تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«تاریخ سیاسی غیبت
امام دوازدهم عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف »
اثر عربی
حسین جاسم ، پژوهشی است تحلیلی و مستند به منابع کهن
شیعی در بررسی زمینه‌های تاریخی و محیطی غیبت صغرای
امام زمان عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف .
ارائه تصویر روشنی از سازمان مخفی
وکالت که با پیروانی در سراسر
جهان اسلام ، با اعتقاد به
امامت معصوم علیه‌السّلام ، قادر به حفظ تمامیت اسلام از گزند رویدادهای روزگار شده‌اند، باعث اهمیت کتاب شده است.
کتاب با دو مقدمه از مترجم، دیباچه‌ای از بخش مطالعات اسلامی دانشگاه ادینبورگ و یک مقدمه از مؤلف، آغاز شده و مطالب که کوششی است تا زمینه‌های تاریخی و محیطی غیبت
امام دوازدهم علیه‌السّلام را بررسی کند، در هفت فصل، ارائه گردیده است.
نویسنده با استفاده از مآخذ قدیمی، نادر و غیر مشهور
تشیع ، مطالعه‌ای تفصیلی و جامع در
نهضت شیعه امامیه و زمینه‌های تاریخی که به غیبت
امام منجر شد، از
زمان امام صادق علیه‌السّلام تا آخر غیبت صغرای
امام دوازدهم علیه‌السّلام ، انجام داده و با ذکر کلیه متون مشهور و متقن، شواهد مربوط به غیبت
امام دوازهم را ارائه و قائمیت حضرتش را اثبات کرده است.
مباحث، این نظریه را
اثبات می‌کنند که آن
امام منتظر و موعودی که
پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم ظهورش را وعده داد،
امام دوازدهم شیعیان است که ناچار در پرده غیبت بسر برده و آن زمان که علائم مندرج در
حدیث نبوی آشکار شود، ظهور خواهد کرد.
به نظر نویسنده، مسئله
مهدویت به حدی در بین
شیعیان جدی تلقی می‌شد که فرقه‌های متعددی در این زمینه تاسیس شده است.
حوادث مربوط به ولادت
امام نیز از مباحث دیگر است. به نظر نویسنده، به حدی
اختناق و سخت گیری اطراف
امام عسکری علیه‌السّلام زیاد بوده که هنوز به درستی
مادر امام و
هویت وی معلوم نیست و بیشتر
روایات درباره وی مشکوک و غیر قابل توثیق است.
در ادامه، مقوله وکالت، زمینه‌ها و نتایج حاصل از آن بررسی شده است.
آخرین فصول، به بررسی تاریخی- تحلیلی زندگی چهار
نائب خاص امام علیه‌السّلام و عملکردهای آنان اختصاص دارد.
در ارائه مباحث، از
آثار تاریخی، جغرافیایی و کتب حدیثی فراوانی استفاده شده که قبل از استفاده از هر یک، با روش انتقادی، مورد بررسی قرار گرفته‌اند.
این اثر در واقع مکمل کتاب «
تشیع در مسیر تاریخ » است که تحلیلی بر علل و موجبات پیدایش تشیع و سیر
تکوین آن در اسلام می‌باشد.
کتاب می‌کوشد تا نقش آرزوی امامیه- مبنی بر تحت
زعامت قرار گرفتن
قدرت سیاسی توسط امامی که قائم السیف باشد- را در غیبت آن حضرت بررسی کرده و به علاوه نشو، ارتقاء و تکوین نهاد مخفی وکالت را ریشه یابی و تاثیر آن در غیبت صغرای
امام دوازدهم علیه‌السّلام را بررسی نماید.
کتاب بی تردید از کامل‌ترین آثار مرجع در زمینه غیبت
امام زمان عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف به شمار می‌رود.
در مقدمه مترجم، نکاتی را درباره کتاب و نویسنده آن، بیان کرده و
دیباچه با اشاره به این که غیبت کبرای
امام دوازدهم، جنبه اعتقادی دینی داشته و همچون دیگر اعتقادات مهم مذهبی، موضوعی نیست که دانشمندان قادر به
اثبات یا نفی آن باشند، به ذکر نکاتی پیرامون کتاب پرداخته است.
مؤلف در مقدمه خود، با تفکیک نگاه تاریخی از اعتقادی و بیان اهمیت نگاه اعتقادی، به معرفی و بررسی مآخذ و منابع تاریخ عصر غیبت پرداخته است.
وی منابع را به سه بخش زیر تقسیم کرده و هر یک را جداگانه بررسی کرده است.
۱- کتبی که در موضوع غیبت نوشته شده است.
۲- کتب رجالی
۳- کتب تاریخ عمومی.
در فصل اول، نویسنده نقش احادیث ائمه علیه‌السّلام در غیبت
امام دوازدهم عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف را بررسی کرده است.
او ابتدا، واژه مهدی را ریشه یابی کرده و پس از بررسی غیبت حضرت مهدی عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف در
قرآن ، بیان می‌دارد که تفاسیر
شیعه، به بسیاری از
آیات ، به عنوان مظهری از نقش قائم و غیبت او می‌نگرند.
وی، احادیثی را که مربوط به
امام دوازدهم عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف و غیبت آن حضرت می‌باشد، بررسی می‌کند و معتقد است رقابت سیاسی موجود در میان مسلمین، افرادی را تشجیع می‌کرد تا از این
امید بزرگ، سوء استفاده کنند و
احادیث نبوی را به نفع خود منحرف سازند.
