات مورد بحث
حضرت لوط از آمدن
ملائکه به صورت جوانانى زیبا روى ناراحت شد، نه اینکه
ملائکه او را ناراحت کرده باشند).
و کلمه (ذرع) به معناى مقایسه طول اشیاست، و این کلمه از کلمه (ذراع) گرفته شده که به معناى دست آدمى از نوک
انگشتان تا آرنج است که در قدیم آن را مقیاس طول مى‌گرفتند و فعلا این کلمه بر خود آن آلتى که به وسیله آن طول‌ها اندازه‌گیرى مى‌شود نیز
اطلاق مى‌گردد (مثلا بزاز، هم مى‌گوید فلان پارچه چند ذرع است، و هم مى‌گوید ذرع ما گم شده است) و تعبیر: (ضاق بالامر ذرعا) تعبیرى است کنایه‌اى و معنایش این است که راه چاره آن امر به رویش بسته شد و یا راهى براى خلاصى از فلان امر نیافت، و وجه این
کنایه این است که چنین کسى مانند خیاطى مى‌ماند که به هر مترى و ذرعى که پارچه را متر مى‌کند لباسى به فلان قامت درنمى‌آید.
و کلمه (عصیب) بر وزن فعیل به معناى مفعول از
ماده (عصب) است که به معناى شدت است و (یوم عصیب) آن روزى است که به وسیله هجوم بلا آنقدر شدید شده باشد که عقده‌هایش بازشدنى نیست و شدایدش آن چنان
سر در یکدیگر کرده‌اند که مانند کلاف
سر در گم از یکدیگر جدا و متمایز نمى‌شوند.
در
قرآن کریم تمثل جبرئیل به صورت انسان برای
لوط علیه السلام چنین وصف شده است:
«ولما جاءت رسلنا
لوطـا سیء بهم وضاق بهم ذرعـا وقال هـذا یوم عصیب» و هنگامی که رسولان ما به سراغ
لوط آمدند از آمدنشان ناراحت شد و قلبش پریشان گشت و گفت امروز روز سختی است!
«فلما جاء ءال
لوط المرسلون• قال انکم قوم منکرون» هنگامی که فرستادگان (خدا) به سراغ خاندان
لوط آمدند... • (
لوط) گفت شما گروه ناشناسی هستید!
«ولما ان جاءت رسلنا
لوطـا سیء بهم وضاق بهم ذرعـا وقالوا لا تخف ولا تحزن انا منجوک واهلک الا امراتک کانت من الغـبرین» هنگامی که فرستادگان ما نزد
لوط آمدند از دیدن آنها اندوهگین شد، گفتند، نترس و غمگین مباش، ما تو و
خانواده‌ات را نجات خواهیم داد، جز همسرت را که در میان قوم باقی می‌ماند.
تمثل
جبرئیل به صورت انسان برای همسر ابراهیم (
ساره) بدین نحو بوده است:
«ولقد جاءت رسلنا ابرهیم بالبشری قالوا سلـمـا قال سلـم فما لبث ان جاء بعجل حنیذ• وامراته قائمة فضحکت فبشرنـها باسحـق ومن وراء اسحـق یعقوب• قالت یـویلتی ءالد وانا عجوز وهـذا بعلی شیخـا ان هـذا لشیء عجیب• قالوا اتعجبین من امر الله رحمت الله وبرکـته علیکم اهل البیت انه حمید مجید»؛ فرستادگان ما با بشارت نزد ابراهیم آمدند گفتند: سلام (او نیز) گفت سلام، و طولی نکشید که گوساله بریانی (برای آنها) آورد•و همسرش ایستاده بود خندید او را بشارت به
اسحاق و پس از او
یعقوب دادیم• گفت: ای وای بر من! آیا من فرزند می‌آورم در حالی که پیرزنم و این شوهرم پیر مردی است این راستی چیز عجیبی است• گفتند از فرمان خدا
تعجب می‌کنی این
رحمت خدا و برکاتش بر شما
خانواده است چرا که او حمید و مجید است.
