تقریرات الأصول (میرزاهاشم آملی)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«تقریرات الاصول» تقریرات درس اصول آیت‌الله
میرزا هاشم آملی تالیف ضیاء الدین نجفی است که پس از حضور سالیان متمادی در محضر درس استاد مباحث استدلالی
و تحقیقات علمیه ایشان را تقریر نموده است.
در این اثر تنها به مباحث مقدماتی اصول
و مبحث
اوامر پرداخته شده است. عناوین مباحث از تبویب
و فصل بندی خاصی برخوردار نیست
و عناوین به ترتیب مطرح شده است. مولف اشاره می‌کند که چون کلمات استاد حول محور نظریات
محقق نائینی ،
عراقی ،
حائری ،
و اصفهانی دور می‌زند لذا محقق باید به کلمات آن اعاظم واقف بوده تا فهم کلمات استاد به آسانی میسر گردد.
کتاب با یک سری مباحث مقدماتی آغاز شده است که به طور خلاصه به برخی از آنها اشاره می‌شود: ۱- به نظر مولف
علم اصول قواعدی است که نتیجه آن در کبرای قیاس در اثبات حکم فقهی الهی بکار می‌رود
و از اینجا فرق میان قواعد اصولی
و فقهی دانسته می‌شود.
۲-به نظر
آخوند مجاز محتاج وضع نیست بلکه
استحسان طبع
و قبول فطرت کفایت از صحت آن می‌کند. مولف کلام
صاحب کفایه را مورد مناقشه قرار می‌دهد؛ ۳- به نظر آخوند در اطلاقات چهارگانه لفظ که در آن لفظ در غیر معنای خود بکار می‌رود چون طبع انسان آنرا نیکو می‌یابد لذا استعمالات صحیح است
و صحت آنها نیز مانند
استعمال مجازی بالطبع است نه بالوضع
و کلام آخوند قابل نقد است؛ ۴- آیا
مرکبات به مجموع
هیئت و مواد، موضوع به وضع مستقل هستند یا نه؟ قائلین به لزوم وضع به وجوهی اشاره می‌کنند که مولف دلایل آنها را مورد نقد
و بررسی قرار داده است. نویسنده به کیفیت دلالت لفظ در قضایای کاذبه اشاره کرده
و نظریه خود را ارائه می‌دهد.
۵- لفظ دارای یکی از حالات (مجاز، اشتراک، تخصیص، نقل،
و اضمار) است. به نظر آخوند اگر در
استعمال لفظی امر دائر بین ارائه معنای حقیقی
و یکی از حالات خمسه باشد بدون شک لفظ بر معنای حقیقی حمل می‌شود مگر اینکه قرینه صارفه‌ای در میان باشد؛ ۶-
معاملات مانند
عبادات حقایق شرعیه هستند ولی به طریق امضاء
و تصرف؛ ۷- محل نزاع در الفاظ عبادات
و معاملات در این جهت است که آیا موضوع له آنها معانی صحیح آنهاست
و یا اعم از
صحیح و فاسد ؛ ۸- استعمال لفظ در بیشتر از یک معنا دارای صور مختلفی است
و حق آنست که حکم در جمیع شقوق عدم جواز آنست؛ ۹- آیا مشتق فقط در ماتلبس بالمبداء فی الحال حقیقت است یا اعم از ما تلبس بالمبداء فی الحال که شامل ما انقضی عندالمبداء هم بشود. این اختلاف ممکن است از یک جهت فلسفی
و از جهت دیگر لغوی باشد.
نویسنده پس از مقدمات به موضوع «اوامر» پرداخته است که برخی از دیدگاه‌های وی در این بحث عبارتند از:
۱- لفظ
امر منحصر در دو قسم است: معنای جامعی که به مفهوم شی ء نزدیک است
و معنایی که مساوق طلب است. به نظر استاد بیشتر علماء در این باره گرفتار خلط بین مفهوم
و مصداق شده‌اند؛ ۲- بحث
طلب و اراده ، از مسائل مشکلی است که موجب انحراف فحول علماء شده است. مشهور در بین امامیه اتحاد طلب
و اراده است
و در این مورد
معتزله با
امامیه هم عقیده هستند
و این بحث خارج از مباحث اصولی بوده
و صرفا کلامی است؛ ۴-
صیغه امر مرکب از ماده
و هیئت است
و ماده آن همان حدث سیال در تمامی اشتقاقات ولی
هیئت آن از قبیل معانی حرفیه است؛ ۵-
صیغه امر دلالت بر مره
و تکرار ندارد.
۵-مساله اجزا از مسائل مهم در
اصول فقه است که دارای فوائدی است از جمله اجزای عمل اضطراری از واقعی یا جواز عمل به واقعی بعد از اتیان به اضطراری یا وجوب عمل به آن
و یا اجزاء عمل ظاهری
و عدم آن. البته فوائد کثیری هم هست که مولف متعرض آنها نشده است. ۷- مختار مولف آنست که اجزای داخلی به
وجوب نفسی واجب هستند نه به
وجوب غیری پس اجزای داخلی عین کل‌اند نه اینکه مقدمه آنها محسوب شود
و بهترین تعبیر آنست که معنایی برای وجود مقدمات نیست چون آنها در مقام امتثال با کل عینیت دارند.
کتاب فاقد پاورقی است
و فهرست مطالب در انتهای اثر آمده است.
نرم افزار جامع اصول فقه، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
