• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

تأدیبات صلاحیه

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


ریشه و سه حرف اصلی «تادیبات»، «ادب» است و ادب در لغت به این معانی آمده است: روش پسندیده، اخلاق نیکو، فضیلت، مردمی، و...
[۱] دهخدا، علی اکبر، لغت نامه دهخدا، ذیل واژه «ادب».
[۲] فرهنگ فارسی معین، ذیل واژه «ادب».
[۳] طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، ج۲، ص۵، تحقیق:حسینی، سید احمد، کتابفروشی مرتضوی، تهران، چاپ سوم، ۱۳۷۵ش.    
[۴] واسطی زبیدی، محب الدین سیدمحمد مرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس، ج۲، ص۱۲، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، بیروت، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.    
و «تادیبات» به معنای مقررات و قوانین کیفری نیز آمده است.
[۵] بستانی، فؤاد افرام، مهیار، رضا، فرهنگ ابجدی عربی-فارسی، ص۲۰۳، انتشارات اسلامی، تهران، چاپ دوم، ۱۳۷۵ش.

«صلاحیة» از «صلاح» به معنای نیکی، ضد فساد و تباهی، مصلحت، شایسته و... است.
[۶] دهخدا، علی اکبر، لغت نامه دهخدا، ذیل واژه «صلاح».
[۷] واسطی زبیدی، محب الدین سیدمحمد مرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس، ج۶، ص۵۴۸.    



با توجه به معنای لغوی؛ «تادیبات صلاحیه»؛ یعنی روش‌ها و رفتارهای نیک و پسندیده‌ای که به مصلحت و صلاح مردم است، و فساد و تباهی در آن نیست.

اما مقصود از تادیبات صلاحیه در اصطلاح منطق به شرح زیر است:
گاهی ادراک انسان مربوط به یک امر کلی است که در نتیجه، یا انسان حکم به حسن و نیکی یک کار می‌کند؛ چرا که کمالی برای نفس است؛ مانند علم و شجاعت و یا به جهت این که یک مصلحت عمومی (نوعی) در آن است؛ مانند مصلحتی که در عدل برای حفظ نظام و بقای نوع انسان وجود دارد. این ادراک، با قوه عقل -از آن جهت که عقل است- بوده و لذا مدح و ستایش همه عقلا را به دنبال دارد. و یا قبح و زشتی یک چیز را درک می‌کند به اعتبار این که نقصی برای نفس است؛ مانند جهل و نادانی، یا به دلیل این که مفسده‌ای عمومی در آن است؛ مثل ظلم، که در این موارد عقل -از آن جهت که عقل است- قبح و زشتی را درک می‌کند و مذمت و نکوهش همه عقلا را به دنبال دارد. لذا این ستایش و نکوهش؛ وقتی که همه عقلا به اعتبار مصلحت یا مفسده نوعی یا به اعتبار کمال و نقص نوعی بر آن متفق باشند، از احکام عقلیه می‌باشد و این احکام عقلیه همگانی، «آراء محموده» و «تادیبات صلاحیه» نامیده می‌شوند.
[۸] مظفر، محمدرضا، المنطق، ج۳، ص۳۴۲_ ۳۴۳، با تعلیق: فیاضی، غلامرضا، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ دوم، ۱۴۲۳ق.
[۹] مظفر، محمد رضا، اصول الفقه، ج۲، ص۲۸۰، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ پنجم، ۱۴۳۰ق.    


با توضیحی که بیان شد، دلیل نام گذاری این آراء و احکام عقلی به تادیبات صلاحیه روشن شد؛ یعنی گزاره‌هایی مانند «عدالت ورزی خوب است»، نزد مردم و عقلا جزو رفتارهای نیک و شایسته شمرده می‌شود و مورد پذیرش آنها است. لذا حسن و خوبی آن درک می‌شود و همین است معنای حسن و قبح عقلی‌ای که محل بحث و گفت وگو و اختلاف نظر میان اشاعره و عدلیه واقع شده است.
تادیبات صلاحیه، از قسم قضایای مشهورات هستند. و قضایای مشهورات؛ قضایایی هستند که میان مردم شهرت یافته است. کسانی که این امور نزدشان مشهور شده، گاه همه عقلا، گاه بیشتر ایشان و گاه گروه خاصی است. سبب شهرت یک قضیه یکی از این امور است: بدیهی بودن، فطری بودن، مصلحت عمومی نوع بشر، عادت افراد یک جامعه و عواطف احساسات و حالات خاص روحی. و عقل نیز به این اعتبار به آن حکم می‌کند.
[۱۰] رازی، قطب الدین، شرح مطالع الانوار فی المنطق، ص۳۳۴_ ۳۳۵، انتشارات کتبی نجفی، قم.
[۱۱] ابو نصر فارابی، المنطقیات، ج۱، ص۱۹، با تحقیق و مقدمه: دانش پژوه، محمد تقی، مکتبة آیت‌الله المرعشی، قم، چاپ اول، ۱۴۰۸ق.
[۱۲] سجادی، سید جعفر، فرهنگ معارف اسلامی، ج۳، ص۱۶۸۶، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ سوم، ۱۳۷۳ش.    



۱. ↑ دهخدا، علی اکبر، لغت نامه دهخدا، ذیل واژه «ادب».
۲. ↑ فرهنگ فارسی معین، ذیل واژه «ادب».
۳. ↑ طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، ج۲، ص۵، تحقیق:حسینی، سید احمد، کتابفروشی مرتضوی، تهران، چاپ سوم، ۱۳۷۵ش.    
۴. ↑ واسطی زبیدی، محب الدین سیدمحمد مرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس، ج۲، ص۱۲، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، بیروت، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.    
۵. ↑ بستانی، فؤاد افرام، مهیار، رضا، فرهنگ ابجدی عربی-فارسی، ص۲۰۳، انتشارات اسلامی، تهران، چاپ دوم، ۱۳۷۵ش.
۶. ↑ دهخدا، علی اکبر، لغت نامه دهخدا، ذیل واژه «صلاح».
۷. ↑ واسطی زبیدی، محب الدین سیدمحمد مرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس، ج۶، ص۵۴۸.    
۸. ↑ مظفر، محمدرضا، المنطق، ج۳، ص۳۴۲_ ۳۴۳، با تعلیق: فیاضی، غلامرضا، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ دوم، ۱۴۲۳ق.
۹. ↑ مظفر، محمد رضا، اصول الفقه، ج۲، ص۲۸۰، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ پنجم، ۱۴۳۰ق.    
۱۰. ↑ رازی، قطب الدین، شرح مطالع الانوار فی المنطق، ص۳۳۴_ ۳۳۵، انتشارات کتبی نجفی، قم.
۱۱. ↑ ابو نصر فارابی، المنطقیات، ج۱، ص۱۹، با تحقیق و مقدمه: دانش پژوه، محمد تقی، مکتبة آیت‌الله المرعشی، قم، چاپ اول، ۱۴۰۸ق.
۱۲. ↑ سجادی، سید جعفر، فرهنگ معارف اسلامی، ج۳، ص۱۶۸۶، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ سوم، ۱۳۷۳ش.    


پایگاه اسلام کوئیست، برگرفته از مقاله «تأدیبات صلاحیه».    




جعبه ابزار