تفسیر معانی القرآن (مجاشعی)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تفسیر معانی القرآن نوشته
ابوالحسن سعید بن مسعده مجاشعی، معروف به
اخفش اوسط نحوی و ادیب بصری است. تفسیر معانی القرآن یکی از کتاب‌های تفسیری لغوی - ادبی کهن به‌شمار می‌رود و همطراز
معانی القرآن فراء است.
تفسیر معانی القرآن نوشته ابوالحسن سعید بن مسعده مجاشعی بلخی بصری، معروف به
اخفش اوسط (سه تن از بزرگان نحوی بدین
لقب شهرت یافته‌اند: ابوالخطاب عبدالحمید بن عبدالمجید هجری، استاد
سیبویه و
کسائی و
ابوعبیده. وی شاگرد ابوعمرة بن العلاء قاری و ادیب معروف است و به امام اهل ادب و عربیت مشهور است و مستقیما با اعراب در تماس بود و از آنان اخذ می‌نمود. به
اخفش اکبر شهرت دارد. دوم، ابوالحسن سعید بن مسعد شاگرد
خلیل بن احمد فراهیدی که به
اخفش اوسط شهرت دارد. سوم، ابوالحسن علی بن سلیمان که به
اخفش اصغر مشهور است. هرگاه به طور مطلق گفته شود،
اخفش اوسط، مراد است که از دو تن دیگر برتر است و شهرتی بسزا دارد.) (متوفای ۲۱۵)؛ او امام اهل ادب و عربیت و سرآمد نحویان در بصره بود. او و سیبویه هر دو شاگرد خلیل بن احمد فراهیدی بودند و او از سیبویه بزرگتر بود. می‌گوید: سیبویه، هرچه را در کتابش می‌نگاشت، قبلا بر من عرضه می‌داشت و می‌پنداشت که از من بهتر می‌داند؛ ولی من از او بهتر می‌دانم.
معانی القرآن در نیمه دوم
قرن دوم هجری تألیف شده و یکی از کتاب‌های تفسیری (لغوی - ادبی) کهن به‌شمار می‌رود. همطراز
معانی القرآن فراء است؛ ولی خیلی کوتاه و ناپیوسته؛ از هر سوره، آیه‌هایی را که نیاز می‌دیده می‌آورده و مختصر شرح و توضیحی در رابطه با معنا و جنبه ادبی آن می‌داده است. او بسیار فشرده سخن گفته است؛ مثلا از
سوره عنکبوت که ۶۹
آیه است، تنها شش آیه آورده است: آیه‌های شماره ۸، ۱۲، ۱۹، ۲۲، ۲۹ و ۳۳؛ بدین‌گونه:
و من سورة العنکبوت، قال: «و وصینا الانسان بوالدیه حسنا؛
» علی: و وصیناه حسنا، وقد یقول الرجل، وصیته خیرا، ای بخیر.
و قال: «ولنحمل خطایاکم؛
» علی الامر، کانهم امروا انفسهم.
و قال: «کیف یبدی الله؛
» و قال: «کیف بدا الخلق؛
» لانها لغتان، تقول: بدا الخلق و ابدا.
و قال: «و ما انتم بمعجزین فی الارض و لا فی السماء؛
» ای لا تعجزوننا هربا فی الارض و لا فی السماء.
و قال: «انا منجوک و اهلک الا امراتک؛
» لان الاول کان فی معنی التنوین لانه لم یقع، فلذلک انتصب الثانی. (فراء همین سوره را مفصل و به طور گسترده تفسیر و موارد ادبی آن را تبیین کرده است.)
از این رو، کتاب او (گرچه یک گنجینه کهن
تفسیر ادبی به‌شمار می‌رود) به گستردگی و فزونی ارزش معانی القرآن فراء نمی‌رسد.
این کتاب با تحقیق و تصحیح دکتر فائز فارس در سال ۱۴۰۰ در بیروت، به چاپ رسید.
معرفت، محمدهادی، تفسیر و مفسران، ج۲، ص۳۲۶-۳۲۷.
