ترجمه بیان السعادة فی مقامات العبادة
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ترجمه تفسیر بیان السعادة اثر خامه شیوا و سلیس دانشمندان محمد رضاخانی و حشمت الله ریاضی است.
تفسیر بیان السعادة مشهورترین اثر عارف عالم حاج
سلطان محمد گنابادی است. «این تفسیر به
زبان عربی فصیح است و اساس آن مانند سایر تفاسیر شیعی مبتنی بر اخبار و
احادیث ائمه اطهار علیه‌السّلام است که از این جهت مولف
تعصب خود را به
مذهب تشیع دوازده امامی در همه جای تفسیر نشان می‌دهد به نحوی که
دکتر ذهبی آن را جزو تفاسیر شیعی که در آن از تشیع دوازده امامی به تعصب ذکر شده، می‌آورد ولی با این همه خود او می‌افزاید که فرق این تفسیر با سایر تفاسیر شیعی این است که فقط اقتصار به احادیث نشده، بلکه رموز و اشارات و لطایف عارفانه نیز همراه با بحث‌های دقیق فلسفی در جای مناسب آن ذکر شده، در حالیکه از نکات کلامی و احکام فقهی نیز غفلت نشده است. از حیث جمع آوری و ترتیب مطالب و تمهید مقدمات و گرفتن نتایج مطلوب از آن حسن ابتکار مولف به چشم می‌خورد.»
از این رو ترجمه آن به زبان شیرین فارسی ضرورت می‌نمود و از دیر باز مردمان
عارف قرآن پژوه خواستار چنین ترجمه‌ای بوده‌اند حتی از خلف صالح مفسر عارف عالم سلطان حسین تابنده ترجمه آن را تقاضا می‌نمایند.
ایشان در مقدمه چاپ دوم تفسیر بیان السعادة که به عربی نگاشته در این باره می‌فرماید: «چون این تفسیر فواید زیادی دارد و نتایج بی شماری در آن یافت میشود و مطالب مهم و مسایل عالی فراوانی در آن وجود دارد، جمعی از برادران دینی و دوستان ایمانی از پدر بزرگوارم آقای صالح علی شاه «جانم فدایش» درخواست نمودند تا به ترجمه فارسی آن دستور فرمایند تا مردمان فارسی زبان نیز از آن بهره مند گردند. ایشان اجازه فرمودند تا کسی که توان ترجمه آن را دارد سرپرست ترجمه گردد. پس از این بعضی از دوستان ایمانی در پایان تحصیل در سال ۱۳۵۷ و ۱۳۵۸ قمری برابر با ۱۳۱۷ و ۱۳۱۸ خورشیدی از اینجانب عهده دار شدن ترجمه را درخواست نمودند ولی چون ترجمه این تفسیر ارجمند کار دشواری است و مبتنی بر مهارت و تبحر در
علوم عقلی و نقلی است و حداقل می‌بایست بر این علوم آگاهی کامل داشت و تمام اینها بیشتر از توان بنده بود و برای بنده امکان آن نبود زیرا بنده فاقد این مهارت و آگاهی هستم و چگونه این برای بنده امکان دارد با کمبود توان علمی.
به همین خاطر قبول این امر خطیر برای بنده امکان نداشت. ولی برخی از آنان اصرار فراوان نمودند، تا به قدر توان و مجال به ترجمه اقدام نمایم و پدر بزرگوارم نیز بدین مطلب اشاره فرمود البته نه به صورت فرمان و دستور بلکه به عنوان قبول درخواست برادران دینی به اندازه توانایی به همین خاطر مقدمه آن را به فارسی ترجمه کردم و پس از گذشت بیست سال هفت سوره کوچک را نیز
ترجمه کردم و آن را به نام «
رهنمای سعادت» در سال ۱۳۴۲ خورشیدی به چاپ رسانیدم.»
همانگونه که ملاحظه میشود مترجم بزرگوار از ترجمه کامل این تفسیر به علل گوناگون چشم پوشی می‌نماید و فارسی زبانان آن عصر را از این فیض محروم می‌نماید تا نوبت به شاگردان او آقایان خانی و ریاضی میرسد و ایشان کمر همت محکم می‌نمایند و عزم جزم می‌کنند و این امر دشوار را آسان می‌کنند.
مشکلی نیست که آسان نشود مرد باید که هراسان نشود.
دکتر سید جعفر شهیدی تقریظی بر این ترجمه نگاشته است که رونوشت آن در آغاز جلد اول ترجمه آمده و بدین شرح است:
«بسم الله الرحمن الرحیم، دوست دیرین و همسایه عزیز جناب آقای حاج رضاخانی، سلام علیکم، تفسیر بیان السعادة که به همت شما و همکار محترمتان جناب آقای حشمت الله ریاضی به فارسی در آمده، خدمتی ارزنده است به آنانکه خواهان آگاهی از دقیقه‌های عرفانی کلام الله مجیداند.
هر چند تفسیرهایی از این دست در فارسی هست، اما بیان السعادة خود ارجی دیگر دارد. چنانکه حضورا به جناب عالی گفتم در برگرداندن این اثر مهم به فارسی در حد توانایی دقت فرموده‌اید. و اگر اندک کاستی یا فزونی در آن دیده میشود زیانی به اصل ترجمه نمی‌رساند. یقین دارم خوانندگان آن، از آن بهره فراوان خواهند برد.»
