ترجمه قرآن به زبانهای آسیایی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ترجمه قرآن در شبه قاره
هند .
با وجود حضور دیرینه
اسلام در شبه‌قاره،
ترجمه قرآن در آن‌جا از دو سده پیش آغاز شده است.
علت اصلی این امر، بی‌توجهی
مسلمانان به برگرداندن قرآن به زبانهای شبه قاره نیست، بلکه ناشی از نوظهور بودن زبانهای
اردو و
هندی و دیگر گویشهای مسلمانان شبه‌قاره است. مهمترین زبانی که مسلمانان شبه‌قاره به آن تکلم می‌کنند، زبان اردوست که بیش از چند قرنی از پیدایی و تکامل آن نمی‌گذرد.
علت دیگر، بیم از نفوذ اندیشه‌های غیراسلامی در ترجمه قرآن بوده که مسلمانان را به فراگیری متن اصلی قرآن ترغیب می‌کرده است.
از سوی دیگر، اعتبار
زبان فارسی در میان مسلمانان شبه قاره، به ترجمه قرآن به این زبان منجر شده است.
با اینحال، بیشترین ترجمه‌های قرآن به زبان اردوست.
برخی ترجمه‌های اردو، خود مبنای ترجمه قرآن به
انگلیسی بوده‌اند.
نخستین ترجمه کامل قرآن به اردو از آنِ شاه عبدالقادر دهلوی، فرزند عالم مشهور شاه‌عبدالعزیز دهلوی، است که کار خود را در ۱۲۰۵/ ۱۷۹۱ به پایان رساند.
این ترجمه که به موضح القرآن شهرت یافته، در ۱۲۴۴ـ۱۲۴۵/ ۱۸۲۸ـ ۱۸۲۹ در کلکته منتشر شد.
گفته‌اند که دیگر ترجمه اردو را نیز شاه‌رفیع‌الدین دهلوی، فرزند دیگر شاه‌عبدالعزیز، در ۱۲۰۳ به پایان رسانده است.
این ترجمه نخستین بار در ۱۲۵۴ در
کلکته منتشر شد.
این دو ترجمه از برگردانهای متداول قرآن درمیان
اهل سنّت شبه‌قاره است.
از ترجمه شاه‌عبدالقادر، به سبب استفاده از معادلهای مناسب و روانی ترجمه، استقبال بیشتری شده است.
ویژگی بارز ترجمه‌های اردو، همراه بودن ترجمه‌ها
با تفسیر است.
از ترجمه‌های
شیعیان به اردو، توضیح مجید فی تنقیح کلام اللّه الحمید اثر سیدعلی‌بن دلدار علی (متوفی ۱۲۵۶) و عمده البیان از سیدعمار علی سونی پتی (متوفی ۱۳۰۴) است.
(برای دیگر ترجمه‌های مترجمان شیعی به زبان اردو به این منبع رجوع کنید).
یکی از آخرین ترجمه‌های مترجمان شیعی به اردو ترجمه سید ذیشان حیدر جوادی به نام انوارالقرآن (چاپ ۱۴۱۱/ ۱۹۹۰) است.
از جمله کتاب‌شناسیهای ترجمه قرآن به زبان اردو اینهاست:
قرآن مجید کی اردو تراجم و تفاسیر کاتنقیدی مطالعه ۱۹۱۴ تک (بررسی انتقادی ترجمه‌ها و تفسیرهای اردوی قرآن مجید تا ۱۹۱۴)، نوشته سید حمید شطاری (
حیدرآباد ۱۹۸۲)؛
قرآن مجید کی تراجم (جنوبی هند کی زبانون میس، < ترجمه های قرآن مجید در زبانهای هند جنوبی >)، نگاشته مظهر ممتاز قریشی (
کراچی ۱۴۱۱/ ۱۹۹۰)؛
قرآن کریم کی اردو تراجم (کتابیات) (ترجمه‌های اردوی قرآن کریم (کتابشناسی))، از احمدخان (
اسلام‌آباد ۱۹۸۷)؛
و قرآن حکیم کی اردو تراجم (ترجمه‌های اردوی قرآن حکیم)، نوشته صالحه عبدالحکیم شرف‌الدین ( کراچی ، بی‌تا، تجدید چاپ بمبئی ۱۹۸۳).
