• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

تاریخ النحو العربی فی المشرق و المغرب (کتاب)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



«تاریخ النحو العربی فی المشرق و المغرب»، تألیف محمد مختار ولد ابّاه است.



«تاریخ النحو العربی فی المشرق و المغرب»، تألیف محمد مختار ولد ابّاه، به زبان عربی است و موضوع آن بیان تاریخ علم نحو است. کتاب، توسط محمد توفیق ابوعلی و نعیم علویه بازنگری شده است.


کتاب، مشتمل بر دو مقدمه است. دو مقدمه کتاب از ناشر و دکتر عبدالعزیز تویجری است.
[۱] تاریخ النحو العربی فی المشرق و المغرب، محمد مختار ولد ابّاه، مقدمه کتاب.


متن کتاب، مشتمل بر یک مقدمه، چهار قسمت (بخش) و یک خاتمه است. بخش‌های چهارگانه کتاب به ترتیب در چهار، شش، چهار و دو باب (مجموعا شانزده باب) تنظیم شده است.

مؤلف، در ذکر مطالب از آیات قرآن، روایات و اشعار عربی استفاده نموده است.




۳.۱ - علم نحو

از میان علوم عربی، مهم‌ترین و مفیدترین آنها نسبت به اسلام و مسلمین، علم نحو بوده است. این دانش در طول زمان، توسعه شگفت‌انگیزی پیدا کرده است و در این امر همه ملل اسلامی در شرق و غرب نقش داشته‌اند. گرچه در طول زمان، نوشته‌های متنوعی در باره این دانش و تاریخ آن عرضه شده است، اما بااین‌همه، به یک کار آکادمی فراگیر و کامل که وحدت امت را در درازای زمان و پهنه زمین به نمایش گذارد و پیوند میان عملکرد ملل مختلف اسلامی را آشکار سازد و از کسانی که در این راه کوششی چشم‌گیر داشته‌اند و مورد غفلت قرار گرفته‌اند، یاد نماید، احساس می‌شد. نویسنده، با تألیف این کتاب به‌خوبی از پس این کار برآمده است.

۳.۲ - ویژگی‌های کتاب

کتاب، از ویژگی‌های متعددی برخوردار است؛ ویژگی‌هایی که آن را در نوع خود کم‌نظیر ساخته است، همچون اشتمال بر اطلاعاتی گسترده و ژرف، روشی استوار و منصفانه، اسلوبی روشن و جذاب، شمول و استقصاء و... .

دکتر عبدالعزیز تویجری در مقدمه کتاب، مطالبی در مورد اهمیت و ارزش بسیار زیاد علم نحو و کاربرد آن و همچنین مطالبی در مورد کتاب و مؤلف آن بیان کرده است.
[۲] تاریخ النحو العربی فی المشرق و المغرب، محمد مختار ولد ابّاه، مقدمه کتاب، ص۵.


۳.۳ - مباحث مقدمه

مؤلف، در مقدمه از گام‌های نخستینی که در دانش نحو برداشته شد، حرکت احیاء تراث نحوی، چاره‌جویی برای آسان‌سازی تعلیم و تعلم، هدف از تألیف این کتاب، روش مورد اعتماد، دوران مختلف علم نحو( شامل دوره تأسیس، دوره تدوین و تصنیف، دوره بیان و تحصیل، دوره حصر و تنظیر، دوره تأصیل و تقویم، دوره تصحیح و تثبیت و دوره تجدید و تیسیر)، چگونگی برخورد با تراث نحوی، چاره‌جویی‌هایی برای گسترش و تسهیل دانش نحو، سماع، نظریه عامل، قیاس و تعلیل سخن گفته است.
[۳] تاریخ النحو العربی فی المشرق و المغرب، محمد مختار ولد ابّاه، مقدمه کتاب، ص۱۱ ـ ۳۴.


۳.۴ - قسمت اول

قسمت اول کتاب، پیرامون نحو در مشرق است. این بخش مشتمل بر چهار باب است.