مترجمان محترم به خوبی از عهده ترجمه بر آمده‌اند و در مواردی که متن
ابهام یا اشکال داشته در پانوشت توضیح مناسب و سودمند داده‌اند که این از ویژگیهای ترجمه به شمار می‌آید. در پانوشت‌ها از منابع مذکور بدست می‌آید که مترجمان در علوم عقلی و عرفانی وارد هستند و در جستجوی مآخذ کوشا میباشند. البته توقع این بود که در ترجمه فصل سیزدهم مقدمات تفسیر که پیرامون
تحریف است و پر واضح که این مطلب از طغیان قلم مفسر محترم سرچشمه گرفته است و از اتهام نابجا و ناروا و وصله ناجوری که بر دامن این تفسیر آویخته گردیده می‌بایست، مترجمان در پانوشت توضیحی بدهند و شبهه تحریف پذیری قرآن را که در این فصل متاسفانه مطرح شده، دفع و رد نمایند تا خوانندگان ترجمه را از شک و تردید بیرون آورند در غیر اینصورت اشکال عمده متوجه مترجمان است و آن اینکه ایشان همچون
مفسر معتقد به تحریف شدند و اصل را فدای فرع نمودند. زیرا قبل از پیدایش
حدیث و
سنت قرآن وجود داشت و به تعبیر لطیف
علامه طباطبایی قرآن سند نبوت و حدیث و سنت است و مشروعیت سنت از قرآن است یعنی ملاک و معیار شرعی قبول حدیث آن است که با قرآن
تناقض و
تعارض نداشته باشد و در صورت تعارض و تناقض بین قرآن و سنت، قرآن
حاکم است و سنت
محکوم و مردود هر چند
متظافر و
متواتر باشد. و اصل صیانت قرآن از تحریف در سرتاسر قرآن مشهود و تمام دانشمندان آنرا اثبات نمودند و کلیه روایاتی را که مفسر محترم قلیلی از آن را ملاحظه کرده و بدین سخن سخیف تفوه نموده، توجیه و تاویل نموده‌اند که جای هیچگونه شک و تردیدی در اینکه قرآن کنونی که میان مسلمانان شرق و غرب از آغاز اسلام تاکنون وجود دارد همان قرآنی است که خدای متعال بر پیامبر گرامی اسلام حضرت محمد صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم فرو فرستاده بدون یک کلمه کم و زیاد.
با توجه به اینکه مترجمان برای چاپ این ترجمه متحمل هزینه سنگین شده‌اند چنانچه در مقدمه جلد چهاردهم ترجمه آمده است و معلوم است که بخشی از این هزینه به خاطر چاپ متن عربی است. پس بسیار مناسب و به جا بود که ترجمه به تنهایی چاپ گردد تا هم هزینه چاپ و خرید کم گردد و هم ترجمه بی دلیل حجیم نگردد و خوانندگان را از سردرگمی نجات دهند چنانچه در مجلدات اول ترجمه با متن ادغام شده که البته در مجلدات اخیر این نقیصه را جبران نمودند.
برای اینکه خواننده یا عربی دان است که به متن عربی مراجعه می‌کند و یا فارسی زبان است که تنها به ترجمه فارسی نیاز دارد پس در هر دو صورت همراهی ترجمه با متن نامناسب است و اصولا اینگونه معمول نیست. علاوه بر این اگر کسی هم خواستار متن عربی و ترجمه هر دو با هم باشد داشتن دو تفسیر مجزا یکی عربی و دیگری فارسی بهتر است.
در نتیجه پیشنهاد این است که در چاپ بعدی ترجمه را بطور مستقل تجدید چاپ نمایید.
این
ترجمه به همراه متن عربی در چهارده جلد با تعداد صفحات بسیار متفاوت از بیش ۵۰۰ صفحه مانند جلد اول تا بیش از ۱۰۰۰ صفحه مانند جلد آخر (دو برابر جلد اول) توسط انتشارات سر الاسرار بین سالهای ۷۲ تا ۸۰ برای نخستین بار چاپ گردیده است.
این ترجمه مشتمل بر فهرست‌های پنجگانه در آخر هر جلد است که عبارتند از:
۱- فهرست اعلام
۲- فهرست ترجمه اخبار
۳- فهرست اخبار متن
۴- فهرست ابیات
۵- فهرست منابع
همانگونه که ملاحظه میشود تهیه و تدوین فهرست‌ها دقیق و علمی نمی‌باشد زیرا ترجمه اخبار و متن آن در متن و ترجمه آمده و به فهرست جداگانه نیازی ندارد. به جای این خوب بود فهرست منابع روایی و تفسیری با آدرس دقیق کتاب، مولف، جلد و صفحه و مشخصات ناشر ارائه گردد چنانچه مرسوم است. و نیز جا داشت فهرستی از مطالب علمی و نکات تفسیری و دقایق عرفانی به عنوان فهرست اصطلاحات تنظیم می‌شد.
نرم افزار جامع التفاسیر مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
