تاریخ راقم (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«تاریخ راقم»، کتابی است در باب زندگانی رجال مشهور ماوراءالنهر و
خراسان از عهد تیمور تا روزگار صفویان به
زبان فارسی . تالیف کتاب د ر ۱۱۰۸ ق. آغاز و در ۱۱۲۵ ق. به پایان آمده است.
هدف او از نوشتن این کتاب تدوین سوانح آن روزگار و حوادث
ایران و
ماوراءالنهر بوده و عمدتا به «وفیات» توجه داشته است. به همین جهت در سراسر کتاب شمار فراوانی ماده تاریخ به چشم می‌خورد.
از این کتاب چهارده نسخه خطی شناخته شده است. متن کتاب، پس از خطبه، با گزارش وفات سلطان ابوسعید آغاز می‌شود و به «ذکر تاریخ اولاد خاقان... ابوالخیرخان» پایان می‌یابد.
مولف در این کتاب حوادث تاریخی را از سال ۷۳۶ ق. (سال ولادت تیمور) تا سال ۱۰۵۴ ق. (سال جلوس عبدالعزیز خان بن ند محمد خان از امیران ماوراءالنهر) را گزارش کرده است. وی تاریخ وقوع حوادث به حساب ابجد را به نظم درآورده است.
راقم در تاریخ ماوراءالنهر متبحر بوده و بر جزئیات حوادث آن سامان وقوف کم نظیری داشته است. مولف ابتدا قطعه شعری از سروده‌های خود یا دیگران متضمن تاریخ درگذشت یکی از مشاهیر آن حدود را می‌آورد، سپس به شرح ماجرا می‌پردازد. تاریخ راقم از حیث اطلاع دقیق بر حوادث ماوراءالنهر و خراسان به خصوص احوال حکمرانان و خاندان‌های مشهور آن سامان چون شیبانی‌ها در زمره منابع دست اول به شمار می‌رود.
مولف در جاهایی از کتاب به احوال خود و دودمانش اشاره می‌کند. این اطلاعات بر روی هم مختصر است و گزارش کامل زندگی وی و اجدادش از آن به دست نمی‌آید.
کتاب فصل بندی خاصی ندارد. مولف ذیل هر عنوان مختصری د رآن باب سخن رانده سپس قطعه ماده
تاریخ را آورده است و از این قطعات تاریخ وفات برخی شخصیت‌ها، شاعران و عارفان مشهور معلوم می‌گردد که از فواید کتاب شمرده می‌شود. از جمله کسانی که تاریخ وفات آن‌ها در قطعات منظوم آمده، ابن یمین قطعه گو، صدرالشریعه، طغان تیمور، نتاج چنگیز خان، شیخ حسن نویان، خواجه سلمان ساوجی و شاه قاسم انوار را باید نام برد.
مولف گاه تاریخ بعضی وقایع دیگر را در کتابش مندرج ساخته و از آن جمله است تاریخ احداث مدرسه سلطان حسین میرزا بایقرا، تولد مولانای جام، خروج شیبانی خان، خروج شاه اسماعیل، نامه شیبانی به شاه اسماعیل، احداث
مسجد جامع سمرقند ، بنای مدرسه میرعرب و رفتن همایون میرزا از هند به عراق.
با این که محور اصلی تالیف راقم، تاریخ ماوراءالنهر و خراسان و رجال آن نواحی است، مولف گاه متذکر برخی حوادث و وقایع تاریخی شبه قاره
هند و ایران شده، به خصوص اطلاعات مفیدی درباره بابریان هند و پادشاهان نخست این سلسله عرضه داشته است. فایده دیگر این اثر برخی آگاهی‌های مفید درباره اماکن جغرافیایی ماوراءالنهر است که در ضمن مطالب تاریخی مندرج است.
از تاریخ راقم نسخه‌های خطی متعددی در کتابخانه‌های
تاجیکستان ، پاریس، پترزبورگ، بریتانیا، کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران و
کتابخانه مجلس محفوظ است. تاریخ راقم نخستین بار در سال ۱۳۲۲ ق./ ۱۹۰۴ م. در تاشکند در هامش «تحفه الاحباب» واضح بخاری به چاپ رسید؛ اما نسخ این چاپ نایاب است. این کتاب در سال‌های اخیر به تصحیح منوچهر ستوده، بر اساس نسخه خطی موجود در کتاب خانه عینی تاجیکستان همراه با فهرست‌های متعدد به چاپ رسیده است. متاسفانه مصحح مجال مقابله با نسخ خطی دیگر را نداشته است.
نرم افزار تاریخ اسلامی ایران، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
