تاریخ الادب فی ایران من الفردوسی الی السعدی (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تاریخ الادب فی ایران من الفردوسی الی السعدی کتابی است به
زبان عربی درباره ادبیات فارسی، شرح
احوال، آثار شاعران و نویسندگان ایرانی از زمان
فردوسی تا
سعدی شیرازی، که از متن انگلیسی آن، که توسط ادوارد گرانویل براون، خاورشناس انگلیسی نوشته شده، برگردان شده است.
کتاب؛ مشتمل بر گفتاری از مترجم، آقای دکتر ابراهیم الشواربی، مقدمه‌ای از مولف و نه فصل به شرح ذیل و یک خاتمه است:
۱. تمهید و تردید.
۲. عصرالدوله الغزنویه.
۳. العصر السلجوقی الاول.
۴. الادب فی العصر السلجوقی الاول.
۵. عصر السلطان سنجر و اخوته.
۶. الشعراء الاربعه النابهون.
۷. ممکله خوارزم.
۸. کتاب العصر المغولی الاول.
۹. شعراء العصر المغولی الاول.
تاریخ ادبی
ایران در چهار مجلد از ۱۲۸۱ تا ۱۳۰۳ ش/ ۱۹۰۲ تا ۱۹۲۴ در
انگلستان منتشر شد. پیش از تالیف و انتشار این اثر، کتاب‌های دیگری به زبان‌های اروپایی درباره
تاریخ ادبیات فارسی نوشته شده بود؛ ولی هیچ یک از لحاظ وسعت دامنه تحقیق و تنوع موضوعات و جامعیت با آن برابر نیست.
براون برای گردآوری مطالب و مواد کار خود از بیشتر آثار چاپ شده و تحقیقات دانشمندان غربی و ایرانی- که تا آن زمان در دسترس وی بوده- بهره گرفته، بسیاری از نسخه‌های خطی و منابع و مدارک شناخته شده در کتابخانه‌های انگلستان و سایر کشورهای اروپایی را زیرنظر داشته و از صاحبنظران و محققان
تاریخ و
ادب و فرهنگ ایرانی نیز یاری جسته است. وی نخستین کسی است که تاریخ ادبیات فارسی را از آغاز ظهور آن تا اوایل سده چهاردهم، به شیوه‌ای تحلیلی و انتقادی بررسی کرده و سیر و تحول تاریخی آن را به صورت جریانی گسترده و به هم پیوسته و بر اساس طرحی منسجم و جامع عرضه کرده است. مؤلف، به گفته خودش، کوشیده که تاریخ مردم ایران و چگونگی حیات فرهنگی آنان را، بدانسان که در ادبیاتشان جلوه گر است، عرضه کند. از اینرو به آثار فارسی شاعران و نویسندگان غیرایرانی که در خارج از ایران نوشته شده است، کمتر توجه داشته، و در عوض شرح
احوال و افکار و آثار ایرانیانی را که به عربی نوشته‌اند، به تناسب دامنه کار خود با تفصیل بیشتر باز گفته است. به همین سبب نام کتاب را، به جای «تاریخ ادبیات فارسی»، تاریخ ادبی ایران گذاشته است.
نسخه حاضر، در برنامه که جلد دوم این مجموعه است، در ۱۹۰۶ م. با عنوان تاریخ ادبی ایران: از
فردوسی تا سعدی انتشار یافت. مؤلف در فصل اول این جلد، درباره اصول نقد
شعر و اشکال و انواع نظم فارسی بحث کرده است. فصل دوم با آغاز حکومت
غزنویان و شرح اوضاع سیاسی و اجتماعی ایران در سده پنجم شروع می‌شود و با ذکر
احوال و آثار شاعران و نثرنویسان آن دوره ادامه می‌یابد. مطالب مربوط به
فردوسی، اسدی،
بوعلی سینا ، و نکاتی که درباره آثار آنان گفته شده، حاکی از وسعت اطلاع و دقت نظر مؤلف است. لیکن برخی از مندرجات این بخش، چون انتساب کتاب ترجمان البلاغه به فرخی سیستانی، ذکر منظومه یوسف و زلیخا به نام
فردوسی، و سخن از دو اسدی پسر و پدر که مبتنی بر اطلاعات مؤلف در
زمان تالیف است، امروز مردود به شمار می‌رود. فصل سوم تا پایان فصل ششم به تاریخ عصر سلجوقی و رویدادهای مهم آن و شرح
احوال و آثار شاعران و نویسندگان آن عصر اختصاص دارد. از فصل هفتم تاریخ عصر مغول آغاز می‌شود و با شرح خونریزی‌های چنگیز و هولاکو، انقراض خلافت
عباسیان ، و قلع و قمع فداییان اسماعیلی و در فصول پایانی با شرح اوضاع علمی و ادبی این عصر و گزارشی از
احوال و آثار شاعران بزرگ این دوران (عطار، مولوی، سعدی) ادامه می‌یابد.
مجلدات چهارگانه این تالیف در چند دهه اخیر به فارسی ترجمه و چاپ شده است. جلد اول: تاریخ ادبی ایران از قدیمی‌ترین روزگاران تا زمان
فردوسی ، جریان تحول
زبان فارسی و سیر عقاید و افکار در ایران، ترجمه علی پاشا صالح (چاپ اول ۱۳۳۳ ش)؛ جلد دوم: نیمه نخست تاریخ ادبیات ایران، از
فردوسی تا سعدی، ترجمه فتح الله مجتبائی (چاپ اول ۱۳۴۱ ش)، و نیمه دوم از سنایی تا سعدی، کتاب دوم از مجلد دوم تاریخ ادبی ایران، ترجمه غلامحسین صدری افشار (چاپ اول ۱۳۵۱ ش) و
ترجمه مجدد این جلد به قلم علی پاشا صالح (چاپ ۱۳۵۸ ش)؛ جلد سوم: تاریخ ادبی ایران، از سعدی تا جامی، ترجمه علی اصغر حکمت (چاپ اول ۱۳۲۷ ش)؛ جلد چهارم: تاریخ ادبیات ایران، از آغاز عهد
صفویه تا زمان حاضر، ترجمه رشید یاسمی (چاپ اول ۱۳۱۶ ش) و ترجمه مجدد کامل آن، تاریخ ادبیات ایران، از صفویه تا عصر حاضر به قلم بهرام مقدادی (چاپ تهران ۱۳۶۹ ش).
نسخه حاضر، در برنامه مشتمل بر پاورقی‌هایی به قلم مولف و نیز پاورقی‌هایی به خامه مترجم، فهرست مطالب در آغاز کتاب و فهرست (کشاف) اسامی کتاب‌ها، اعلام و مکان‌ها می‌باشد.
نرم افزار تاریخ اسلامی ایران، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
