تحریف مفهوم زهد
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«زهد» یکی از مفاهیم والای اسلامی که مورد
تحریف قرار گرفته است.
این واژه تنها یک بار در
قرآن مجید و در
سوره یوسف آمده است. «و شروه بثمن بخس دراهم معدودة و کانوا فیه من الزاهدین»
ولی در
روایات اسلامی درباره اهمیت آن بحث بسیار گسترده‌ای شده است. در تاریخ زندگی زاهدانه
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌اله‌وسلّم) و همچنین
امیرمؤمنان (علیه‌السّلام) و ائمه هدی و اصحابی مانند
سلمان فارسی،
ابوذر غفاری،
مقداد،
میثم،
عمار یاسر و امثال‌این بزرگواران، واژه زهد فراوان دیده می‌شود حتی (اگر باعث تعجب نشود) در روایات درباره زهد حضرت سلمان آمده است که زندگی ایشان در کنار آن حشمت و قدرتی که خدا در اختیار او قرار داده بود، بسیار ساده و زاهدانه بوده است.
دشمنان ما واژه «زهد» را تحریف کرده‌اند و زهد اسلامی را به‌این صورت تعریف می‌کنند: ثروت‌ها و حکومت‌ها را به دنیاپرستان واگذارید و دنیا را به اهلش بسپارید. به عبارت دیگر، این تعریف، عامل تخدیر برای توده‌ها و تضعیف شدن در مقابل جهان خواران و مستکبران دنیا شده است.
اما روایات اسلامی درباره زهد چه می‌گویند؟ مرحوم
کلینی در کتاب
کافی از
امام صادق (علیه‌السّلام) این تعبیر زیبا را نقل می‌کند که می‌فرماید: «جعل الخیر کله فی بیت و جعل مفتاحه الزهد فی الدنیا» اگر تمام نیکی‌ها، افتخارات، موفقیت‌ها و فضایل را در اتاقی بگذارند و قفل کنند کلید درب این اتاق زهد است. از‌این جا معلوم می‌شود زهد عامل تمام نیکی‌ها و موفقیت‌هاست. در ادامه این روایت آمده است: «حرام علی قلوبکم ان تعرف حلاوة الایمان حتی تزهد فی الدنیا»
آن‌هایی که اهل زهد در
دنیا نباشند، حلاوت
ایمان را نخواهند چشید. از این
حدیث و احادیث دیگر استفاده می‌شود که ایمان به خدا شیرینی خاصی دارد و این شیرینی ایمان را همه افراد نمی‌چشند.
در روایت دیگر، مرحوم
علامه مجلسی در
بحارالانوار از امام صادق (علیه‌السّلام) نقل می‌کند: «من زهد فی الدنیا اثبت الله الحکمة فی قلبه و انطق بها لسانه و بصره عیوب الدنیا داءها و دواءها و اخرجه الله من الدنیا سالما الی دار السلام».
کسی که زهد در دنیا را پیشه کند
خداوند علم و
حکمت و دانش را در
قلب او قرار می‌دهد و زبانش را به علم و حکمت می‌گرداند و عیوب و درمان دردهای اخلاقی‌اش را به او نشان می‌دهد و هنگامی که از دنیا می‌رود، به سوی سرای آرامش خواهد رفت.
در روایات بی‌شماری برای زهد آثاری ذکر شده است: از جمله: جاری‌شدن حکمت از قلب بر زبان، چشیدن حلاوت و شیرینی ایمان، آسان‌شدن فرمان‌برداری از اوامر الهی و شکیبایی و تحمل مصیبت‌ها.
زهد به چه معناست که علم، حکمت،
بصیرت و تمام خیرات را به دنبال خواهد داشت؟ قرآن مجید در
سوره حدید، زهد را
تفسیر می‌کند: (لکیلا تاسوا علی ما فاتکم) برای آنچه از دست دادی عزاداری نکن؛ اگر برای اموال خود تدبیر کردی ولی عواملی آن را از بین برد، نشستن و گریستن، بیهوده و خلاف زهد است، (ولاتفرحوا بما آتاکم)
و آنچه در دست داری، اسیر و وابسته‌اش نباش بلکه امیر و حاکم آن‌ها باش. مانند
حضرت سلیمان (علیه‌السّلام)، اگر تمام دنیا را نیز داشتی، وابسته آن نباش.
