|
| ||||||||||||||||||
«آنکس که نور و روشنی بخش بود، در کربلا کشته شد و او را دفن نکردند. ای نوه پیامبر! خدای به تو جزای نیک دهد و امید که از هر زیانی در سنجش اعمال در روز رستاخیز دور باشی. تو برایم کوه استواری بودی که بر او تکیه می‌کردم. تو نسبت به ما با دین و عاطفه برخورد می‌کردی. اکنون یتیمان و فقیران و بیچارگان، چه کسی را دارند که به او پناه برند؟ به خدا هرگز در پی شوهر نخواهم بود تا آنکه زیر خاک بروم.» هرچند پدران و مادران جوانان بنی‌هاشم، بیش از همه داغ دار‌ایـن مصیبت بودند، فرزندان شهید خود را بر شخص امام حسین (علیه‌السّلام) مقدم نمی‌داشتند. برای نمونه هنگامی که به عبدالله بن جعفر خبر رسید که دو پسرش، که همراه امام حسین (علیه‌السّلام) بودند، در کربلا کشته شده‌اند، مردم برای سرسلامتی او آمدند. در این هنگام یکی از غلامان وی وارد شد و گفت: این بلا از سوی حسین به ما رسیده است. عبدالله ناراحت شد و کفش خود را به طرف او پرت کرد و گفت: درباره حسین چنین می‌گویی؟! به خدا قسم اگر من هم در خدمت او بودم، دوست داشتم با او کشته شوم. آنچـه‌امـروز مـرا خـشنود می‌کند و موجب دل داری من در شهادت حسین (علیه‌السّلام) می‌شود، این است که دو پسرم در رکاب او جنگیده و کشته شده‌اند. اگر خود توفیق یاری او را نیافتم، خدا را شکر می‌کنم که فرزندانم عون و محمد چنین توفیقی پیدا کردند. شیخ مفید نام این غلام را «ابوالسلاسل» ذکر کرده است ام البنین پس از واقعه عاشورا، در خانه‌اش با حضور زنان بنی‌هاشم مجلس سوگواری برپا می‌کرد. و هر روز با نوه‌اش عبیدالله، فرزند عباس، به بقیع می‌رفت و سروده‌هایی را که خود در رثای عباس سروده بود، می‌خواند و دردمندانه می‌گریست. مردم نزد او گرد می‌آمدند و با وی در گریستن هم‌نوا می‌شدند. گفته‌اند که حتی مروان بن حکم اموی، از دشمنان اهل‌بیت، نیز با شنیدن سروده‌های جانسوز او می‌گریست. ۲.۴ - دیگر اقدامات امام سجادامام سجاد (علیه‌السّلام) علاوه بر گریه و سوگواری، برای زنده نگاه داشتن یاد و خاطره عاشـورا، اقدامات دیگری نیز انجام می‌داد. برای مثال مردم را به گریه کردن و گریاندن برای امام حسین و مصائب اهل بیت تشویق می‌کرد و می‌فرمود: «هر مؤمنی که برای کشته شدن امام حسین (علیه‌السّلام) گریه کند، به طوری که اشک‌هایش بر گونه اش جاری شود، خداوند او را سالیان طولانی در غرفه‌های بهشت جای می‌دهد، و هرکس به سبب مصیبت‌هایی که دشمنان بر سر ما آورده انـد، اشک‌هایش بر گونه اش جاری شود، خداوند او را در جایگاه صدق و راستی مسکن می‌دهد، و هر مؤمنی که در راه ما رنجی بکشد و از تلخی و سختی آن رنج، اشکش بر گونه‌هایش جاری شود، خداوند رنج را از او دور می‌کند و در قیامت از خشم خود و آتش دوزخ ایمنش می‌کند.» بدین ترتیب امام، پیوندی روحی و معنوی میان مردم و اهل بیت برقرار می‌کرد تا همواره راه آنها را ادامه دهند.امام سجاد (علیه‌السّلام) و همچنین مردم را برای زیارت امام حسین (علیه‌السّلام) تشویق می‌کرد. ابوحمزه ثمالی از امام سجاد (علیه‌السّلام) درباره زیارت مرقد مطهر امام حسین (علیه‌السّلام) پرسید. امـام در جواب او فرمود: «او را هر روز زیارت کن و اگر نمی‌توانی هر جمعه، و اگر نمـی تـوانی هر ماه، که اگر این کار را نکردی، حق رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) را خوار و سبک شمرده‌ای». امام سجاد (علیه‌السّلام) همچنین برای زنان بنی‌هاشم غذا فراهم می‌کرد تا