ترجمه قرآن به زبان لاتینی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
روند کلی
ترجمه مکتوب
قرآن چند مرحله اصلی دارد که مهمترینشان، ترجمه قرآن به لاتینی است.
بعد از آنکه کشیشان با اهداف جدلی بر ضد
اسلام ،
قرآن را به لاتینی
ترجمه کردند، توجه به ترجمه قرآن فزونی یافت و مترجمانی، از
مسلمان و غیرمسلمان، به این امر پرداختند.
اولین بار
راهبان و
کشیشان مسیحی بودند که، با انگیزه‌های جدلی و به منزله تمهیدی برای تألیف ردیه بر اسلام، کوشیدند قرآن را به زبانهای اروپایی ترجمه کنند.
نخستین اطلاع ما از فعالیتهای متکلمان مسیحی در این زمینه، در باره
یوحنای دمشقی (متوفی ۷۵۰/ ۱۳۲) است.
وی عربی می‌دانسته و در آثار جدلی خود در رد اسلام و قرآن، عبارتهایی از قرآن را نقل به معنی کرده و حتی یک بار ترجمه عبارتی را به‌صورت تحت‌اللفظی آورده است.
نخستین
متکلم بیزانسی که عبارتهای متعددی را از قرآن در آثار خود به یونانی نقل و رد کرد،
نیکتاس فیلوسوفوس مسیحی بود.
از میان آثار متعدد وی، رساله‌ای در بیان
مسیحیت و پاسخ تفصیلی وی به دو نامه
مسلمانان در رد مسیحیت به میخائیل سوم، امپراتور روم، شایان ذکر است.
بخش اعظم این اعتقادنامه در اثر مهم وی، یعنی < رَدّ >، تکرار شده است.
نیکتاس در این رساله ترجمه یونانی حدود دویست
آیه قرآن را کلمه‌به‌کلمه آورده و بتفصیل از محتوای هجده
سوره نخست قرآن بحث کرده و از دیگر بخشهای قرآن نیز به صورت پراکنده یاد کرده است.
این ردیه تنها منبع نسبتاً موثق برای متألهان مسیحی در ردیه‌نگاری بر اسلام و قرآن بوده است.
پس از آنکه
رابرت کتونی (رابرت چستری)
قرآن کریم را به لاتینی ترجمه کرد، رساله نیکتاس اعتبار خود را از دست داد.
ردیه نیکتاس به چاپ رسیده است.
در این مرحله تنها ترجمه بخشی از قرآن را در نظر داشته‌اند، خاصه ترجمه مطالبی که در مورد عقاید مسیحیان مناقشه کرده است.
ترجمه کاملی از قرآن در این دوره شناخته نیست.
مرحله بعد درتاریخ ترجمه قرآن، ترجمه‌های لاتینی است. اهمیت این ترجمه‌ها در آن است که تنها ترجمه‌های کامل قرآن، و مبنایی برای ترجمه قرآن به دیگر زبانهای اروپایی بوده‌اند.
نخستین تلاش برای ترجمه کل قرآن به لاتینی با کوشش و پیگیری راهبِ اعظم دِیر کلونی،
پیتر جلیل / پطرس مکرّم (متوفی ۵۵۱/ ۱۱۵۶)، صورت گرفت.
وی که علاقه‌مند به آگاهی از متون عربی و اشاعه مسیحیت بین مسلمانان اندلس بود، به انگیزه ترجمه قرآن، با رابرت کتونی آشنا شد.
به خواهش وی، کتونی که به ترجمه متون علمی اسلامی نیز مشغول بود، به ترجمه قرآن پرداخت.
گفته شده که مسلمانی به نام محمد نیز برای اتقان کار ترجمه بر این امر نظارت داشته است.
این ترجمه در ۵۳۷ ـ ۵۳۸/ ۱۱۴۳ پایان یافت.
ترجمه کتونی ادبی نیست و برای تسهیل ترجمه گاهی تلخیص به آن راه یافته است.
چون قصد پیتر جلیل شناساندن اسلام به دنیای مسیحیت بود، خود دو ردیه بر عقاید اسلامی نگاشت و انتظار داشت که معاصرانش نیز با استفاده از ترجمه قرآن و متون دیگر، ردیه‌هایی بر اسلام و دفاعیاتی به نفع مسیحیت بنویسند.