۳.۴.۱ - باب اول

در باب اول، از عصر تأسیس علم نحو بحث شده است. مؤلف، ابتدا مطالبی را در مورد پیدایش علم نحو ذکر کرده و در ادامه اسامی کسانی را که در شکل‌گیری علم نحو سهیم بوده‌اند، ذکر نموده است؛ افرادی همچون امیرالمومنین ـ عليه‌السلام ـ که مؤلف وی را اولین کسی دانسته که اصولِ علم نحو را وضع نموده و روایتی را که بر این مطلب دلالت می‌کند ذکر نموده است، ابوالاسود دئلی و شاگردان وی (مانند نصر بن عاصم، یحیی بن یعمر، عنبسه و...)، عبدالله بن ابی‌اسحاق حضرمی و ابوعمرو بن العلاء.
[۴] تاریخ النحو العربی فی المشرق و المغرب، محمد مختار ولد ابّاه، مقدمه کتاب، ص۴۱ ـ ۵۶.


۳.۴.۲ - باب دوم

در باب دوم، از عصر تدوین و تصنیف (قرن دوم هجری) سخن به میان آمده است. مؤلف، می‌گوید: «مبالغه نیست اگر گفته شود تدوین نحو با کتاب سیبویه آغاز و با همان به انتها رسید».

در این باب از کسانی همچون عیسی بن عمر، یونس بن حبیب، اخفش کبیر، خلیل بن احمد و... یاد شده است.
[۵] تاریخ النحو العربی فی المشرق و المغرب، محمد مختار ولد ابّاه، متن کتاب، ص۶۷ ـ ۱۴۴.


۳.۴.۳ - باب سوم

باب سوم، در مورد عصر بیان و تحصیل علم نحو و باب چهارم در مورد عصر تقویم و تأصیل آن است.

در پایان بخش اول، خاتمه‌ای آورده شده و در آن مطالبی مختصر پیرامون نحو در مشرق بیان شده است.
[۶] تاریخ النحو العربی فی المشرق و المغرب، محمد مختار ولد ابّاه، متن کتاب، ص۲۶۳.


۳.۵ - قسمت دوم

موضوع بخش دوم نحو در غرب اسلامی است و ابواب آن به‌ترتیب درباره انتقال نحو به اندلس، گسترش نحو بصری در مغرب اسلامی، انقلاب ابن مضاء، نحو و منطق و اختصار، بازگرداندن اعتبار به تصریف و در راه مدرسه مالکیه می‌باشد.

۳.۶ - قسمت سوم

موضوع قسم سوم، مدرسه ابن مالک و دوران تثبیت و تصحیح است و ابواب آن به ترتیب درباره ابن مالک: شیخ مدرسه، نحو ابن مالک در مدارس مصر، مدرسه ابن مالک در زوایای مغربی و مدرسه ابن مالک در مجامع علمی شهرهای شنقیط می‌باشد.

۳.۷ - قسمت چهارم

موضوع قسم چهارم، نحو و دوران معاصر است و ابواب آن به ترتیب درباره امور مربوط به زبان و نحو عربی و چاره‌جویی در آسان‌سازی نحو می‌باشد.

مطلب آخر کتاب، خاتمه است و در آن از مباحث متعددی همچون نحو و تفسیر، نحو و حدیث شریف، نحو و شعر، نحو و منطق، نحو و بیان، نحو و نحویان و نحو و مستشرقان سخن به میان آمده است.



فهرست مطالب و موضوعات، مصادر و مراجع کتاب در پایان ذکر شده است. پاورقی‌ها غالبا به ذکر منابع مطالب متن اختصاص یافته است.


۱. تاریخ النحو العربی فی المشرق و المغرب، محمد مختار ولد ابّاه، مقدمه کتاب.
۲. تاریخ النحو العربی فی المشرق و المغرب، محمد مختار ولد ابّاه، مقدمه کتاب، ص۵.
۳. تاریخ النحو العربی فی المشرق و المغرب، محمد مختار ولد ابّاه، مقدمه کتاب، ص۱۱ ـ ۳۴.
۴. تاریخ النحو العربی فی المشرق و المغرب، محمد مختار ولد ابّاه، مقدمه کتاب، ص۴۱ ـ ۵۶.
۵. تاریخ النحو العربی فی المشرق و المغرب، محمد مختار ولد ابّاه، متن کتاب، ص۶۷ ـ ۱۴۴.
۶. تاریخ النحو العربی فی المشرق و المغرب، محمد مختار ولد ابّاه، متن کتاب، ص۲۶۳.







جعبه ابزار