به تعبیر دیگر چنانچه زهد را در یک جمله خلاصه کنیم به‌این معنی خواهد بود: خانواده،
جامعه و
کشور، زندگی ساده و به دور از تشریفات داشته باشند.
اگر وابسته به تشریفات،
تجملات و زندگی پرزرق و برق شویم که مثلا باید اتومبیل ما آخرین سیستم باشد و خانواده از آخرین مدهای لباس استفاده کنند، در هتل‌های
درجه یک
اقامت کنیم، برای مراسم
ازدواج تشریفات آنچنانی قائل شویم و غیره، این روش زندگی،
انسان را بیچاره و قوی‌ترین اشخاص را ضعیف می‌کند و مایه انواع بدبختی‌ها و بیچارگی‌ها می‌شود.
زندگی اگر ساده باشد از طریق
حلال و پاک تامین خواهد شد ولی اگر با تشریفات همراه شود معمولا از طریق حلال اداره آن ممکن نیست؛ و چون فرد باید از طریقی این تشریفات را به دست آورد مجبور است به
ربا،
احتکار،
رشوه و تضییع حقوق ایتام مبتلا گردد. متاسفانه دختران بسیاری هستند که به
دلیل نداشتن هزینه‌های پرتشریفات موفق به ازدواج نمی‌شوند و پسرانی که هزینه‌های این گونه ازدواج‌ها را ندارند. مگر ازدواج بانوی اسلام (سلام‌الله‌علیها) بالاترین
شخصیت زن در
جهان بشریت با حضرت علی (علیه‌السّلام) بزرگ‌ترین انسان بعد از پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌اله‌وسلّم) با چه تشریفاتی همراه بود؟ بسیار شنیده‌اید و خوانده‌اید که چقدر ساده بود.
بیایید بت‌های تشریفات و تجملات، چشم و هم چشمی‌ها را بشکنیم، مستقل فکر کنیم و به سوی زندگی ساده‌ای برویم. جوانانمان
خوشبخت شوند و خودمان نیز با
آرامش زندگی کنیم.
امام خمینی غنا و بی‌نیازی از غیر خدا، فقر و نیاز محض به خدا، خالص شدن و روی‌گردانی قلب از غیر خدا در امور مادی و معنوی را از آثار زهد می‌داند و بی‌توجهی به آن را علت محروم شدن از بهشت لقا که بالاترین مرتبه بهشت است، معرفی می‌کند.
از نظر ایشان چون حب به دنیا سرمنشا تمام خطاها و عیب‌هاست، سلامت نفس با زهد در دنیا حاصل می‌شود و زمانی که تعلق به غیر خدا نباشد سلامت مطلق تحقق پیدا می‌کند. از نظر ایشان زهد، کلید تمام خیرات، علت حلاوت و شیرینی ایمان و ابزاری نیرومند در گذراندن منازل حیوانی و رسیدن به مقام روحانی است و بدون آن، در
سعادت و معرفت برای همیشه بسته می‌ماند.
ازاین‌رو زهد بزرگ‌ترین جنود عقل و رحمان به شمار می‌رود که انسان به‌واسطه آن به‌سوی عالم قدس و طهارت پرواز می‌کند و از عالم طبیعت رهایی یافته و انقطاع کامل به‌سوی خداوند برای او حاصل می‌شود. ایشان رغبت و توجه به دنیا را بزرگ‌ترین دام‌های
شیطان و نفس معرفی می‌کند، به‌طوری‌که راه هدایت و رشد را بر انسان می‌بندد. ایشان زهد و ترک دنیا را حقیقت تقوا می‌داند و این مرحله را مقدمه برای تطهیر
قلب و خلوص برای خدا بیان می‌کند و تاکید فراوان آیات و روایات بر زهد را دلیل بر اهمیت خاص آن می‌داند.
امام خمینی از جمله آثار اجتماعی زهد و ساده‌زیستی را اقتدار و محبوبیت در جامعه، ازبین‌رفتن ترس و هراس در برابر باطل، استقلال فکری، قدرت ابتکار عمل و آرامش هنگام ازدست‌دادن موقعیت اجتماعی و سیاسی می‌شمارد.
•
پایگاه اطلاع رسانی دفتر آیت‌الله‌العظمی مکارم شیرازی، برگرفته از مقاله «تحریف مفهوم زهد». •
دانشنامه امام خمینی ، تهران،
موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ، ۱۴۰۰ شمسی.
