تقویه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تقویّه، از مدارس بزرگ
شافعیان در
دمشق ، در عصر
ایوبیان بود.
در نیمه دوم سده ششم بنیاد نهاده شد
و تا سده دهم فعالیت آموزشی داشت.
بانی و
واقف آن
تقی الدین ابوسعید عمربن نورالدوله شاهنشاه بن ایوب (متوفی ۵۸۷) بود که این مدرسه را برای
دانشمند شافعی ،
شهاب الدین ابوالفتح محمد طوسی (متوفی ۵۹۶) بنا کرد
و مدرسه به سبب نام بانی آن به تقویّه
شهرت یافت.
تقی الدین، معروف به صاحب حِماه، برادرزاده سلطان صلاح الدین ایوبی مؤسس سلسله ایوبیان، و از امیران خوشنام این سلسله بود.
وی سالها، از سوی صلاح الدین یا به
استقلال ، بر بخشهای گسترده ای از جزیره، حرّان، رُها،
شام و
مصر حکم راند و اموال بسیاری برای تأسیس مدارس و دیگر اماکن
عام المنفعه وقف کرد.
تأسیس مدرسه تقویّه را در ۵۷۴ و محل آن را در باب الفرادیس
دمشق ، در شمال
مسجدجامع اموی و مشرق
مدرسه ظاهری ه و دو
مدرسه اقبالی ه، گزارش کرده اند.
از مشخصات ساختمانی و برنامه های درسی و شیوه های رایج آموزشی در مدرسه تقویّه اطلاعی در دست نیست.
تنها از شرح احوال مدرّسان آن ــ که از فقیهان شافعی و بعضی
صوفی مشرب بوده‌اندــ می‌توان دریافت که
تعلم و تعلی م در آن مخصوص به شافعیان و درسهای آن محدود به مقدمات
ادب عربی و
مبانی قرآن و
حدیث و
فقه شافعی بوده است.
ابن شدّاد
به چند تن از مدرّسان تقویّه از خاندان معروف
ابن عساکر دمشقی و دیگران اشاره کرده است.
نعیمی دمشقی فهرست کاملتر فقیهان و صوفیان نامداری را که در این مدرسه با عنوان مدرّس و نایب مدرّس کرسی درس و وعظ داشته اند، ذکر کرده است.
برخی از مدرّسان این مدرسه عبارت بوده‌اند از:
ابوالمجاهد ظهیرالدین زنجانی ،
صوفی و
فقیه شافعی (متوفی ۶۷۴) که با
شیخ شهاب الدین عمر سهروردی مصاحبت داشت و
عوارف المعارف را نزد او
استماع کرد
قاضی القضاة بهاءالدین ابوالفضل یوسف دمشقی شافعی (متوفی ۶۸۵)
امام الدین ابومحمد عبدالعزیز دمشقی شافعی (متوفی ۶۹۹)
قاضی تاج الدین ابونصر عبدالوهاب ابن سبکی (متوفی ۷۴۴)
شهاب الدین ابوالعباس ابن حجی (متوفی ۸۱۶)
و
بدرالدین ابوعبدالهن تقوی شافعی (متوفی ۸۳۱) که خود و فرزندانش در مدرسه تقویّه
مدرس بوده اند.
ابن قاضی شهبه از او با عنوان
بدرالدین بن قاضی شمس الدین عزی (متوفی ۷۸۲) نام برده است.
از جمله نایب مدرّسان تقویّه شمس الدین محمد صَرخَدی (متوفی ۷۹۲)
و کمال الدین حسینی (متوفی ۹۳۳) بوده اند.
حسینی،
داماد و نایب قاضی محب الدین بن عجلون بود که پس از وی مدرّس تقویّه شد.
مدرسه تقویّه با حضور فاضلان و فقیهان بسیار چنان رونق یافت که از آن با عنوان نظامیه
شام یاد می‌کردند.
مدرسه تقویّه برای
تأمین معیشت مدرّسان و طالبان موقوفات بسیار داشت.
تولیتِ این موقوفات غالباً به فرمان حاکمان وقت، به قاضیان
دمشق محول می‌شد،
مثلاً قاضی محیی الدین بن زکیّ دمشقی ــ که در حلب به لشکر هولاکوخان پیوست ــ به فرمان او سرپرست موقوفات تقویّه شد.
از حیات آموزشی مدرسه تقویّه از نیمه اول سده دهم به بعد در منابع ذکری نیست. نویسندگان اخیر نیز فعالیت این مدرسه را تا همان زمان دانسته اند.
به گفته
محمد کردعلی بنای مدرسه تقویّه در زمان وی (نیمه دوم سده چهاردهم) به صورت
خانقاه دایر بود و
حکومت برای ذاکرانِ خانقاهیِ مقیم در آن، شهریه ای مقرر کرده بود.
منابع :
(۱) ابن اثیر، الکامل فی التاریخ.
(۲) ابن تغری بردی، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهرة، قاهره (۱۳۸۳/ ۱۹۶۳).
(۳) ابن خلّکان، وفیات الاعیان وأنباء أبناء الزمان.
(۴) ابن شدّاد، الاعلاق الخطیرة فی ذکر امراءالشام و الجزیرة، ج ۲، قسم ۱: تاریخ مدینه دمشق، چاپ سامی دهان، دمشق ۱۳۷۵/۱۹۵۶.
(۵) ابن عماد.
(۶) ابن قاضی شهبه، تاریخ ابن قاضی شهبة، ج ۱، جزء۳، چاپ عدنان درویش، دمشق ۱۹۷۷.
(۷) ابن کثیر، البدایة والنهایة، ج ۱۲، ۱۳، ۱۴، چاپ احمد ابوملحم و دیگران، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
(۸) ذهبی، تاریخ.
(۹) محمد کردعلی، خطط الشام، بیروت ۱۳۹۰ـ۱۳۹۲/۱۹۷۰ـ۱۹۷۲.
(۱۰) عبدالقادربن محمد نعیمی دمشقی، الدّارس فی تاریخ المدارس، چاپ جعفر حسنی، (قاهره) ۱۹۸۸.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تقویه»، شماره۳۷۶۴. ابن قاضی شهبه، تاریخ ابن قاضی شهبة، ج۱، جزء ۳، ص۲۸، چاپ عدنان درویش، دمشق ۱۹۷۷. dark