ترجمه
بنگالی قرآن در ۱۵۰ سال اخیر صورت گرفته است؛
بویژه آنکه توجه اولیه به ترجمه قرآن به زبان اردو بود.
ترجمه اردوی میرزا کاظم علی جوان جزو اولین آثار چاپ شده در بنگلادش بوده و ناشر آن
مستشرقی انگلیسی بوده است.
در واکنش به فعالیتهای مبلّغان
مسیحی و چاپ آثار آنان، برخی مسلمانان به تأسیس چاپخانه همت گماردند.
در این چاپخانه‌ها آثار اسلامی چاپ می‌شد، اما هنوز آثار چاپ شده به زبان اردو بود.
قدیمترین ترجمه بنگالی قرآن از آنِ غلام اکبرخان،
با عنوان عم پاره در ۱۲۸۵/ ۱۸۶۸، است که تنها شامل
جزء سی‌ام قرآن و
سوره فاتحه است.
این ترجمه از متن اردو صورت گرفته بوده است.
بعد از ترجمه او، ترجمه امیرالدین واسونیا از جزء سی‌ام قرآن یکی از قدیمترین ترجمه‌ها بوده که در حال حاضر نسخه‌ای از آن موجود نیست.
قدیمترین ترجمه چاپ شده قرآن به زبان بنگالی را مترجمی
برهمن به نام بایی گیریش چاندرا سن در سه جلد منتشر نمود: جلد اول در ۱۲۹۸/ ۱۸۸۱، جلد دوم در ۱۲۹۹/ ۱۸۸۲، و جلد سوم در ۱۳۰۳/ ۱۸۸۶.
دیگر ترجمه بنگالی قرآن را
کشیشی مسیحی به نام ویلیام گولدساک در ۱۳۲۶/ ۱۹۰۸ منتشر کرد.
نخستین
مسلمان بنگالی که قرآن را به زبان بنگالی ترجمه کرد، مولوی محمد نعیم‌الدین بود که بخش اول ترجمه او در ۱۳۰۹/ ۱۸۹۲ و بخش بعدی آن در ۱۳۲۶/ ۱۹۰۸ منتشر شد.
با مرگ او کار ترجمه‌اش ناتمام ماند و فرزندانش این ترجمه را تا جزء ۲۲ چاپ کردند.
در این ترجمه پس از ذکر
آیات به
عربی و ترجمه آنها، تفسیر آیات
با حروف ریزتر چاپ شده است.
دومین ترجمه را مسلمانی به نام خان‌بهادر تسلیم‌الدین احمد انجام داده است.
وی نخست ترجمه جزء سی‌ام قرآن را در ۱۳۲۶/ ۱۹۰۸ در کلکته به چاپ رساند و سپس ترجمه کل قرآن را در سه جلد در سالهای ۱۳۰۱ و ۱۳۰۲ و ۱۳۰۴ ش/ ۱۹۲۲ و ۱۹۲۳ و ۱۹۲۵ منتشر کرد.
بعد از ترجمه وی، ترجمه مولانا عباس علی (متوفی ۱۳۱۱ ش/ ۱۹۳۲) شایان ذکر است.
در این ترجمه علاوه بر متن عربی و ترجمه بنگالی، ترجمه اردوی شاه‌رفیع‌الدین از قرآن نیز درج شده و تفسیرهای مختصری به بنگالی و اردو هم در متن و حاشیه آن آمده است.
این ترجمه تا ۱۳۱۸ ش/ ۱۹۳۹ پنج بار منتشر شد.
از این تاریخ به بعد ترجمه‌های بنگالی دیگری نیز صورت گرفت.