این چند ترجمه همراه با چند ردیه که بر اساس آنها نوشته شده، به
مجموعه طُلیطَله معروف است.
آلورنی دو نسخه موجود و کامل از این
مجموعه را معرفی کرده است.
ترجمه کتونی، متن کاملاً متداولی برای متکلمان مسیحی بوده است و نسخه‌های خطی فراوانی نیز از آن وجود دارد که نشانه تداول آن در
قرون وسطاست .
آلورنی نسخه‌ای از این ترجمه را، که به خط کتونی و فقط شامل بخشی از کل ترجمه است، در
کتابخانه آرسنال پاریس (ش ۱۱۶۲) کشف کرده است.
نسخه‌ای از این ترجمه را که در ۸۴۰ـ۸۴۱/ ۱۴۳۷ در
قسطنطنیه استنساخ شده بود،
کاردینال کرواسی، یوآن استوکویچ (متوفی ۸۴۷/ ۱۴۴۳)، خرید و به شهر بازل برد.
این نسخه، اساس چاپ ترجمه لاتینی قرآن به اهتمام تئودور بیبلیاندر، متأله سوئیسی، در ۹۴۹/ ۱۵۴۲گردید.
چاپ این کتاب با مشکلاتی روبرو شد و تنها با وساطت و توصیه
مارتین لوتر و به شرط توزیع نشدن آن در بازل، امکان نشر یافت.
قبل از چاپ، نسخه‌ای از این ترجمه را نزد لوتر فرستادند و وی آن را مطالعه کرد. این نسخه موجود نیست.
متن این ترجمه که به «قرآن بازل» معروف است، در سه بخش و با سه عنوان متفاوت منتشر شده است: بخش اول، مشتمل بر بخش عمده‌ای از
مجموعه طلیطله؛ بخش دوم، شامل ردیه‌هایی بر اسلام؛ و بخش آخر به
تاریخ ساراسنها (از ریشه یونانی به معنای مسلمانان مدافع سرزمینهای اسلامی در قرون وسطا در مقابل مسیحیان صلیبی، که در دوره‌های بعدی نیز در اشاره به مسلمانان از سوی اروپاییان استعمال شده است) و ترکها (عثمانیها) اختصاص یافته و شامل قسمتهایی از اثر گئورک هنگریایی (مجارستانی) و دو اثر از نویسنده‌ای ایتالیایی به نام پائولو جیوویو است.
در ۹۵۷/۱۵۵۰ ویرایش دومی از این چاپ منتشر شد.
قرآن بازل مبنای ترجمه قرآن به زبانهای ایتالیایی و آلمانی و هلندی شد.
این ترجمه‌ها نخستین برگردان قرآن به زبانهای اروپایی، جز لاتینی و یونانی، بودند.
نخستین ترجمه قرآن بر اساس قرآن بازل، سه سال قبل از تجدید چاپ متن لاتینی، به زبان ایتالیایی در
ونیز نشر یافت.
آندرئا آریوابنه ادعا کرده که مترجم کتاب است، اما او ویراستار و ناشر کتاب بوده است و از نام مترجم اطلاعی در دست نیست.
مترجم، متن لاتینی قرآن را ترجمه کرده، اما در آغاز ترجمه خود ادعا نموده که متن اصلی، عربی بوده است.
نبودن اطلاعات دقیق در باره مترجم این کتاب احتمالاً ناشی از اعلامیه هیئت تفتیش عقایدِ ونیز در ۹۶۱/ ۱۵۵۴، دایر بر ممنوعیت
قرائت قرآن، بوده است.
متن ایتالیایی، اساس کار سالومون شوایگر (متوفی ۱۰۳۱/ ۱۶۲۲) شد.
وی قرآن را برای نخستین بار به آلمانی ترجمه کرد.
این ترجمه در ۱۰۲۵/ ۱۶۱۶ نشر یافت.
ترجمه شوایگر را فردی به هلندی ترجمه و در ۱۰۶۹/ ۱۶۵۹ منتشر کرد.
خلاصه‌ای از ترجمه
مجموعه طلیطله به آلمانی را یوهان آلبرشت ویدمن اشتتر در ۹۵۰/ ۱۵۴۳ چاپ کرده است.
