تفسیر اجتماعی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
طریق و شیوه هر
مفسر برای
تفسیر متفاوت است و غالباً بستگی دارد
به ابزاری كه در تفسیر
به كار می‌رود. از این رو روش‌های
تفسیر آیات متفاوت است. از جمله این روشها، روش تفسیر اجتماعی است.
«تفسیر» در لغت از ماده «فسََّر»
به معنی «کشف و پرده‌برداری از معنای لفظ و ظاهر کردن آن» است
و در اصطلاح
به معنای پرده‌برداری از ابهاماتِ کلمات و جملات
قرآن و توضیح مقاصد و اهداف آن‌ها است.
«گرایش» یعنی تأثیر باورهای مذهبی، کلامی، جهت‌گیریهای عصری و سبکهای پردازش در
تفسیر قرآن، که بر اساس
عقاید، نیازها، ذوق و سلیقه و تخصص
علمی مفسر شکل می‌گیرد.
«روش» یعنی استفاده از ابزار یا منبع خاص (مانند:
قرآن،
روایت،
عقل و...) در
تفسیر قرآن تا معانی و مقصود
آیه را روشن کند.
تفسیر اجتماعی که شاخه‌ای از
تفسیر اجتهادی با گرایش اجتماعی است
به معنای
خضوع در برابر مفاهیم اجتماعی و نیازهای واقعی عصر حاضر است که
مفسر در این روش تلاش می‌کند بین نظریه
قرآن در زمینه مسائل اجتماعی، با هدف اجتماعی، هماهنگی برقرار نماید،
و در جنبه‌های محتلف اجتماعی از مسائل اعتقادی گرفته تا مسائل اقتصادی، سیاسی، اخلاقی و حقوقی،
به ارایه نظریه و تئوری می‌پردازد و مشکلات را پیشبینی می‌کند و
به شبهات مختلف پاسخ می‌دهد.
مفسر در این
تفسیر از موضعی متعهدانه و مسئولانه
به قضایا
نگاه می‌کند و نگران حوادث و تحولات است و از همین روست که همه راه‌حل‌ها را بررسی می‌کند و آن‌چه را مطابق فرهنگ و
تعالیم قرآنی می‌یابد، ارایه می‌دهد.
قرآن کریم همان‌طور که
به عقاید و
احکام تکلیفی انسان می‌پردازد، بسیاری از مطالب مربوط
به زندگی اجتماعی و فردی بشر را بیان کرده است. این بُعد از
قرآن از دیرباز مورد توجه مفسران بوده و
به تفسیر آیات مربوط
به آن پرداخته‌اند، اما در قرن اخیر، با حرکت «
سید جمال الدین اسدآبادی» در
مصر نگاهی نو
به تعالیم قرآن و
اسلام شکل گرفت
و
به تبعیت از او شاگردش استاد «
محمد عبده» پایه و اساس این بنیان را پی ریزی کرد، و باب
اجتهاد در
تفسیر را پس از چندین قرن گشود.
بعد از او هم، شاگردانش،
به همین شیوه و سبک عمل کردند، اما کسی که در این راه گوی سبقت را از همه ربوده است
علامه و
فیلسوف بزرگوار
سید محمد حسین طباطبایی (ره) می‌باشد، که در تفسیر
المیزان مباحث اجتماعی زیادی را طرح می‌کند.
«یا أیها الّذینَ آمنوا اصْبِروا وَ صابِروا و رابِطوا...»
«ای کسانی که
ایمان آورده‌اید! در برابر مشکلات و هوس‌ها استقامت کنید! و در برابر دشمنان (نیز)، پایدار باشید و از مرزهای خود، مراقبت کنید...»
علامه طباطبایی (ره) در
تفسیر این
آیه بحث‌هایی را در زمینه‌های مختلف اجتماعی مانند بحث
انسان و اجتماع، انسان و رشد و نمو او در اجتماع، عنایت
اسلام به اجتماع، رابطه فرد و اجتماع در اسلام و...مطرح می‌کند.
هم‌چنین در جاهای مختلفی از
تفسیر المیزان، مباحثی چون، اجتماع، اخوت و برادری، اصلاحات اخلاقی
حکومت و
حاکم، حریت و آزادی و شئون مختلف آن، حیات اجتماعی،
عدالت اجتماعی، قوانین اجتماعی،
وحدت اجتماعی،
هدایت اجتماعی، ضرورت وجود قوانین در جامعه و...را مطرح و بحث می‌کند.
مفسرانی که
به این گرایش تفسیری روی آورده‌اند
به عناصر ذیل توجه بیشتری کرده‌اند:
۱-
به آیاتی از
قرآن که مسائل اجتماعی را بیان می‌کند بیشتر پرداخته‌اند.
۲-
به مشکلات [[|مسلمانان]] مسلمان در عصر خویش توجّه کرده و
آیات قرآن را بر زندگی عصر خود تطبیق نموده و درمان مشکلات اجتماعی را در
قرآن جستجو کرده‌اند.
۳-
به آموزه‌های تربیتی و ارشادی
قرآن توجه خاص داشته‌اند.
۴- معمولاً از بیانی شیوا و ساده استفاده کرده‌اند تا
تفسیر برای عموم مردم (سطح متوسط جامعه) قابل استفاده باشد.
۵-
به شبهات و اشکال‌های مخالفان نسبت
به قرآن و
اسلام توجه کرده و پاسخ می‌دهند.
۶-
مفسر در گرایش اجتماعی، روحیه‌ای اجتماع گرایانه دارد و
آیات قرآن،
احکام اسلامی را از زاویه فردی نمی‌بیند.
۷-
مفسر گرایش اجتماعی، تقلیدگونه با
تفسیر برخورد نمی‌کند و می‌کوشد با اسلوبی زیبا، سنت‌های اجتماعی
آیات قرآن را بر نیازهای عصر تطبیق کند و با بیانی د رخور فهم همه ارایه نماید.
سایت پژوهه