بتوانند به سوگواری بپردازند. برقی با سند خود روایت کرده است که پس از شهادت امام حسین (علیه‌السّلام)، زنـان بنی‌هاشم لباس‌های سیاه و پشمینه پوشیدند و از سرما و گرما شکوه نمی‌کردند و‌امـام سجاد (علیه‌السّلام) در زمان سوگواریهایشان برای ایشان غذا تهیه می‌کرد. شهادت امام حسین (علیه‌السّلام) حتی به صورت شعار هم، روی نگین انگشتر امام سجاد نقش بسته بود. امام سجاد انگشتر پدرش را به دست داشت و روی انگشتر خود نیز این جمله را حک کرده بود: «قاتل حسین بن علی (علیه‌السّلام) بی آبرو و بدبخت است». اگرچه امام سجاد (علیه‌السّلام) در مدینه از حرکتهای انقلابی و بهانه ساز به نفع خلافت پرهیز می‌کرد، هیچ گاه ظالمان را هم تایید نکرد و همواره تا جایی که می‌توانست در مقابـل حاکمان ستمگر مخالفت می‌نمود؛ چنانکه عزاداری و گریه آن حضرت، به نوعی حرکت سیاسی در مخالفت با حکومت اموی و افشاگری بر ضد آنها محسوب می‌شد؛ زیرا وقتی شخصی چون امام سجاد (علیه‌السّلام) با آن عظمت و مقام گریه می‌کرد، کسانی که شاهد آن گریه‌ها بودند و علت آن را می‌دانستند، طبعاً حادثه کربلا و مظلومیت اهل بیت و هتاکی و ستمگری خاندان اموی در خاطرشان تداعی می‌شد و اگر سبب آن را نمی‌دانستند، این پرسش مهم در ذهنشان نقش می‌بست که چرا علی بن الحسین (علیه‌السّلام) با این درجه و مقام، چنین گریه می‌کند؟ روشندلان آگاه، دیر یا زود به این نتیجه می‌رسیدند که او تنها برای از دست دادن عزیزانش گریه نمی‌کند؛ زیرا می‌داند مرگ حق است و رسیدن به مقام قرب الهی و در جوار حق بودن، آرزوی هر بنده صالح خداست. پس گریه او علاوه بر جنبه عاطفی، می‌تواند علت دیگری نیز داشته باشد و آن زنده نگاه داشتن حماسه‌ای بزرگ، برای دستیابی به هدفی بزرگ تر، یعنی احیای اسلام و اصلاح جامعه‌ای است که در بند انحرافات و اسیر حاکمان ناصالح و غاصب است؛ هدفی که حسین بن علی (علیه‌السّلام) برای آن به شهادت رسیده است. ۳.۱ - عدم همراهی با قیام مختارهنگامی که مختار ثقفی در آغاز قیام خویش، از امام سجاد (علیه‌السّلام) درخواست همراهـی کرد، آن حضرت باصراحت به وی پاسخ مثبت نداد؛ زیرا در آن شرایط چنـان اقـدامی چه بسا به نابودی شیعه منجر می‌شد؛ اما با تایید کلی نهضت، رهبری آن را به عمویش محمد حنفیه واگذار کرد و فرمود: «عموجان! حتی اگر برده سیاهی به طرف داری از ما قیام کند، بر مردم واجب است که او را یاری و پشتیبانی کنند. مـن‌ایـن‌امـر را به تو واگذار می‌کنم؛ پس هرچه می‌خواهی کن». وقتی مردم این سخن را شنیدند از منزل آن حضرت خارج شدند، در حالی که می‌گفتند: اینک زین العابدین و محمد بن حنفیـه بـه مـا اذن داده‌اند. البته امام بعدها به طرق دیگری هم قیام مختار را تایید کرد؛ چنانکه وقتی سر عبیدالله بن زیاد را برای ایشان آوردند، سجده شکر به جا آورد و برای مختـار دعـا و طلب خیر کرد. با همه اینها برای آنکه بهانه‌ای به دست امویان نیفتد، امام گاهی هم از مختار اعلام بیزاری می‌نمود تا جاسوسان خبر مخالفت ایشان را با مختـار، بـه سـران حکومت برسانند.۳.۲ - تشویق به امر به معروف و نهی از منکرنمونهای دیگر از موضع گیری‌های مخالفت جویانه امام سجاد (علیه‌السّلام)، تشویق مردم به امر به معروف و نهی از منکر در برابر حاکمان ستمگر، با رعایت شرایط تقیه، در مواقع لزوم است. این امر از سویی، جباریت حاکمان اموی و از دیگر سو، راهکار مخالفت با آنان را به مخاطبان می‌فهماند. امام سجاد (علیه‌السّلام) می‌فرمود: «کسی که امر به معروف و نهی از منکر را ترک کند، همانند کسی است که کتاب خدا ( قرآن) را پشت سر افکنـده است و بدان اعتقادی ندارد؛ مگر اینکه در شرایط تقیه ویژه‌ای به سر برد». گفتند: منظور از تقیه ویژه چیست؟ امام فرمود: «این است که جباری ستیزه جو، انسان را تهدید کند و یا عمل به وظیفه، موجب سرکشی آن جبار شود».این مبارزه سیاسی زمانی آشکارتر می‌شود که امام با صراحت همکاری کنندگان با حاکمان ظالم را بی دین معرفی می‌کند و می‌فرماید: «وای بر ملتی که فرمان الهی را گردن ننهد و امر به معروف و نهی از منکر را ترک کند. کسی که شعار توحید را بر زبان آورد و لا اله الا الله بگوید، ادعا و اقرار او به آسمان راه نمی‌یابد، مگر زمانی که سخن و اقرار خود را با عمل شایسته کامل کند، و کسی که در خدمت و اطاعـت ظـالـم درآید، در حقیقت دین ندارد...». ۳.۳ - افشاگری بر ضد حکومت در قالب دعاامام سجاد (علیه‌السّلام) همچنین در قالب دعا و مناجات به افشاگری بر ضد حکومت طاغوت زمان می‌پرداخت. مثلاً در دعای پنجم صحیفه سجادیه، حضرت می‌فرماید: «بارخدایا! بر محمد و آل محمد درود فرست و به سود ما تدبیر فرما و به زیان ما کید منمـا و بـرای دشمنان ما مکر کن و با ما مکر مکن و ما را بر دشمنان دین پیروز گردان و آنها را بر ما پیروز نگردان...» . [۱۱۰]
امام سجاد (علیه‌السّلام)، علی بن الحسین، صحیفه سجادیه، ترجمه سید علی نقی فیض الاسلام، ص۶۵، دعای پنجم، فراز۸.
همچنین در دعای چهاردهم می‌فرماید: بارخدایا! بر محمد و آل محمد درود فرست و ستم کننـده و دشـمـن مـرا بـه قدرت خود از ستم بر من بازدار و با توانایی خود، بُرَندگی دشمنی او را از من بازدار و برای او کاری که درخور اوست قرار ده تا به آن مشغول شده و از من چشم بپوشد و او را در برابر کسی که با او دشمنی می‌کنـد نـاتوان گردان. بارخدایا! بر محمد و آل او درود فرست و او را به ستم کردن بـه مـن رخصت مده و مرا در تسلط بر او نیکو کمک فرما و از به جا آوردن کارهایی مانند کارهای او نگاه دار و در مانند حال او قرار مده. (مرا از ستم کردن به دیگران و متصف شدن به خوهای ناپسند حفظ فرما). [۱۱۱]
امام سجاد (علیه‌السّلام)، علی بن الحسین، صحیفه سجادیه، ترجمه سید علی نقی فیض الاسلام، ص۱۰۷، دعای چهاردهم، فراز۶-۷.
امام سجاد (علیه‌السّلام) در این فرازها، در قالب دعا و مناجات، به شکلی بسیار زیرکانه صاحب منصبان و حاکمان زمان خویش را دارای خلق و خو و خصلتهای زشت معرفی می‌کند.پس از واقعه کربلا، در پی اقدامات بنی امیه و ناآگاهی مردم از فرهنگ اصیل اسلامی، تشیع در آستانه نابودی قرار گرفته بود. از این رو امام سجاد (علیه‌السّلام) برای حفظ آن کمر همت بست و در پوشش تقیه، توانست هم خود و پیروان خود را حفظ کند، و هم به هدایت و رهبری شیعه بپردازد. او برای رسیدن به این هدف، دست به اقداماتی زد تا فرهنگ و اندیشه اصیل اسلامی را تبیین کند و جامعه را از ورطه جهل و انحراف از مبانی دینی و اخلاقی نجات دهد. وی با تبیین فرهنگ اصیل اسلامی در قالبهای به ظاهر غیر سیاسی، اساس مکتب تشیع را در برابر طوفانهای سهمگین فکری و عقیدتی تقویت کرد. ۴.۱ - توجه دادن به آخرت و عذابامـام سجاد (علیه‌السّلام) برای ساختن جامعه دینی، مانند رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از صفر شروع کرد و فرهنگ تشیع را از اول پایه نهاد؛ [۱۱۲]
ر. ک: عاملی، سیدجعفر مرتضی، دراسات و بحوث فی التاریخ و الاسلام، ج۱، ص۸۵-۸۶.