نام تلخیص‌کننده و زمان تلخیص دانسته نیست.
این تلخیص تأثیر چندانی در دیگر ترجمه‌های قرآن نداشته است.
دومینیکوس ژرمانوس دو سیلزی (متوفی ۱۰۸۱/ ۱۶۷۰) قرآن را به لاتینی ترجمه کرد که چند نسخه خطی از آن موجود است.
دومین ترجمه لاتینی قرآن را در ۶۰۷ـ ۶۰۸/ ۱۲۱۰ـ۱۲۱۱ مارک
طُلَیطَله‌ای به دستور اسقف اعظم دون رودریگو صورت داد.
ترجمه او از اسلافش دقیقتر، اما فاقد زیبایی است.
به نظر آلورنی، آندره دو ریه (متوفی ۱۰۹۹/ ۱۶۸۸) در ترجمه فرانسوی قرآن از این ترجمه استفاده کرده است.
نسخه کاملی از آن موجود است.
دومین ترجمه لاتینی چاپ شده قرآن از لودوویکو ماراتچی (متوفی ۱۱۱۲/ ۱۷۰۰)، کشیش ایتالیایی، است.
ماراتچی ترجمه خود را به دستور
پاپ اینوکنیتوس انجام داد.
جلد اول
مجموعه ماراتچی به بحث از اسلام و
حیات پیامبر اختصاص یافته و شامل ردیه‌هایی بر پیامبر و قرآن است.
جلد دوم مشتمل بر قرآن و ترجمه آن، چهار بخش است. وی ابتدا متن قرآن و سپس ترجمه لاتینی آیات را آورده است. سپس گزیده‌ای از تفاسیر در باره آیات را ذکر کرده و در آخر ردیه‌های خود بر آیات را آورده است.
تا مدتها گمان بر این بود که ماراتچی اثر خود را فقط در ۱۱۰۹ـ۱۱۱۰/ ۱۶۹۸ منتشر کرده؛ اما براک‌وی، با بررسی متنهای چاپ شده ترجمه ماراتچی، دریافت که جلد اول ترجمه ماراتچی در ۱۱۰۵ـ۱۱۰۶/ ۱۶۹۴ منتشر شده و در ۱۱۰۹ـ ۱۱۱۰/ ۱۶۹۸ جلد اول برای بار دوم و جلد دوم برای بارنخست به چاپ رسیده است.
از جمله منابع ماراتچی در ذکر اقوال مفسران مسلمان،
تفسیر کشاف زمخشری و
تفسیر جلالین بوده است.
ترجمه ماراتچی از نظر دقت و استفاده از منابع اسلامی در تبیین مشکلات قرآنی و کیفیت چاپ، نسبت به ترجمه کتونی برتری ندارد.
هدف اصلی ماراتچی از ترجمه قرآن،
نقد آن بوده است.
با اینحال، ترجمه وی از جهاتی مهم است؛
او در کنار ترجمه قرآن، متن عربی قرآن را نیز به چاپ رساند که این متن عربی، سومین متن چاپ شده قرآن در قرون وسطاست.
متن عربی را ابراهام هینکلمان در ۱۱۰۵/ ۱۶۹۴ در
هامبورگ بار دیگر به چاپ رساند.
محقق دیگری به نام کریستین رینسیوس (متوفی ۱۱۶۵/ ۱۷۵۲) خلاصه‌ای از ترجمه ماراتچی را، با مقدمه و توضیحات، ویرایش و چاپ کرد که با اقبال روبرو شد.
داوید نرتر (متوفی ۱۱۳۸/ ۱۷۲۶) با مبنا قراردادن ترجمه ماراتچی، قرآن را به آلمانی ترجمه کرد.
بوبتسین این ترجمه را از ترجمه شوایگر موفقتر می‌داند.
همچنین جورج سیل (متوفی ۱۱۴۹/ ۱۷۳۶) در ترجمه انگلیسی قرآن عنایت فراوانی به ترجمه ماراتچی داشته است.
اهمیت این نکته در آن است که پامر و رادول نیز در برگردانهای خود از قرآن، متأثر از سیل بودند.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «ترجمه قرآن به زبانهای دیگر»، شماره۵۰۲۲.