یکی از مهمترین ترجمه‌های بنگالی را مولانا محمد اکرم‌خان، چهره برجسته سیاسی در مبارزه
با استعمار انگلستان ، از ایام
زندان آغاز نمود و ترجمه جزء سی‌ام در زمانی که وی زندانی بود، منتشر شد.
او در بین سالهای ۱۳۳۷ تا ۱۳۳۸ ش/ ۱۹۵۸ـ ۱۹۵۹ توانست ترجمه قرآن را در پنج جلد منتشر کند.
ترجمه او آهنگین و بدین جهت بسیار جذاب است.
در مورد قدیمترین ترجمه موجود به
زبان ترکی بین محققان اختلاف‌نظر وجود دارد.
به عقیده زکی ولیدی طوغان، ترجمه قرآن به ترکی هم‌زمان
با ترجمه
فارسی تفسیر طبری صورت گرفته است.
بر خلاف وی، عبدالقادر اینان و محمد فؤاد کوپریلی نخستین ترجمه ترکی قرآن را متعلق به قرن پنجم می‌دانند، اما از این ترجمه تاکنون اثری یافت نشده است.
قدیمترین نسخه موجود از ترجمه ترکی قرآن (کتابت در ۷۳۴ در شیراز)، در
موزه اسلام ـ ترک
استانبول به شماره ۷۳ نگهداری می‌شود.
گفتنی است که ترجمه‌های ترکی کهنی، بین سطوری از قرآن همراه
با ترجمه‌های فارسی قرآن موجود است.
طوغان فهرست برخی از این نسخه‌ها را که متعلق به قرن پنجم و ششم‌اند، آورده است.
در نیمه دوم قرن چهاردهم ترجمه قرآن به زبان ترکی رشد چشمگیری داشت.
این ترجمه‌ها به ترکی آذری و ترکی استانبولی است.
قدیمترین نسخه موجود از ترجمه ترکی آذری قرآن، متعلق به قرن نهم است.
این نسخه در کتابخانه
آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود.
از مشهورترین ترجمه‌های ترکی آذری می‌توان به ترجمه ـ تفسیر
قاضی شهر
باکو ، میرمحمدکریم موسوی باکویی،
با عنوان کشف الحقائق عن نکت الآیات و الدقائق اشاره نمود که در ۱۳۲۲ منتشر شد.
وی در ترجمه و تفسیر خود از متون تفسیری استفاده کرده است.
ترجمه ـ تفسیر شیخ‌الاسلام محمدحسن مولی‌زاده‌شکوی،
مفتی قفقاز ،
با نام البیان فی تفسیر القرآن نیز که در ۱۳۲۶ در تفلیس منتشر شد، شایان ذکر است.
ضیاء بنیاداُف و واسم محمدعلی‌یف قرآن را به ترکی آذری و خط سیریلی ترجمه و در ۱۳۷۱ ش/ ۱۹۹۲ در باکو منتشر کردند
(برای آمار ترجمه‌های ترکی آذری به این منبع رجوع کنید).
در کتابشناسی جهانی ترجمه‌ها و تفسیرهای چاپی قرآن مجید به شصت‌وپنج زبان (۱۵۱۵ـ۱۹۸۰ م)، فراهم‌آورده عصمت بینارق و خالد ارن، بین ترجمه‌های ترکی آذری و استانبولی تفکیک صورت نگرفته و همه آنها ذیل ترجمه‌های ترکی آمده است.
ترجمه قرآن به زبان ترکی استانبولی در دوره
عثمانی ، به‌سبب میل به خواندن قرآن به زبان عربی و ممنوعیت ترجمه، رونق چندانی نداشت.
این ممنوعیت در اواخر دوره عثمانی برداشته شد و مترجمانی چون خضربن شاهین، محمدبن یوسف آغری و دیگران به ترجمه قرآن پرداختند.
بعد از سقوط دولت عثمانی، ترجمه قرآن به ترکی استانبولی رواج بسیار یافت.
