ترکیب از جنس و فصل
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ترکیب در فلسفه، به معنیِ «یکی شدنِ چند چیز» یا «اتحاد امور کثیر» است.
ترکیب در
فلسفه، چندگونه تقسیم دارد:
۱. تقسیم به حقیقی و اعتباری؛
۲. تقسیم به
عقلی و خارجی؛
۳. تقسیم به انضمامی و اتحادی.
در فلسفه اسلامی، فیلسوفان اغلبْ انواعِ جسم را مرکب از
ماده و صورتِ نوعیه می‌دانند که این دو
جزء، وقتی در
ذهن به‌نحوِ لابشرط
تصور می‌شوند، همان جنس و فصلِ ماهیات خواهند بود.
در واقع مصداق خارجیِ
اجزاء عقلی ماهیت، یعنی
جنس و فصل، به ترتیبْ همان ماده و صورتِ خارجی است
و تنها تفاوت آنها این است که ماده لحاظِ "بشرط‌ِ لا"ی جنس، و جنس لحاظ "لا بشرط" ماده است و صورت، لحاظ "بشرط لا"ی فصل و فصل لحاظ "لابشرط" آن است.
می‌دانیم که ملاکِ
کثرت و تمایزِ ذهنی و
عقلی، عدمِ تعددِ وجودهای
اجزاء در خارج است؛
یعنی اگر وجودِ هر یک از
اجزاء در
عالم واقع، همان وجودِ
اجزاء دیگر باشد و
اجزاءْ تنها در ذهن و با استفاده از تحلیلِ
عقلانی، از یکدیگر منحاز و متمایز شوند، ترکیبْ ذهنی یا
عقلی نامیده می‌شود.
ترکیب یک چیز از جنس و فصل، ترکیب حقیقیِ
عقلی محسوب می‌شود؛
زیرا جنس و فصل، لحاظ و تصورِ لابشرطیِ ماده و صورت‌اند و چنین تصور و لحاظی از اجزای یک
ماهیت، تنها در ذهن تحقق دارد نه در خارج از ذهن. بنابراین هر چیزی که دارای جنس و فصل است -از آن جهت که دارای جنس و فصل است- مرکَّبی
عقلی و ذهنی محسوب می‌شود نه خارجی.
البته باید میان دو وضعیت در انتزاعِ جنس و فصل از ماده و صورت، تفکیک قائل شد:
وضعیتی که ماده و صورتْ در عالم واقع وجود دارند؛ یعنی در شیء، دو
جزءْ وجود دارد که در واقعْ از یکدیگر متمایزند و به
اصطلاح، ماده و صورتْ خارجی‌اند که در این صورت، جنس و فصل هریک در عالم واقع دارای حقیقتی مخصوص به خود هستند. به همین دلیل، گاه در چنین وضعیتی می‌گویند جنس و فصلْ خارجی است نه ذهنی و این به معنای آن نیست که خودِ جنس و فصل در خارج باشند (چون از نظر فلاسفه، جنس و فصلْ به هرحال در ذهن و به مددِ اعتبارهای
عقلی پدید می‌آیند) بلکه به این معناست که ماده و صورتی که
عقل با لحاظ لابشرطی‌اش، جنس و فصل را از آنها اخذ می‌کند، در خارج وجود دارند.
این وضعیت در مورد موجودات مادی محقق است.
وضعیتی که ماده و صورتی در عالم واقع، محقق نیست و این
ذهن و
عقل است که به خاطرِ وجود دو جهت مختلف وجودی در آن شیء موجود، برای آن، دو
جزء در نظر می‌گیرد و با
اعتبار و لحاظ لابشرطی آن دو
جزء، برای آن
جنس و فصل می‌سازد. در این صورت گفته می‌شود جنس و فصل،
عقلی و ذهنی است که مقصود این است که در ازای جنس و فصل، ماده و صورتی در خارج نیست. این وضعیت در مورد موجودات غیر مادی (مجردات؛
عقول و مفارقات) غیر از
خداوند محقق است.
به هر حال در هر دو وضعیت، چون جنس و فصل با لحاظ لابشرطی ساخته می‌شود، ذهنی تلقی شده و ترکیب حاصل از آن دو، ترکیبی
عقلی و غیر خارجی محسوب می‌شود؛ اما از آنجا که چنین ترکیبی، دارای یک وجود و ذاتِ
واحد در
عالم خارج استْ باید آن را ترکیبی حقیقی و اتحادی دانست.
سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «ترکیب از جنس و فصل».
