تعریف موضوع علم
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تعریف موضوع علم یکی از
اصطلاحات به‌کار رفته در
علم منطق بوده و از
مبادی تصوری علم است.
مبادی علوم که محمولات مسائل به کمک آنها برای موضوعات اثبات می‌شود به
تصوری و تصدیقی تقسیم می‌شود.
مبادی تصوری که «حدود علم» نامیده می‌شود، سه قسم است:
۱. تعریف موضوع علم؛
۲. تعریف اجزای موضوع؛
۳. تعریف
عرض ذاتی موضوع.
بدیهی است قبل از ورود به هر علمی، باید موضوع، اجزای موضوع و عوارض ذاتی موضوع شناسایی، و
حد و
رسم آنها مشخص شود تا
تصور دقیقی از امور یاد شده برای انسان حاصل آید، آن‌گاه درباره آنها بحث کند.
تعریف موضوع علم در جایی است که قبل از ورود به
علم، وجود موضوع مورد
تصدیق باشد، زیرا حد
ماهیت، وقتی حاصل می‌شود که وجودش ثابت شده باشد؛ مثل اینکه در علم طبیعی در تعریف جسم می‌گویند: «
جسم، جوهری قابل ابعاد سه‌گانه است». تعریف اجزای موضوع، مثل اینکه در علم طبیعی ماده
ابتدایی (
ماده اولی یا هیولای اولی) را تعریف می‌کنند به جوهری که تنها شانیت قبول دارد.
تعریف عرض ذاتیِ موضوع در جایی است که وجود موضوع در خود علم ثابت شود و تصدیق به وجود موضوع در خود علم باشد. در این صورت، تعریف آن، شرح اسمی خواهد بود و پس از ثابت‌شدن وجود موضوع در علم،
تعریف اسمی به تعریف حقیقی مبدل می‌شود؛ مثل اینکه در
ابتدای علم طبیعی، حرکت را که عرض ذاتی جسم است این‌گونه تعریف می‌کنند: «حرکت، اولین
کمال برای چیزی است که در حد
قوه است از لحاظ قوه بودن آن».
برخی قائل‌اند حدود و تعاریفی که در
ابتدای علوم ذکر می‌شود در حقیقت از
مبادی نیست، زیرا
مبادی، عبارت از مقدمات، و حدود از قبیل مفردات است و آنچه در فواتح علوم می‌آید بر سه
صنف است:
۱. آنچه به هلیت تنها وضع می‌کنند و آن
مبادی علم باشد که مقدمات موضوعه خوانند.
۲. آنچه به ماهیت تنها وضع کنند؛ مانند اعراض ذاتی موضوع.
۳. آنچه هم به هلیت
وهم به مائیت وضع کنند و آن نفس موضوع علم است یا آنچه داخل در او، اجزای موضوع علم است؛ مانند
وحدت در علم اعداد، زیرا تا
تصور حقیقی موضوع که مشتمل بر هلیت و مائیت است حاصل نباشد، از او نمی‌توان بحث کرد. این سه صنف را اوضاع خوانند. اول از قبیل مؤلَّفات، و غرض از آن افادت تصدیقات است. دوم و سوم از قبیل مفردات محسوب می‌شود و آن را حدود می‌خوانند و غرض از آن افادت
تصورات است.
از این بیانات روشن شد که برخی،
مبادی علوم را منحصر در
مبادی تصدیقیه دانسته‌اند و
مبادی تصوری را که همان حدود علوم باشد جزء
مبادی علوم به حساب نیاورده‌اند.
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:
•
خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس. •
مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «تعریف موضوع علم»، تاریخ بازیابی۱۳۹۵/۱۲/۷.
