تاریخچه بسمله
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
چگونگی پیدایش و
آغاز کتابت بسمله از اموری است که
روایات تاریخی و دینی متفاوتی درباره آن وجود دارد.
بعضی
امیة بن ابی صلت را نخستین کسی می‌دانند که پیش از
اسلام در
قریش نگارش نوشته‌ها و نامه‌ها را با «باسمک اللهم» آغاز کرد.
نقل است که پس از اسلام
پیامبر نیز به پیروی از قریش مکاتباتشان را با «باسمک اللّهم» آغاز می‌کردند و با نزول
آیه «بِسمِ‌اللّهِ مَجرها ومُرسها»
آن را به «بسم‌اللّه» تغییر دادند و پس از نزول آیه «قُلِ‌ادعوا اللّهَ اَوِ ادعُوا الرَّحمنَ»
به «بسم‌اللّه الرحمن» ابتدا می‌کردند تا این‌که آیه «اِنَّهُ مِن سُلَیمنَ واِنَّهُ بِسمِ اللّهِ الرَّحمنِ الرَّحیم»
نازل شد و نوشتن «بسم اللّه الرحمن الرحیم» در ابتدای
مکاتبات آن حضرت
تثبیت گردید
.
البته در این‌که ترکیب جمله‌ای به صورت «بسم‌اللّه الرحمن الرحیم» از مصطلحات اسلامی است و پیش از آن در میان
عرب جاهلی سابقه نداشته است جای گفت و گو نیست.
وقایع
شعب ابی طالب پیش از
هجرت و
صلح حدیبیه در
سال ششم هجری که معروف‌ترین مورد استعمال «بسمک اللّهم» در
زمان پیامبر است
گواه این است که پیش از اسلام در میان قریش اصطلاح «بسم اللّه الرحمن الرحیم» رایج نبوده است؛
امّا چون
سوره نمل پیش از
سوره هود و
سوره اسراء نازل شده است
صحت این قول که تا نزول این آیه، بسمله در میان
مسلمانان رایج نبوده و
پیامبر‌اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) نیز به تبع قریش مکاتباتشان را با «باسمک اللّهم» آغاز می‌کرده‌اند مورد
تردید قرار می‌گیرد.
افزون بر این بنابر نقل
واحدی و
سیوطی بسمله اولین آیه نازل شده بر پیامبر است.
و روایات بسیاری بر وجود بسمله در ابتدای همه سوره‌ها جز برائت دلالت دارد و آن را نشان پایان یافتن سوره و آغاز سوره‌ای دیگر برای پیامبر و مسلمانان معرفی می‌کنند.
برخی از
روایات بسمله را اول هر
کتاب آسمانی و برخی نیز آن را از اختصاصات
پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله) و
حضرت سلیمان (علیه‌السلام) می‌داند،
چنان‌که آیه ۳۰ سوره نمل
استعمال بسمله را از جانب حضرت سلیمان
ثابت می‌کند.
مدلول این روایات با روایاتی که بسمله را اول هر
کتاب آسمانی می‌داند
خالی از
تعارض نیست، اگر چه جمع بین دو
روایت به این صورت مقدور است که بسمله نازل بر سلیمان عربی و بر سایر پیامبران غیر عربی باشد، یا این‌که آغاز
مکاتبات و نامه‌ها را با بسمله از اختصاصات حضرت سلیمان (علیه‌السلام) بدانیم.
نخستین ترجمه بسمله را متعلق به
سلمان فارسی دانسته‌اند. این ترجمه که به درخواست برخی از ایرانیان صورت پذیرفته عبارت است از «به نام یزدان بخشاینده بخشایند».
آشنائی با قرآن؛ الاتقان فی علوم القرآن؛ اسباب النزول، واحدی؛ بحارالانوار؛ البیان فی تفسیر القرآن؛ البیان فی عدّ آی القرآن؛ بیان المعانی؛ تاج‌العروس من جواهر القاموس؛ تاریخ ترجمه از عربی به فارسی؛ تاریخ الامم و‌الملوک، طبری؛ تاریخ قرآن؛ التبیان فی تفسیرالقرآن؛ تحریرالوسیله؛ تفسیر آیات الاحکام؛ تفسیر سوره حمد؛ تفسیر‌العیاشی؛ تفسیر القرآن العظیم، ابن‌کثیر؛ تفسیر القرآن الکریم، سیدمصطفی خمینی؛ تفسیر القمی؛ التفسیر الکاشف؛ التفسیر الکبیر؛ تفسیر المراغی؛ تفسیر المنار؛ التفسیر‌المنسوب الی الامام العسکری (علیه‌السلام)؛ تفسیر منهج‌الصادقین؛ تفسیر نورالثقلین؛ توضیح المسائل مراجع؛ تهذیب الاحکام؛ جامع احادیث‌الشیعة فی احکام الشریعه؛ جامع‌البیان عن تأویل آی القرآن؛ الجامع لاحکام القرآن، قرطبی؛ جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام؛ الدرالمنثور فی التفسیر بالمأثور؛ روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم؛ سنن ابی داود؛ السنن الکبری؛ سیرة النبویه، ابن‌هشام؛ العروة‌الوثقی؛ علوم‌الحدیث (مجله)؛ عون المعبود شرح سنن ابی داود؛ عیون اخبار الرضا (علیه‌السلام)؛ الفتوحات المکیه؛ فرهنگ‌فارسی؛
الفقه علی المذاهب الخمسه؛ الفواتح‌الالهیه؛ الکافی؛
کتاب الخلاف؛ الکشاف؛ کشف‌الاسرار و عدة الابرار؛ الکشف عن وجوه القراءات السبع عللها و حججها؛ لسان‌العرب؛ لطائف الاشارات؛ لغت‌نامه؛ المبسوط؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ المزهر‌فی علوم اللغة و انواعها؛ المستدرک
علی الصحیحین؛ مستمسک‌العروة الوثقی؛ مستند‌العروة الوثقی؛ مسند احمد‌بن حنبل؛ المغنی و‌الشرح الکبیر؛ المنجد فی اللغه؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ النشر فی القراءات العشر؛ النکت و‌العیون، ماوردی؛ وسائل‌الشیعه.
دائرة‌المعارف قرآن کریم، مقاله بسمله.
