تفسیر قران و زبان عرفانی (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب «تفسیر قرآنی و زبان عرفانی» اثر
پل نویا، شرق شناس مشهور فرانسوی است که توسط آقای
اسماعیل سعادت به
فارسی ترجمه شده است.
عنوان فرعی این کتاب یعنی «تحقیق جدید در باب اصطلاحات تصوف اسلامی» نشان می‌دهد این کتاب دنباله تحقیقاتی است که پیش از وی در زمینه مصطلحات تصوف صورت گرفته است. چنانکه خود نویسنده هم در مقدمه می‌گوید، این کتاب مکمل آثار قبل از آنست. این کتاب دربر دارنده یک مقدمه و پنج فصل است.
نویا در مقدمه نخست به سخن بعضی از منتقدان پاسخ می‌دهد که صوفی را مترادف با خیال پرداز می‌دانند و سپس به مساله زبان صوفیانه می‌پردازد و آن را زبان تجربه عرفانی می‌داند. او برای بررسی زبان عرفانی به قرآن روی می‌کند که فراهم آورنده عناصر بنیادین ادراک دینی برای اذهان
مسلمانان است. او زبان عرفانی را به دو نوع زبان متمایز، زبان «عبارت» و زبان «اشارت» تقسیم می‌کند و می‌گوید بررسی درباره این زبان را باید از
قرآن آغاز کرد. او به جای اینکه پاسخ سؤال خود را مستقیما در قرآن بجوید آن را از امتی که قرآن می‌خواند جویا می‌شود و به بررسی قدیم‌ترین تفسیرهای قرآن می‌پردازد و در میان قدیم‌ترین تفسیرهای قرآن، تفسیر مقاتل را موضوع نخستین فصل کتاب خود می‌سازد. سپس به مقایسه میان مقاتل و
حکیم ترمذی، که هردو کتابی درباره وجوه مختلف واژگان قرآنی نوشته‌اند، دست می‌زند. در ادامه با بررسی تفسیر منسوب به
امام جعفر صادق علیه‌السّلام آن را نشانه آغاز تکون زبان عرفانی می‌داند.
نویا تفسیر مبتنی بر تجربه را که شقیق بلخی و خراز نمایندگان آن هستند مورد بحث قرار می‌دهد و سرانجام نشان می‌دهد که چگونه در کنار اصطلاحات، زبانی مجازی، یعنی زبان استعاره و نماد، رشد می‌کند و آن نیز ریشه در قرآن دارد. فی الجمله، تحقیق
پل نویا در این کتاب ما را از طرحهای اولیه تفسیر که هنوز در جستجوی هویت خود بود به تدریج به نوع کاملی از زبان عرفانی رهنمون می‌شود که در طی چهار
قرن، که می‌توان تصوف آن را «تصوف کلاسیک» نامید نشو و نما یافته است.
پل نویا در سال ۱۹۲۵ میلادی زاده شد. اصلا از مردم عمادیه، واقع در منتهی الیه شمال
عراق، به شمار می‌رود. از جهت تولد به اقلیت مسیحی معروف به «آسوری» سریانی زبان تعلق دارد.
نویا در
موصل نزد دومینیکیان رفته، بعد در
لبنان رسوعی شده و سپس به
فرانسه مهاجرت کرده است. وی شاگرد ماسینیون و کربن بوده و در سال ۱۹۸۰ میلادی وفات کرده است.
آنچه در آثار علمی
نویا از جمله این اثر جلب توجه می‌کند استمرار و انسجام است. اندیشه اصلی او اینست که واژگان صوفیه ریشه در قرآن و در
تفسیر قرآن دارد. این اندیشه تازگی نداشت ماسینیون قبلا آن را بارها گفته بود. ولی
نویا بر آن شد که آنچه را نزد ماسینیون در حالت فرضیه و یقین شهودی بود در واقعیات تحقیق کند و برای آن شواهدی بیابد و این کار را در بیشتر موارد با تکیه بر متون منتشر نشده انجام داد.
کتاب مشتمل بر یک مقدمه از مترجم و شرح حالی از
پل نویا به قلم دانیل ژیماره و مقدمه‌ای از خود نویسنده می‌باشد. این اثر دارای چهار بخش اصلی ذیل است: بخش اول: تفسیر قرآنی و پیدایش
زبان عرفانی، که ذیل آن عناوینی چون:
۱-
مقاتل، نخستین مفسر بزرگ ۲- قرائت لفظی ۳- تفسیر و
تاریخ ۴- تفسیر و
خیال و... می‌باشد.
بخش دوم: تجربه، اصل تفسیر، عناوینی چون: ۱- کلمات و وجوه آنها ۲-
ترمذی در برابر مقاتل یا تجربه به عنوان اصلی در تفسیر ۳- امام جعفر صادق علیه‌السّلام و مبادی واژگان تجربه و... را دربر می‌گیرد.
بخش سوم: ساختار و واژگان تجربه، عناوین ذیل را دربر گرفته است: ۱- شقیق بلخی یا تجربه در چهار منزل ۲- تجربه
خدا در آثار خراز ۳- کتاب الصفات یا تجربه قرب به خدا ۴- «
کتاب الحقائق» یا حقیقت کلمات و غیره.
بخش چهارم: از تمثیل‌ها تا نمادهای تجربه که مشتمل بر عناوین: ۱- نوری یا زبان تمثیلی تجربه ۲- نفری یا نمادهای تجربه می‌باشد.
در ادامه منابع عربی و سایر منابع (فرانسه، آلمانی، انگلیسی و ترکی) و نیز فهرست آیات، نامهای خاص و اصطلاحات به کتاب افزوده شده است.
این کتاب به قلم آقای اسماعیل سعادت به فارسی ترجمه و در قطع وزیری با جلد گالینگور در ۳۷۵ صفحه برای اولین بار در سال ۱۳۷۳ شمسی از سوی مرکز نشر دانشگاهی منتشر شده است. منابع: ۱- بهاء الدین خرمشاهی دانشنامه قرآن، جاول ص۷۲۸ و جدوم ص۲۲۸۴ ۲- مقدمه مترجم و مقدمه دانیل ژیماره
نرم افزار مشکات الانوار، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
