تغییر قبله (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ماجرای تغییر قبله: (سَيَقُولُ السُّفَهاء مِنَ النّاسِ ما وَلاّهُمْ عَن قِبْلَتِهِمُ الَّتی كَانُواْ عَلَيْها) آیه مورد بحث و چند آیه بعد به یکی از تحولات مهمّ
تاریخ اسلام که موجی عظیم در میان مردم به وجود آورد اشاره می‌کند.
توضیح اینکه
پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) مدت سیزده سال پس از
بعثت در
مکه و چند ماه بعد از
هجرت در
مدینه به امر خدا به سوی
بیت المقدس نماز می‌خواند، ولی بعد از آن قبله تغییر یافت و مسلمانان مامور شدند به سوی
کعبه نماز بگزارند.
(سَيَقُولُ السُّفَهاء مِنَ النّاسِ ما وَلاَّهُمْ عَن قِبْلَتِهِمُ الَّتی كَانُواْ عَلَيْها قُل لِّلّهِ الْمَشْرِقُ وَ الْمَغْرِبُ يَهْدی مَن يَشاءُ إِلَى صِراطٍ مُّسْتَقيمٍ) (به زودى مردم سبك مغز مى‌گويند: «چه چيز آنها (
مسلمانان) را از قبله‌اى كه بر آن بودند، بازگردانيد؟!» بگو: «مشرق و مغرب، از آنِ خداست،
خدا هركس را بخواهد به راه راست
هدایت مى‌كند.»)
در این که مدت عبادت مسلمانان به سوی بیت المقدس در مدینه چند ماه بود
مفسران اختلاف نظر دارند، از هفت ماه تا هفده ماه ذکر کرده‌اند، ولی هرچه بود در این مدت مورد سرزنش
یهود قرار داشتند،
چرا که بیت المقدس در اصل قبله یهود بود، آنها به مسلمانان می‌گفتند: اینان از خود استقلال ندارند و به سوی قبله ما نماز می‌خوانند و این دلیل آن است که ما برحقیم.
این گفتگوها برای پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و مسلمانان ناگوار بود، آنها از یکسو مطیع فرمان خدا بودند و از سوی دیگر طعنه‌های یهود از آنها قطع نمی‌شد، برای همین جهت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) شب‌ها به طرف آسمان می‌نگریست، گویا در انتظار
وحی الهی بود.
مدتی از این انتظار گذشت، تا این که فرمان
تغییر قبله صادر شد و در حالی که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) دو رکعت
نماز ظهر را در «
مسجد بنی سالم» به سوی بیت المقدس خوانده بود
جبرئیل مامور شد بازوی پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) را بگیرد و روی او را به سوی کعبه برگرداند.
یهود از این ماجرا سخت ناراحت شدند و طبق شیوه‌ی دیرینه خود به بهانه‌جویی و ایرادگیری پرداختند. آنها قبلا می‌گفتند: ما بهتر از مسلمانان هستیم، چرا که آنها از نظر قبله استقلال ندارند و پیرو ما هستند، امّا همین‌که دستور تغییر قبله از ناحیه خدا صادر شد زبان به اعتراض گشودند، چنان که قرآن در آیۀ مورد بحث می‌گوید:
«به زودی بعضی از سبک‌مغزان مردم می‌گویند چه چیز آنها (مسلمانان) را از قبله‌ای که برآن بودند برگردانید؟» چرا اینها از قبلۀ پیامبران پیشین، امروز اعراض کردند؟ اگر قبلۀ اوّل صحیح بود این تغییر چه معنی دارد؟ و اگر دومی صحیح است چرا سیزده سال و چند ماه به سوی بیت المقدس نماز خواندید؟! خداوند به پیامبرش دستور می‌دهد «به آنها بگو شرق و غرب عالم از آن خداست، هرکس را بخواهد به راه راست هدایت می‌کند.» این یک دلیل قاطع و روشن در برابر بهانه‌جویان بود که بیت المقدس و کعبه و همه جا ملک خداست،
اصلا خدا خانه و مکانی ندارد، مهم آن است که تسلیم فرمان او باشید هرجا خدا دستور دهد به آن‌سو نماز بخوانند مقدس و محترم است و هیچ مکانی بدون عنایت او دارای شرافت ذاتی نمی‌باشد و تغییر قبله در حقیقت مراحل مختلف آزمایش و تکامل است و هریک مصداقی است از هدایت الهی، اوست که انسان‌ها را به
صراط مستقیم رهنمون می‌شود.
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید:
و معلوم است كه برگشتن قبله از بيت المقدس به كعبه، از بزرگترين حوادث دينى، و اهم احكام تشريعيه است، كه مردم بعد از
هجرت رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به مدينه با آن روبرو شدند، آرى در اين ايام
اسلام دست به انقلابى ريشه‌دار مى‌زند، و معارف و حقايق خود را نشر می‌دهد، و معلوم است كه يهود و غير يهود در مقابل اين انقلاب ساكت نمى‌نشينند، چون مى‌بينند اسلام يكى از بزرگترين مفاخر دينى آنان را كه همان قبله ايشان بود از بين مى‌برد، قبله‌اى كه ساير ملل به خاطر آن تابع يهود و يهود در اين شعار دينى متقدم بر آنان بودند.
•
شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «ماجرای تغییر قبله»، ج۳، ص۵۴۷-۵۴۹.
