تاریخ عصر غیبت (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«تاریخ عصر غیبت: نگاهی تحلیلی به عصر غیبت امام دوازدهم عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف »
اثر مسعود پورسید آقایی ،
رضا جباری ،
حسن عاشوری و
سید منذر حکیم ، کاری گروهی است که در ابتدا به سفارش «مرکز جهانی علوم اسلامی» برای تدریس «تاریخ عصر غیبت» آماده شده و خلاصه آن با نام «درسنامه تاریخ عصر غیبت» در آن مرکز تدریس شده است. پس از چند
سال متن کامل کتاب با اصلاحات و اضافاتی برای استفاده عموم و به عنوان کتاب کمک درسی منتشر شد.
کتاب نگاهی است از منظر تاریخی و تلاشی است در جهت تحلیل و بررسی
تاریخ غیبت صغری و کبرای امام دوازدهم عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف که به
زبان فارسی در سال ۱۳۷۹ ش تدوین شده است.
کتاب مشتمل بر یک پیشگفتار و نه فصل است که در قالب توصیفی- تحلیلی ارائه گردیده است. هر یک از فصول کتاب مشتمل بر بخش‌هایی است و خلاصه مطالب هر فصل، در انتهای آن آمده است.
نویسندگان از دو منظر اعتقادی و تاریخی زمینه‌های غایب شدن
امام زمان علیه‌السّلام را بررسی کرده‌اند. آنها در این اثر به زندگینامه امام زمان علیه‌السّلام ، منابع مطالعه
عصر غیبت ، وضعیت سیاسی، اجتماعی و فرهنگی عصر عباسیان و تاریخ
شیعه در آن عصر از جهات مختلف اشاره دارند.
پیشگویی‌های مربوط به غیبت و زمینه سازی
اهلبیت علیه‌السّلام و
پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم ، نهاد وکالت در عصر غیبت و فعالیت وکیلان امام زمان علیه‌السّلام و مدعیان
وکالت ،
فلسفه غیبت،
نواب اربعه ، سیرت و
آثار مهدی علیه‌السّلام و نیز وضعیت شیعه از نظر سیاسی، اجتماعی و فرهنگی در عصر غیبت کبری از مباحث مهم کتاب است.
برای بررسی زمینه‌های تاریخی این غیبت، تکوین و سیر تکاملی آن و نقش نهاد وکالت در ایام غیبت، در فصل اول کتاب، منابع و مآخذ بحث مورد شناسایی و بررسی قرار گرفته است. این منابع سه گروه است:
الف) کتاب‌های نوشته شده در موضوع غیبت: ۱- آنچه در طول زندگی یازده امام علیه‌السّلام تا
شهادت امام عسکری علیه‌السّلام نوشته شده مانند:
المشیخة و
الملاحم ، ۲- کتاب‌هایی که در طول غیبت صغری نگارش یافته:
الغیبة و
الحیرة و
الکافی ، ۳- آنچه از آغاز غیبت کبری نوشته شده است:
کمال الدین و تمام النعمة و
الارشاد .
ب) کتاب‌های رجالی:
الفهرست و
الرجال شیخ طوسی .
ج) کتاب‌های تاریخی:
تاریخ طبری و
مروج الذهب .
فصل دوم کتاب مروری است خلاصه بر زندگانی آنحضرت از هنگام
تولد و حوادث پس از آن تا مراحل مختلف
حیات آن امام علیه‌السّلام . زندگانی آنحضرت دارای چندین دوره است:
اختفاء به مدت پنج سال، غیبت صغری به مدت هفتاد سال و غیبت کبری.
در فصل سوم، برای پی بردن به علل و زمینه‌های غیبت و دست یافتن به تحلیلی جامع و صحیح، مروری شده است بر وضعیت سیاسی- اجتماعی و فکری عصر عباسیان دوم و دوره مرکزیت
سامرا در آستانه غیبت امام زمان عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف .
آنچه از «وضعیت سیاسی» و ویژگی‌های آن در این دوران ذکر شده عبارتند از: انتقال مرکز
خلافت از
بغداد به
سامرا ، نفوذ و تسلط ترکان،
عزل و نصب‌های پی درپی، نفوذ
زنان در دستگاه خلافت، ستمگری وزرا و امرا، فتنه‌ها و آشوب‌های داخلی،
قدرت یافتن و خودمختاری مناطق تحت نفوذ و تغییر
ماهیت و اهداف فتوحات.
در «وضعیت اجتماعی» اشاره‌ای شده است به دوقطبی شدن جامعه و تقسیم آن به لحاظ اقتصادی به دو قشر محروم و برخوردار؛ ازاین رو، مقایسه‌ای شده است بین زندگی خلفا، وزرا، امرا و جشن‌های افسانه‌ای آنان با
فقر و سیه روزی مردم.
در «وضعیت فکری» مروی شده است به مهمترین ویژگی این دوره که همان چرخش فکری آشکار متوکل از «
اعتزال » به «اهل حدیث» و سرکوبی
معتزله و قدرت بخشیدن به
اهل سنت و جماعت بود. از علل و انگیزه‌های آن نیز گفتگو شده است.