زیرا ناآگاهی از دین کاملاً فراگیر شده بود. با توجه به خفقان حاکم بر جامعه، امـام سجاد (علیه‌السّلام) برای تبیین فرهنگ و‌اندیشه اسلامی، از روشهایی بهره برد که کمتر حساسیت بنی امیه را برانگیزد. پند و ارشـاد‌امـت و توجه دادن به آخرت و عذاب و مرگ زودرس، یکی از آن روش‌ها بود. امـام بـه‌ایـن روش آنان را به زهد و بی اعتنایی به زخارف دنیا دعوت می‌کرد و بی اعتباری دنیا را تذکر می‌داد. [۱۱۳]
ر. ک: خامنه‌ای، سیدعلی، پیشوای صادق، ص۲۰-۲۳.
۴.۲ - تبیین معارف الهی در قالب دعاروش دیگر امام سجاد (علیه‌السّلام) تبیین معارف الهی در قالب دعا بود. حضرت با این روش، مردم را از اعمال جباران ستمگر که از راه حق منحرف شده بودند و بر نابودی دین خدا اصرار می‌ورزیدند، آگاه می‌کرد. نمونه بارز آن، دعاهای امام سجاد است که در کنار راز و نیاز با معبود، سرشار از علوم و معارف اسلامی چون اصول اعتقادات، احکام و فروع دین و مسائل اجتماعی نیز هست.۴.۳ - شناساندن مقام امامتشناساندن مقام امامت و صاحبان اصلی آن به مردم، از دیگر اقدامات‌امـام سجاد (علیه‌السّلام) بود که در شرایط مناسب و قالـب هـای ویژه‌ای چون تفسیر قرآن و روایات، دعا و نیایش؛بیان مسائل فقهی؛ارائه کرامات مانند شهادت حجر الاسود به امامت ایشان و آگاهی ایشان به لغات دیگر و زبان حیوانات ؛ خبر دادن از امـور غیبی مانند اخبار از ما فی الضمیر ابوخالد کابلی و اطلاع حضرت از نامه حجاج بن یوسف به عبدالملک مروان بیان می‌شد.۴.۴ - مبارزه با انحراف‌های فکری و عقیدتیامام سجاد (علیه‌السّلام) با انحراف‌های فکری و عقیدتی جامعه اسلامی که معلول فاصـله گرفتن از مکتب اهل بیت، با روی کار آمدن حکومتهای ضداسلامی بود، مقابلـه کرد. او با نظارت بر جریانهای فکری درون جامعه، به اصلاح و هدایت جریانهای انحرافی پرداخـت و مردم را از خطـر غالیان برحذر داشت؛ با جبرگرایی تشبیه، تصوف و زهدنمایی و عالمان درباری مانند نامه تند و توبیخ آمیز امام سجاد و به زُهَری، به مبارزه برخاست و با ارائه سیرهٔ عملی و احیای سنت رسول خدا و امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) زمینه انقلاب فرهنگی و علمی را برای دو امام بعدی فراهم کرد؛ زیرا مردم از دین فاصله گرفته و حتی از مسائل کلی اسلام نیز بی خبر بودند. از این رو حضرت با رعایت شرایط تقیه، به بیان مسائل کلی فقه پرداخت و بستر مناسب برای بیان جزئیات و تفاصیل احکام فقهی را در عصر امام باقر (علیه‌السّلام) و امام صادق (علیه‌السّلام) فراهم آورد.• پیشوایی، مهدی، مقتل جامع سیدالشهداء، ج۲، ص۱۶۹-۱۸۰. رده‌های این صفحه : اهداف و نتایج عاشورا | اهداف و نتایج عاشورا | فلسفه قیام عاشورا | مقتل جامع سیدالشهداء | نهضت عاشورا | وقایع بعد از عاشورا
|
