تفسیر اثنا عشری (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تفسیر اثنا عشری، تفسیری است فارسی در ۱۴ مجلد تا آخر
سوره مرسلات، از تفاسیر
شیعه دوازده امامی، ساده و
قابل فهم برای توده مخاطبانی که با زبان عربی آشنایی ندارند. با جهت گیری تحلیلی، هدایتی و ارشادی و با رویکردی لغوی و روایی، که جنبه روایی آن غلبه دارد.
این تفسیر خلاصه تفسیری است که مؤلف به شکل مفصل و حاوی ۲۲ جزء قرآن
قبلا نگاشته و فرصت تکمیل آن را پیدا ننموده است.
کتاب با پیش درآمدی در باب مقدمات تفسیر مانند تعریف تفسیر،
تاویل و ترجمه و فرق میان آنها، و بحثهای روائی از
قبیل، تمسک به قرآن، حاملین علم آن، منع
تفسیر به رای،
سبب نزول، کیفیت نزول و اقسام آن،
اعجاز قرآن، اسامی آن، ثواب قرائت،
آداب قرائت و نوادری در مطالب اعتقادی نسبت به قرآن از
قبیل،
قراء سبعه، عدد آیات و... ، شروع می‌گردد و سپس به تفسیر می‌پردازد.
مفسر محترم در تالیف اثر خود بر مصادر تفسیری و روایی مختلفی اعتماد داشته که برخی از آنها از این قبیلند: در تفاسیر:
تبیان،
مجمع البیان،
برهان،
نور الثقلین،
صافی،
منهج الصادقین،
روح الجنان،
عیاشی و قمی و از منابع روائی:
کافی،
نهج البلاغة،
بحار الانوار،
عیون اخبار الرضا،
معانی الاخبار،
الغدیر و برخی منابع روایی
اهل سنت.
روش چینش مطالب بدین گونه است که در آغاز سوره، اطلاعات کلی درباره آن را ارائه می‌دهد که عبارتند از: مکی، مدنی بودن، نام سوره و ترجیح آن نسبت به نامهای دیگر، تعداد آیات، کلمات حروف،
ترتیب نزول، فضیلت و ثواب
تلاوت آن.
تحقیقاتی درباره مفاهیم و معارف قرآنی دارد که گاه جنبه خطابی یا ادبی دارد و گاه با زبان علمی و فلسفی بیان می‌شود. پس از قرآن در فهم آیات از اخبار و
احادیث خصوصا اخبار
اهل البیت علیه‌السّلام بدون ذکر سند و راوی حدیث استفاده می‌کند نقد و ارزیابی اقوال و طرح دیدگاههای تفسیری و کلامی کمتر به چشم می‌خورد.
مفسر در سیر معمولی خود (ذکر آیه، ترجمه، تفسیر کلمات و آیات، نقل روایات و نقل اقوال تفسیری) تفسیر آیه را به شکل تحلیلی در معنای آیه بیان می‌دارد، بدون اینکه متعرض بحثهای مفصل لغوی و
قرائت گردد. در این باب به
تدبر در قرآن و یافتن دعوت قرآنی و توجه به
هدایت آن، اهتمام می‌ورزد.
مباحث عقایدی را نیز بدون مطرح کردن اختلافات و ادله آن در حد بیان آیه، دنبال می‌کند. در این مباحث، دیدگاه
شیعه دوازده امامی را در باب
امامت،
عصمت،
صفات خداوند،
جبر و اختیار و
رؤیت خداوند، بدون خارج از شدن از دایره تفسیر، و با استشهاد به روایات
ائمه علیهم السلام، بیان می‌دارد.
روش وی در مباحث فقهی نیز گذرا و در حد بیان احکام آیات است و به استدلال اقوال و دیدگاههای مختلف نمی‌پردازد بلکه به بیان تفسیری آیه،
سبب نزول و روایات منقول از ائمه «علیهم السلام» در حکم فقهی آن، اکتفا می‌نماید.
نسبت به
اسرائیلیات و مطالبی که چهره
انبیاء الهی و قرآن را مشوش می‌کند، بنا را بر عدم نقل گذاشته و به کسانیکه اینگونه مطالب را نقل و مطرح می‌نمایند، شدیدا حمله می‌کند و حق در آن مسئله را آشکار می‌دارد.
به عنوان نمونه ذیل آیه ۱۰۲ سوره بقره «و ما انزل علی الملکین ببابل هاروت و ماروت»
منقولات از
ابن عباس، سدی و کلبی را مطرح کرده، نقد می‌نماید و با روایات ائمه «علیهم السلام»
عصمتملائکه را اثبات می‌کند.
ایشان مطالب خود را در قالب تعابیری چون، فوائد، تنبیه، تبصره، تحقیق، تنظیم و خاتمه بیان می‌دارد.
این اثر توسط شرکت طبع کتاب تهران در سال ۱۳۳۴- ۱۳۳۹ ش، برای نخستین بار به چاپ رسید. نگارش آن در سالهای ۱۳۷۵- ۱۳۸۱ ق انجام گرفته و برخی مجلدات آن توسط انتشارات فراهانی در تهران به سال ۱۳۷۷ ق نشر یافته است. آن چاپ در ۸ مجلد با قطع وزیری و بالغ بر ۵۰۰۰ صفحه بوده است.
نسخه حاضر در سال ۱۳۶۳ ش، (۱۴۰۴ ه) در چهارده مجلد با قطع وزیری توسط انتشارات
میقات به چاپ رسیده است.
فهرستی از مطالب کتاب بر اساس سوره‌های تفسیر شده در جمیع مجلدات، انتهای جلد اول، راهنمای محققان خواهد بود. در این نسخه آیات و روایات اعراب گذاری شده و مدارک و منابع اقوال و آدرس آیات در پاورقی آورده شده است. در جلد اول و دوم آن مقدماتی توسط مؤلف ارائه شده است.
۱- مقدمات مؤلف در جلد ۱ و ۲ و سایر مجلدات تفسیر اثنا عشری
۲-
دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی به کوشش
بهاء الدین خرمشاهی ج۱ ص۶۶۳ و ص۹۳۹
۳-
المفسرون حیاتهم و منهجهمسید محمد علی ایازی ص۲۵۷
۴-
طبقات مفسران شیعهدکتر عقیقی بخشایشی ج۴ ص۴۰۵
۵- آیینه دانشوران سید علیرضا ریحان یزدی ص۵۱۶- ۵۱۷ با مقدمه و تعلیقات و اضافات ناصر باقری بیدهندی
۶- دائرة المعارف تشیع ج۴ صفحه ۵۷۱
نرم افزار جامع التفاسیر مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
