ترکیب از جنس و فصل
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ترکیب در فلسفه، به معنیِ «یکی شدنِ چند چیز» یا «اتحاد امور کثیر» است.
ترکیب در
فلسفه، چندگونه تقسیم دارد:
۱. تقسیم به حقیقی و اعتباری؛
۲. تقسیم به عقلی و خارجی؛
۳. تقسیم به انضمامی و اتحادی.
در فلسفه اسلامی، فیلسوفان اغلبْ انواعِ جسم را مرکب از
ماده و صورتِ نوعیه می‌دانند که این دو جزء، وقتی در
ذهن به‌نحوِ
لابشرط تصور می‌شوند، همان جنس و فصلِ ماهیات خواهند بود.
در واقع مصداق خارجیِ اجزاء عقلی ماهیت، یعنی
جنس و فصل، به ترتیبْ همان
ماده و صورتِ خارجی است
و تنها تفاوت آنها این است که
ماده لحاظِ "
بشرط‌ِ لا"ی جنس، و جنس لحاظ "لا
بشرط"
ماده است و صورت، لحاظ "
بشرط لا"ی فصل و فصل لحاظ "
لابشرط" آن است.
می‌دانیم که ملاکِ
کثرت و تمایزِ ذهنی و عقلی، عدمِ تعددِ وجودهای اجزاء در خارج است؛
یعنی اگر وجودِ هر یک از اجزاء در
عالم واقع، همان وجودِ اجزاء دیگر باشد و اجزاءْ تنها در ذهن و با استفاده از تحلیلِ عقلانی، از یکدیگر منحاز و متمایز شوند، ترکیبْ ذهنی یا عقلی نامیده می‌شود.
ترکیب یک چیز از جنس و فصل، ترکیب حقیقیِ عقلی محسوب می‌شود؛
زیرا جنس و فصل، لحاظ و تصورِ
لابشرطیِ ماده و صورت‌اند و چنین تصور و لحاظی از اجزای یک
ماهیت، تنها در ذهن تحقق دارد نه در خارج از ذهن. بنابراین هر چیزی که دارای جنس و فصل است -از آن جهت که دارای جنس و فصل است- مرکَّبی عقلی و ذهنی محسوب می‌شود نه خارجی.
البته باید میان دو وضعیت در انتزاعِ جنس و فصل از
ماده و صورت، تفکیک قائل شد:
وضعیتی که
ماده و صورتْ در عالم واقع وجود دارند؛ یعنی در شیء، دو جزءْ وجود دارد که در واقعْ از یکدیگر متمایزند و به
اصطلاح،
ماده و صورتْ خارجی‌اند که در این صورت، جنس و فصل هریک در عالم واقع دارای حقیقتی مخصوص به خود هستند. به همین دلیل، گاه در چنین وضعیتی می‌گویند جنس و فصلْ خارجی است نه ذهنی و این به معنای آن نیست که خودِ جنس و فصل در خارج باشند (چون از نظر فلاسفه، جنس و فصلْ به هرحال در ذهن و به مددِ اعتبارهای عقلی پدید می‌آیند) بلکه به این معناست که
ماده و صورتی که
عقل با لحاظ
لابشرطی‌اش، جنس و فصل را از آنها اخذ می‌کند، در خارج وجود دارند.
این وضعیت در مورد موجودات مادی محقق است.
وضعیتی که
ماده و صورتی در عالم واقع، محقق نیست و این
ذهن و عقل است که به خاطرِ وجود دو جهت مختلف وجودی در آن شیء موجود، برای آن، دو جزء در نظر می‌گیرد و با
اعتبار و لحاظ
لابشرطی آن دو جزء، برای آن
جنس و فصل می‌سازد. در این صورت گفته می‌شود جنس و فصل، عقلی و ذهنی است که مقصود این است که در ازای جنس و فصل،
ماده و صورتی در خارج نیست. این وضعیت در مورد موجودات غیر مادی (مجردات؛ عقول و مفارقات) غیر از
خداوند محقق است.
به هر حال در هر دو وضعیت، چون جنس و فصل با لحاظ
لابشرطی ساخته می‌شود، ذهنی تلقی شده و ترکیب حاصل از آن دو، ترکیبی عقلی و غیر خارجی محسوب می‌شود؛ اما از آنجا که چنین ترکیبی، دارای یک وجود و ذاتِ
واحد در
عالم خارج استْ باید آن را ترکیبی حقیقی و اتحادی دانست.
سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «ترکیب از جنس و فصل».