«هل‌اتـک حدیث ضیف ابرهیم المکرمین• فاوجس منهم خیفة قالوا لا تخف وبشروه بغلـم علیم• فاقبلت امراته فی صرة فصکت وجهها وقالت عجوز عقیم• قالوا کذلک قال ربک انه هو الحکیم العلیم» آیا خبر مهمان‌های بزرگوار ابراهیم به تو رسیده است؟ • و از این کار
احساس وحشت کرد، گفتند: نترس (ما رسولان پروردگار توئیم) و او را بشارت به تولد پسری دانا و هوشیار دادند• در این هنگام همسرش جلو آمد در حالی که (از خوشحالی و تعجب) فریاد می‌کشید و به صورت خود زد و گفت (آیا پسری خواهم آورد در حالی که) پیرزنی نازا هستم؟! • گفتند پروردگارت چنین گفته است، و او
حکیم و داناست.
در
مجمع البیان مى‌گوید: کلمه (صره) به معناى
فریاد شدید است، و از (صریر) دروازه گرفته شده،
که هنگام باز و بسته شدن صدا مى‌کند، و این کلمه در مورد
جماعت هم به همین شکل
استعمال مى‌شود. و کلمه (صک) زدن با
اعتماد شدید است.
و معناى
آیه این است که: (در این میان) همسر ابراهیم که
بشارت را شنیده بود با فریاد و زارى آمد؛ در حالى که سیلى به صورت خود مى‌زد، و مى‌گفت: آخر من پیرزنى هستم که در جوانى‌ام نازا بودم، چگونه حالا که پیر شده‌ام بچه مى‌آورم؟ و یا معنایش این است که: آیا هیچ سابقه دارد که زنى عجوز و
عقیم بچه بزاید.
بعضى از
مفسرین گفته‌اند: مراد از کلمه (صره) جماعت است، و همسر ابراهیم با جماعتى نزد
فرشتگان آمد، و به صورت خود زده و گفته است آنچه را که گفته. ولى معناى اول با
سیاق موافق‌تر است.
اشاره بـا کـلمـه (کذلک)
اشاره است به بشارتى که ملائکه به این
زن و شوهر با ایـن وضـعـى کـه دارنـد دادنـد. به زن و شوهرى
بشارت فرزنددار شدن دادند که زن آن وقـتـى کـه جـوان بـود، زنـى نـازا بـود، تـا چـه رسـد به امروز که پیر هم شده. و مرد، پیرمردى است که کهولت و
پیری بر او مسلط شده است. و پروردگار
ابراهیم حکیم است؛ یـعنى هیچ اراده‌اى نمى‌کند، مگر بر طبق
حکمت، و علیم است؛ یعنى هیچ امرى نیست که
علت و یا جهتى از جهاتش بر او پوشیده باشد.
تمثل جبرئیل به صورت انسانی زیبا و نیکو برای همسر
لوط اینگونه بوده است:
«ولما جاءت رسلنا
لوطـا سیء بهم وضاق بهم ذرعـا وقال هـذا یوم عصیب• وجاءه قومه یهرعون الیه ومن قبل کانوا یعملون السیـات قال یـقوم هـؤلاء بناتی هن اطهر لکم فاتقوا الله ولا تخزون فی ضیفی الیس منکم رجل رشید»؛ و هنگامی که رسولان ما به سراغ
لوط آمدند از آمدنشان ناراحت شد و قلبش پریشان گشت و گفت امروز روز سختی است!•و قومش به سرعت به سراغ او آمدند - و قبلا کارهای بد انجام می‌دادند - گفت‌ای قوم من! اینها دختران منند، برای شما پاکیزه‌ترند (با آنها ازدواج کنید و از اعمال شنیع صرفنظر نمایید) از خدا بترسید و مرا در مورد میهمان‌هایم رسوا مسازید، آیا در میان شما یک مرد رشید وجود ندارد؟! (براساس نظر
مفسران که مورد تأیید روایتی از
امام صادق علیه‌السلام است همسر
لوط، جبرئیل و دیگر
فرشتگان را به صورت افرادی زیبا دید و قوم
لوط را به سوی آنها دعوت کرد.
)
«ضرب الله مثلا للذین کفروا امرات نوح وامرات
لوط کانتا تحت عبدین من عبادنا صــلحین فخانتاهما فلم یغنیا عنهما من الله شیــا وقیل ادخلا النار مع الداخلین» خداوند مثلی برای کسانی که
کافر شده‌اند زده است، مثل به همسر
حضرت نوح، و همسر
لوط، آنها تحت سرپرستی دو بنده از بندگان صالح ما بودند، ولی به آن دو
خیانت کردند، و ارتباط آنها با این دو (پیامبر) سودی به حالشان (در برابر
عذاب الهی) نداشت. و به آنها گفته شد: وارد آتش شوید همراه کسانی که وارد می‌شوند!
فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «تمثل جبرئیل».
