• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

تقدم طبعی مقدمات

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


تقدم طبعی مقدمات یکی از اصطلاحات به‌کار رفته در علم منطق بوده و به معنای تقدم مقدمات قیاس بر نتایج در عالم واقع در برهان لمّی است.


یکی از شرایط مقدمات برهان که اختصاص به برهان لمّی دارد، تقدم طبعی مقدمات بر نتیجه قیاس است.
[۱] قوام صفری، مهدی، ترجمه برهان شفا، ص۱۰۶-۱۰۷.    
[۲] مظفر، محمدرضا، المنطق، ص۳۷۴.    
در برهان لمّی، مقدمات برهان علاوه بر عالم ذهن، در عالم خارج نیز علت ثبوت اکبر برای اصغرند. برای تحقق این ویژگی و به مقتضای تقدم علت بر معلول، لازم است مقدمات (و در حقیقت حداوسط) در عالم واقع بر نتیجه تقدم داشته باشند. از این نوع تقدم که مربوط به عالم واقع است در آثار منطقی تعابیر گوناگونی آورده شده است؛ مثل: تقدم بالطبع یا اقدمیت طبعی، تقدم بالذّات یا اقدمیت ذاتی، تقدم یا اقدمیت نفس‌الامری، و تقدم یا اقدمیت خارجی،
[۳] خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، شرح الاشارات و التنبیهات، ج۱، ص۲۹۵.    
و این، غیر از تقسیم پنج‌گانه‌ای است که برای انواع تقدم و تاخر شده و طبق آن، تقدم وضعی مقابل تقدم طبعی قرار می‌گیرد. اگر بخواهیم این شرط مقدمات برهان را با انواع تقدم در تقسیم پنج‌گانه (تقدم بالزمان، تقدم بالذات یا بالعلّیّة، تقدم بالطبع، تقدم بالرتبه، تقدم بالشرف و الفضیله) مقایسه کنیم باید بگوییم که هر یک از مقدمات نسبت به نتیجه، تقدم بالطبع دارند؛ یعنی بدون متقدم (مقدمه)، متاخّر (نتیجه) هرگز محقّق نمی‌شود، اما لازم نیست که با تحقق مقدمه، حتماً نتیجه حاصل شود، چنان‌که در اساس الاقتباس آمده است: «… آنک اقدم باشند بالطبع… اقدم به طبع آن بُوَد که رفعش مستلزم رفع غیری بُوَد بی انعکاس».
[۴] خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس، ص۳۷۸.    
و اما مجموع مقدمات نسبت به نتیجه، تقدم بالذات (بالعلّیّه) دارند؛ یعنی با بودن آنها حتماً نتیجه محقق می‌شود و با عدم آنها نتیجه منتفی می‌شود.
[۵] علامه حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید، ص۲۰۸.    
[۶] علامه حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید، ص۳۵.    
[۷] خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، شرح الاشارات و التنبیهات، ج۱، ص۲۹۵.    
[۸] مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد، ص۳۳۸.
[۹] خوانساری، محمد، فرهنگ اصطلاحات منطقی، ص۴۷.


در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:

• مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.
• مظفر، محمدرضا، المنطق.    
• خوانساری، محمد، فرهنگ اصطلاحات منطقی.
• خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، شرح الاشارات و التنبیهات.    
• قوام صفری، مهدی، ترجمه برهان شفا.    
• خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس.    
• حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید.    

۱. ↑ قوام صفری، مهدی، ترجمه برهان شفا، ص۱۰۶-۱۰۷.    
۲. ↑ مظفر، محمدرضا، المنطق، ص۳۷۴.    
۳. ↑ خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، شرح الاشارات و التنبیهات، ج۱، ص۲۹۵.    
۴. ↑ خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس، ص۳۷۸.    
۵. ↑ علامه حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید، ص۲۰۸.    
۶. ↑ علامه حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید، ص۳۵.    
۷. ↑ خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، شرح الاشارات و التنبیهات، ج۱، ص۲۹۵.    
۸. ↑ مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد، ص۳۳۸.
۹. ↑ خوانساری، محمد، فرهنگ اصطلاحات منطقی، ص۴۷.


پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «تقدم طبعی مقدمات»، تاریخ بازیابی۱۳۹۵/۱۲/۹.    




جعبه ابزار