فصل چهارم، مروری است به وضعیت فکری و سیاسی- اجتماعی
شیعه در آستانه عصر غیبت، به عنوان یکی از مهمترین گروه‌های اسلامی و قوی‌ترین احزاب مخالف حکومت. وضیعت فکری و سیاسی- اجتماعی شیعه و رهبری آن در این دوره دارای ویژگی‌های خاصی است.
به لحاظ «فکری»
اصول و
احادیث شیعه،
ضبط و نگهداری شده و شیوخ و رجالی تربیت یافته‌اند تا در بحران‌ها و حوادث ره گشای مسائل باشند. حفظ
اسلام از دستبرد منحرفان، روشنگری و موضع گیری‌های بجا، پاسخ گویی به مشکلات فکری و فقهی و ایجاد آمادگی برای پذیرش غیبت از جمله اقدامات
ائمه علیه‌السّلام در این دوران است. به لحاظ «سیاسی»، رهبری شیعه به اجبار از
مدینه به
سامرا آورده شده و تحت نظارت شدید به سر می‌برد. عسکریین علیه‌السّلام با پیش گرفتن سیاست «
تقیه » به تقویت و گسترش سازمان وکلا می‌پردازند.
از نظر «اجتماعی»، شیعیان در
فقر ، فشار و
اختناق به سر می‌برند و رهبری شیعه علی رقم ممانعت از تماس مردم با آنان از نفوذ زیادی برخوردار است.
در فصل پنجم، زمینه سازی معصومین علیه‌السّلام برای ورود شیعه به عصر غیبت توضیح داده شده است.
روشنگری‌های رهبران معصوم علیه‌السّلام درباره مساله
مهدویت ، از بخش‌های انکارناپذیر
تاریخ تشیع است. ویژگی خاصی که به عصر عسکریین علیه‌السّلام مربوط می‌شود، اقدامات ویژه‌ای است که آن دو بزرگوار برای آماده سازی
شیعیان در ورود به عصر غیبت انجام دادند؛
تبیین نزدیکی ولادت حضرت مهدی عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف ، کیفیت آغاز غیبت، تاریخ آن و کاهش ارتباط مستقیم با شیعیان از جمله این اقدامات بود.
در فصل ششم، با توجه به جایگاه خاص سازمان
وکالت در عصر غیبت، اقدامات عسکریین علیه‌السّلام در تقویت و گسترش این سازمان حائز اهمیت است؛ لذا در این فصل نگاهی مستقل به این سازمان مهم، آغاز و انجام آن و نحوه فعالیت آن در عصر غیبت و قبل از آن شده است.
فصل هفتم، حوادث و رویدادهای دوران غیبت صغری را طی نه گفتار مورد بررسی و تحقیق قرار داده است: وضعیت سیاسی، اجتماعی و فکری این دوران، تاریخ غیبت و کیفیت آغاز آن،
فلسفه غیبت، و ویژگی‌های عصر غیبت صغری از جمله این ویژگی هاست.
در بعد «فکری»، دو ویژگی عمده از مختصات این دوره است: پیدایش مکتب فکری اشعری که جلوه دیگری از مکتب اهل حدیث است و جمع آوری و تدوین کتب روایی.
درباره فلسفه غیبت، با استفاده از
روایات چند چیز بیان شده است؛ همانند سری از اسرار الهی،
آزمایش و
غربال انسان‌های صالح،
ستم پیشه بودن انسان‌ها، آزادی از یوغ
بیعت با طاغوت‌های
زمان و حفظ جان امام عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف .
فصل هشتم، به عصر غیبت کبری اختصاص دارد که با صدور توقیعی از جانب امام عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف به آخرین سفیر خود، پس از درگذشت او به عنوان آخرین نائب، فرا می‌رسد.
در فصل هشتم کتاب به عنوان مهمترین مباحث این دوره، مروری خلاصه به چهار بحث شده است:
تاریخ شیعه ، نهضت‌ها و دولت‌های شیعی در عصر غیبت کبری، مبارزات فکری و سیاسی علمای شیعه دراین عصر، دوره‌های مرجعیت دینی و سیاسی در این دوران و مدعیان مهدویت در عصر غیبت صغری و کبری.
فصل نهم، به بیان سیرت و
آثار امام مهدی عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف اختصاص دارد. سیرت ایشان از دو زاویه مورد بررسی قرار گرفته است:
الف) در «عصر غیبت» امام عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف در میان جامعه و مردم حضور دارد، از احوال ایشان باخبر است و در حفظ و
نجات آنان سعی وافر دارد.
ب) در «دوران ظهور» از سیرت تربیتی، اخلاقی، مدیریتی ویژه‌ای برخوردار است که توجه به آنها می‌تواند الگوی خوبی برای پیروان باشد.
از امام عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف علیرغم محدودیت‌های فراوان، آثار گران بهای زیادی به یادگار مانده است. از جمله دعاها و توقیعات آنحضرت است که توضیحاتی در مورد هریک داده شده است.
فهرست مطالب در ابتدا و فهرست منابع در انتهای کتاب آمده است.
توضیحات مربوط به مطالب، با عنوان پی نوشت‌ها در آخر هر فصل بیان شده است.
نرم افزار کتابخانه مهدویت، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
