تراث الشیعة الفقهی و الأصولی (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«تراث الشیعة الفقهی و الاصولی (المختص باصول الفقه)، اثر مهدی مهریزی و محمد حسین درایتی، مشتمل است بر هفت اثر از متون مهم، در زمینه
اصول فقه شیعه . این مجموعه (که فعلا جلد اولش مورد بحث است)، به
زبان عربی است و در آن، هر یک از هفت متن و نگارنده آن، به طور کامل معرفی شده است.
هدف از گردآوری این مجموعه فقهی و اصولی، چنان که در مقدمه آن ذکر شده است، معرفی نسخ خطی در باره
فقه و
اصول و احیای آنها و معرفی منابع معتبر فقهی و اصولی و دانشمندان معروف در این دو عرصه و استفاده
طلاب علوم دینی و پژوهش گران در عرصه‌های فقه و اصول می‌باشد.
در این مجلد، هفت رساله اصولی ارائه شده که در آغاز هر یک از آنها، مقدمه‌ای تحقیقی در مورد محتوای رساله و نویسنده آن و مقام علمی وی و سایر آثار فقهی، اصولی، کلامی، حدیثی، تفسیری و... او درج شده است.
نخستین رساله اصولی تحت عنوان «
موازین الاحکام »، تالیف
محمد جعفر استرآبادی و تحقیق مهدی مهریزی است. در این رساله، ابتدا، مقدمه‌ای در باره شناخت مؤلف این
رساله و سایر آثار وی و نسخه شناسی این اثر صورت گرفته، سپس رساله مذکور به صورت اجمالی معرفی گردیده است، آن گاه متن رساله ارائه شده است.
مندرجات این رساله، شامل شرایط استدلال کردن در فقه به وسیله قواعد اصولی، اقسام مسائل فقه، کیفیت استدلال در فقه و اصول،
مرجحات اجتهادی ، مانند
مرجح سندی ،
مرجح متنی ،
مرجح دلالتی ،
مرجح مدلولی و
مرجح خارجی است.
رساله دوم، تحت عنوان «
نخبة الاحکام فی علم الاصول »، تالیف
سید جعفر کشفی دارابی و تحقیق مهدی مهریزی است. در ابتدای این رساله نیز مقدمه‌ای تحقیقی در مورد شناخت مؤلف رساله و سایر تالیفات وی و هم چنین معرفی اجمالی رساله فوق الذکر ارائه شده و پس از آن متن رساله ذکر شده است.
در این اثر، ابتدا، در باره دلالت الفاظ و موضوع علم اصول فقه، مباحثی مطرح شده، سپس به بحث در باره
اوامر و
نواهی و دلالت صیغه و ماده آنها پرداخته شده و دلالت صیغه امر بر تکرار، وجوب و فوری بودن عمل بررسی گردیده است. در ادامه، دلالت داشتن نهی بر حرمت و ترک عمل بیان شده و پس از آن، احکام مربوط به
عام و خاص ،
مطلق و مقید ،
مجمل و مبین ،
نسخ ،
حجیت خبر واحد و بررسی صحت و سقم احادیث منقول و چگونگی آن، حجیت
اجماع ،
حجیت دلیل عقلی و
استصحاب ،
اجتهاد و
تقلید و مبنای تصویب و تخطئه در مورد اجتهاد از دیدگاه شیعه و
اهل سنت به صورت مبسوط بیان شده است.
رساله سوم، تحت عنوان «
الفتوی »، تالیف
احمدبن علی مختار گلپایگانی است. ابتدا، مقدمه‌ای در مورد نویسنده و رساله مذکور ارائه شده، سپس محتویات رساله تبیین گردیده است. شرایط صدور فتوی توسط مجتهد، مانند داشتن
عقل ،
بلوغ ،
اسلام ،
ایمان ،
عدالت ،
فقاهت ، علم،
طهارت مولد، مرد بودن، زنده بودن و اعلم بودن از سایر مجتهدان و سایر شرایط مهم لازم در مفتی و مجتهد و تقلید کردن از او و هم چنین شرایط مقلد برای تقلید، ادله جواز تقلید، اعم از
آیات و
روایات و اجماع و دلیل عقلی از مهم‌ترین مباحث مطرح شده در این رساله می‌باشد.
رساله چهارم، تحت عنوان «
مقدمة الواجب »، تالیف
سید ماجد بن هاشم الجد حفصی البحرانی است. در مقدمه این رساله نیز نگارنده و سایر آثار وی و خصوصیات متن رساله معرفی شده است. در این رساله، نگارنده، اقوال مختلف را در مورد مقدمه واجب، بیان کرده است.
رساله پنجم، تحت عنوان «نزهة الاسماع فی حکم الاجماع»، تالیف
محمد بن الحسن الحر العاملی است. در ابتدای این رساله نیز مقدمه‌ای کوتاه در زمینه معرفی نویسنده و آثار دیگر وی و نسخه حاضر نگاشته شده است. در این رساله، ابتدا معنای اجماع نزد اصولی‌ها و اخباری‌ها بیان شده و لزوم کاشفیت آن از قول معصوم برای حکم به حجیتش مورد تاکید قرار گرفته و ادله مختلف اثبات کننده اجماع به عنوان یکی از
ادله اربعه فقهی مطرح شده است.
نویسنده، امکان تحقق اجماع در مسئله‌ای فقهی را مشکل دانسته و برخی از ادعاهای صورت گرفته در زمینه تحقق آن را مورد خدشه قرار داده است. وی، کیفیت عمل به اجماع را نیز مورد بحث قرار داده و شرط عمل به اجماع را منوط به در مقام تقیه نبودن، عادل بودن مدعی اجماع، موافق بودن با
شهرت و
قرآن و روایت، دانسته است. وی، اجماع را به عنوان یک دلیل مستقل شرعی نپذیرفته و آن را به خبر صحیح منقول برگردانده و اجماعی را معتبر دانسته که کاشف از قول
معصوم باشد، نه اینکه برگرفته از اقوال سایر
فقها باشد و در صورتی که اقوال علما مورد توجه قرار گیرد، باید دید که مستند آنها در قولی خاص، کدام روایت است و روی صحت و سقم روایت بحث کرد، نه دیدگاه فقهی فقها؛ ازاین رو اجماع دلیلی مستقل نبوده و به سنت بازگشت می‌کند.
رساله ششم، تحت عنوان «
حجیة الشهرة »، تالیف
سید علی طباطبایی است و در آن، حجیت شهرت از دیدگاه فقهای امامیه و ادله شرعی بررسی شده است.
رساله هفتم، «التسامح فی ادلة السنن»، نام دارد و تالیف
محمد بهاری همدانی است. مؤلف، در این رساله، از منظری قرآنی و روایی به بحث در باره مستندات این قاعده پرداخته و اقوال فقها را در این زمینه منعکس کرده و جریان داشتن آن را در مباحث مختلف دینی مورد بحث و بررسی قرار داده است.
نرم افزار جامع اصول فقه، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