از مهمترین ترجمه‌های قرآن به این زبان، ترجمه عبدالوهاب اوزتورک، طلعت قوچ‌بیگیت، یاشار نوری اوزتورک و خانم مدینه بالجی است.
ویژگی برگردان مدینه بالجی آن است که متن قرآن را به صورت تحت‌اللفظی، بدون آنکه به ساختار نحوی جملات ترکی خللی برساند، ترجمه کرده است.
نخستین بار وانگ دایو (متوفی ۱۰۷۰/ ۱۶۶۰) و ما ژو (متوفی ۱۱۲۳/ ۱۷۱۱) و لیو ژی (متوفی ۱۱۴۳/ ۱۷۳۰) برای ترجمه قرآن به زبان چینی تلاش کردند.
این مترجمان ضمن برگرداندن بخشی از قرآن به چینی، ترجمه تفسیری خود را نیز در ترجمه آیات وارد نمودند.
مرحله دوم در ترجمه قرآن به زبان چینی در اواخر سده دوازدهم/ هجدهم آغاز شد.
ترجمه‌های این مرحله بیشتر
معطوف به رفع نیازهای عملی مسلمانان بود.
در برخی از این ترجمه‌ها عبارات عربی
با حروف چینی و تلفظ عربی، برای آموزش بدون
معلم ، نوشته شده است.
تلاش برای ارائه نخستین ترجمه کامل قرآن به چینی از دهه ۱۳۰۰ ش/ ۱۹۲۰ آغاز شد.
ما فوچو (متوفی ۱۳۱۱ ش/ ۱۸۹۴) ترجمه قرآن را آغاز نمود، ولی نتوانست آن را به اتمام برساند.
از ترجمه بیست جلدی وی تنها پنج جلد باقی مانده که
با عنوان < ترجمه‌ای مستقیم از قرآن کریم > منتشر شده است.
قدیمترین ترجمه کامل موجود قرآن، اثر لی تیه‌ژنگ، در ۱۳۰۶ ش/ ۱۹۲۷ در
پکن منتشر شد.
این ترجمه از برگردان ژاپنی قرآن که کاموتو کن‌ایشی انجام داده، صورت گرفته و در آن از ترجمه انگلیسی رادول نیز استفاده شده است.
نخستین بار، در ۱۳۱۱ ش/ ۱۹۳۲، مسلمانی چینی به نام وانگ ون چینگ قرآن را ترجمه کرد. (برای دیگر ترجمه‌های مسلمانان چینی از قرآن به این منبع رجوع کنید).
(۱) رسول اسماعیل‌زاده، «پژوهش‌های قرآنی در میان ترکان»، کتاب ماه دین، سال۴، ش۱۱ و ۱۲ (شهریور و مهر ۱۳۸۰).
(۲) رسول اسماعیل‌زاده، «نگاهی به ترجمه‌های آذربایجانی قرآن کریم»، ترجمان وحی، سال۱، ش۱ (شهریور ۱۳۷۶).
(۳) مرتضی ترابی، «نگاهی به تاریخ ترجمه قرآن کریم به ترکی استانبولی»، ترجمان وحی، سال۶، ش۱ (بهار و تابستان ۱۳۸۱).
(۴) جین‌یی‌جیو، «قرآن در چین»، ترجمه محسن جعفری‌مذهب، ترجمان وحی، سال۲، ش۴ (اسفند ۱۳۷۷).
(۵) مرتضی حسین صدرالافاضل، «تفاسیر علمای امامیه در شبه‌قاره هند و پاکستان»، ترجمه محمدهاشم، مشکوه، ش۱۰ (بهار ۱۳۶۵ الف).
(۶) مرتضی حسین صدرالافاضل، «شیوه‌های تفسیر قرآن کریم در هند و پاکستان»، ترجمه محمدهاشم، مشکوه، ش۱۱ (تابستان ۱۳۶۵ ب).
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «ترجمه قرآن به زبانهای دیگر»، شماره۵۰۲۲.