در دوم، نقش امامان در فعالیت‌های مخفی و تاثیر آن بر تکامل تدریجی غیبت بررسی شده است.
نویسنده معتقد است از
شهادت امام حسین علیه‌السّلام به بعد،
امامان شیعه علیه‌السّلام سیاستی کم و بیش انفعالی نسبت به خلفای
حاکم دنبال کردند؛ اما او این
امر را هرگز بدان معنی نمی‌داند که
ائمه علیه‌السّلام حقوق
امویان یا
عباسیان را به
خلافت ، پذیرفته باشند، بلکه آنان معتقد بودند که چون این خاندان با ابزار طبیعی به
قدرت رسیده‌اند، سقوط ایشان نیز با اراده
خداوند خواهد بود.
مؤلف، وادار شدن ائمه علیه‌السّلام به تشکیل و گسترش سازمان مخفی
وکالت را معلول اقامت اجباری آنان در پایتخت و تحت نظر قرار گرفتن ایشان توسط
حکام دانسته است.
در سوم، دیدگاه‌های امامیه در رابطه با
امام غائب، انشعابات امامیه و ولادت آن حضرت بررسی شده است.
نویسنده معتقد است، فرقه‌های امامیه را در طول دوران شش
امام آخر علیه‌السّلام ، از انشعاباتی که پس از رحلت هر یک از آن‌ها روی می‌داد، می‌توان مشخص کرد.
به نظر وی، ارائه دعاوی عمده این فرق در مورد درک مفهوم روشنی از
امامت از اهمیت شایانی برخوردار است و لذا مبنای مباحث کلامی و حدیثی مورد استفاده در ادعاهای پنج فرقه
واقفیه ،
جعفریه ،
محمدیه ،
قطعیه و انقطاع امامت را مورد بررسی و مطالعه قرار داده است.
بازتاب فعالیت‌های مخفی
امام دوازدهم عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف در اقدامات سفیران آن حضرت، در چهارم مورد بررسی قرار گرفته است.
نویسنده، پس از بررسی اجمالی وکالت قبل از
امام دوازدهم عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف ، وظایف اصلی وکالت را برشمرده و بر این باور است که موقعیت ممتاز نخستین
سفیر و رهبری سازمان وکالت در
زمان امام دهم و یازدهم علیه‌السّلام ، برجستگان امامیه، از اعضاء سازمان را
قانع کرد که
امام دوازدهم عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف در پرده غیبت بسر برده و آنان را متقاعد ساخت که خود، نمایده راستین حضرت است؛ بدون این که او را مورد سؤال قرار دهند و معجزه یا حجتی از وی خواستار باشند.
در پنجم، به فعالیت‌های مخفی دومین سفیر و انگیزه‌های افرادی که منکر وکالت وی شدند، پرداخته شده است.
نویسنده در این فصل، تاثیر فعالیت‌های انقلابی سایر گروه‌های
شیعه بر نگرش عباسیان نسبت به
امام عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف را بررسی کرده و عواملی که باعث تیره شدن روابط عباسیان با امامیه می‌شود را برمی شمارد، مثل:
قیام زنگیان یا کشف فعالیت‌های زیرزمینی گروه‌های
اسماعیلیه و
قرامطه .
نویسنده در ششم، ابتدا به معرفی نوبختی و فعالیت‌های او در دوران سفیر دوم پرداخته و سپس، نحوه ی انتصاب او را بدین گونه بیان کرده است که سفیر دوم در بستر
مرگ ، ابن
روح نوبختی را با بیان این مطلب که
امام عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف دستور فرموده‌اند، منصوب کرد.
در ادامه، به فعالیت‌ها و اقدامات ابن روح اشاره شده و این که وی به صورت
تقیه و با هشیاری کامل، وظایف محوله را به نحو احسن پی گیری می‌کرده است.
آخرین فصل، به زندگی و فعالیت‌های آخرین سفیر و حوادث ابتدای غیبت کبری می‌پردازد. به گفته نویسنده، چون دوران سفارت وی کوتاه بود، تغییرات قابل ملاحظه‌ای در روابط او با وکلا نمی‌توانست، پدید آید.
نویسنده در ادامه، به نگرش فضلای امامیه نسبت به
غیبت کبری پرداخته و از این دوران به دوران «
حیرت و
امتحان » یاد کرده است.
در پایان، عواملی که باعث گسترش نقش علما و فقها، پس از غیبت کبری می‌شود، توضیح داده شده است.
کتاب با قلمی روان و شیوا توسط سید
محمدتقی آیت اللهی به فارسی ترجمه شده است.
به
اعتراف مترجم،
التزام وی به حفظ امانت و عدم دخل و تصرف در مطالب، گاه سلاست و روانی ترجمه را تحت الشعاع قرار داده و وی، از هر گونه اظهار نظر، حتی به صورت توضیح و پاورقی خودداری کرده است.
فهرست مطالب در ابتدا و کتاب نامه مآخذ مورد استفاده مؤلف و فهرست اختصارات به کار رفته در یاددشتها و کتاب نامه، در انتهای کتاب آمده است.
مطالبی که نیاز به توضیح داشته است، توسط اعداد داخل کروشه [] مشخص گردیده و در پایان هر فصل، با عنوان یادداشت‌ها، توسط مؤلف ذکر شده است.
نرم افزار کتابخانه مهدویت، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
