تقی‌الدین احمد بن علی مقریزی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«ابوالعباس تقی الدین احمد بن علی
مقریزی»، (۷۶۶- ۸۴۵ ق)، از نامورترین مورخان
تاریخ مصر، در سده‌های هشتم و نهم
هجری است.
مقریزی، منسوب است به محله
مقریز در
بعلبک لبنان که
جد اعلای او، ابراهیم، از محدثان بزرگ آن دیار به شمار می‌آمده است و به سبب
شهرت وی، فرزندانش هم به آن مکان منسوب شده‌اند.
او در
سال ۷۶۶ ق، در
قاهره مصر به
دنیا آمد و تحت تربیت جد مادری‌اش، معروف به ابن صائغ حنفی، قرار گرفت و
حافظ قرآن گردید. وی در خانواده‌ای مشهور به
علم و دانش رشد یافت و دانش‌های عصر خویش را فراگرفت.
دوران
حیات مقریزی، معاصر با سال‌های پایانی دولت ممالیک بحری (۶۴۸- ۷۹۲ ق) و آغاز
حاکمیت ممالیک برجی و چرکسی (۷۸۲- ۹۲۲ ق) است که بر مصر و
شام حکومت می‌کردند. این سلسله، سنیان متعصبی بودند و سیاست سنی مآبانه ایوبیان را دنبال می‌کردند و اینکه سلسله ناتوانی از
خلفای عباسی را در قاهره نگه داشته بودند، مبین همین سیاست است.
از سلاطین معاصر
مقریزی که وی برای آنها تاریخ نگاشته است، می‌توان از الظاهر سیف برقوق (۷۸۴- ۸۰۱ ق) و پسرش، الناصر فرج بن برقوق (۸۰۱- ۸۰۸ ق) نام برد که کتاب «اغاثة الامة بکشف الغمة»، پیرامون موضوع بحران‌های اقتصادی مصر و علل پیدایش آنها هم زمان با سلطنت سلطان اخیر، نوشته شده است.
مقریزی برای فراگرفتن
دانش و
نشر آن، به سرزمین‌هایی چون
مکه و
دمشق،
سفر نمود و در آنجا به
تدریس مشغول گردید. وی علاقه‌مند بود که در مکه به
کتابت مشغول شود و به نقل
حدیث بپردازد. این آرزوی او، برآورده شد و مدتی در آنجا
اقامت گزید و برخی از
آثار خویش را در آنجا نگاشت.
وی پس از گذراندن عمر خویش در کسب و نشر دانش و
علوم اسلامی و تالیف کتاب‌های فراوان و بر عهده داشتن عنوان‌های دینی و دولتی همچون
قاضی، محتسب، مدرس و
امام جماعت، در شانزدهم
رمضان سال ۸۴۵ ق، در قاهره درگذشت.
مقریزی، برای فراگرفتن علوم و دانش‌های
زمان خویش، نزد استادان فراوانی، شاگردی نمود. برخی شمار استادان و شیوخ او را تا ۶۰۰ تن دانسته‌اند که یکی از بارزترین استادان وی، عبد الرحمن بن خلدون است. به طور طبیعی هریک از استادان وی در دانش‌هایی همچون
فقه،
حدیث،
ادبیات،
تاریخ و دیگر علوم تاثیرهایی بر او داشته‌اند.
شمار آثار و تالیف‌های
مقریزی را تا ۲۰۰ مجلد کتاب نوشته‌اند؛ هرچند فقط تعدادی از آنها را نام برده‌اند. برخی محققان آثار
مقریزی، شمار کتاب‌های موجود او را ۳۶، ۴۱ و ۴۷ مجلد دانسته و نام همین تعداد را برده‌اند.
آثار
مقریزی را بر اساس معیارهای گوناگون می‌توان به چند دسته تقسیم نمود. اگر معیار تقسیم، حجم آثار باشد می‌توان گفت کتاب‌های او بر دو گونه‌اند:
برخی از آثار او به صورت
دائرةالمعارف می‌باشند، مانند
کتاب «المواعظ و الاعتبار بذکر
الخطط و الآثار» که به
خطط مقریزی شهرت یافته است و نیز کتاب «السلوک لمعرفة دول الملوک».
برخی دیگر از آثار او، کتاب‌های کم حجم در موضوع‌های معینی هستند، مانند کتاب «النزاع و التخاصم فی ما بین بنی امیة و بنی هاشم» و
کتاب «اغاثة الامة بکشف الغمة». این چند کتاب، از مشهورترین آثار
مقریزی هستند که سخاوی و زرکلی از آنها نام برده‌اند.
اما اگر در کتاب‌های
مقریزی، مکان و
سرزمین، معیار تقسیم قرار گیرد، باز می‌توان مجموعه آثار او را بر دو نوع تقسیم نمود:
برخی از آثار وی در خصوص تاریخ مصر نگاشته شده‌اند (
مقریزی با نگارش آثاری در تاریخ مصر پس از
اسلام، تاریخ این
کشور را انسجام ویژه‌ای بخشید)، مانند «عقد الجواهر الاسفاط فی ملوک مصر و الفسطاط» که با عنوان «عقد جواهر الاسفاط فی اخبار مدینة الفسطاط» نیز از آن نام برده‌اند و نیز کتاب «اتعاظ الحنفاء باخبار الائمة الفاطمیین الخلفاء».
آثاری هستند که در تاریخ عمومی و سیره نوشته شده‌اند، مانند «الخبر عن البشر» و نیز «امتاع الاسماع بما للرسول من الابناء و الاموال و الحفدة و المتاع».
۱. اتعاظ الحنفاء باخبار الائمة الفاطمیین الخلفاء؛
۲. عقد جواهر الاسفاط فی اخبار مدینة الفسطاط؛
۳. السلوک لمعرفة دول الملوک؛
۴. اغاثة الامة بکشف الغمة؛
۵. التاریخ الکبیر المقفی فی تاریخ اهل مصر و الواردین علیها؛
۶. درر العقود الفریدة فی تراجم الاعیان المفیدة؛
۷. الدرر المضیئة فی تاریخ الدولة الاسلامیة؛
۸. الخبر عن البشر؛
۹. البیان و الاعراب عما فی ارض مصر من الاعراب؛
۱۰. الالمام فی من تاخر بارض الحبشة من ملوک الاسلام؛
۱۱. الطرفة الغریبة من اخبار حضرموت العجیبة؛
۱۲. معرفة ما یجب لآل البیت النبوی من الحق علی من عداهم؛
۱۳. الاشارة و الاعلام ببناء الکعبة بیت الله الحرام یا تاریخ بناء الکعبة؛
۱۴. ذکر من حج من الملوک و الخلفاء؛
۱۵. النزاع و التخاصم فی ما بین بنی امیة و بنی هاشم؛
۱۶. ضوء الساری فی معرفة تمیم الداری؛
۱۷. الاوزان و الاکیال الشرعیة؛
۱۸. جنی الازهار من الروض المعطار؛
۱۹. ازالة التعب و العناء فی معرفة الحال فی الغناء؛
۲۰. الاشارة و الایماء فی حل لغز الماء؛
۲۱. البیان المفید فی الفرق بین التوحید و التلحید؛
۲۲. تجرید التوحید المفید؛
۲۳. شارع النجاة.
نرم افزار جغرافیای جهان اسلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
