• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

تأدیبات صلاحیه

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



ریشه و سه حرف اصلی «تادیبات»، «ادب» است و ادب در لغت به این معانی آمده است: روش پسندیده، اخلاق نیکو، فضیلت، مردمی، و...
[۱] دهخدا، علی اکبر، لغت نامه دهخدا، ذیل واژه «ادب».
[۲] فرهنگ فارسی معین، ذیل واژه «ادب».
و «تادیبات» به معنای مقررات و قوانین کیفری نیز آمده است.
[۵] بستانی، فؤاد افرام، مهیار، رضا، فرهنگ ابجدی عربی-فارسی، ص۲۰۳، انتشارات اسلامی، تهران، چاپ دوم، ۱۳۷۵ش.

«صلاحیة» از «صلاح» به معنای نیکی، ضد فساد و تباهی، مصلحت، شایسته و... است.
[۶] دهخدا، علی اکبر، لغت نامه دهخدا، ذیل واژه «صلاح».




با توجه به معنای لغوی؛ «تادیبات صلاحیه»؛ یعنی روش‌ها و رفتارهای نیک و پسندیده‌ای که به مصلحت و صلاح مردم است، و فساد و تباهی در آن نیست.


اما مقصود از تادیبات صلاحیه در اصطلاح منطق به شرح زیر است:
گاهی ادراک انسان مربوط به یک امر کلی است که در نتیجه، یا انسان حکم به حسن و نیکی یک کار می‌کند؛ چرا که کمالی برای نفس است؛ مانند علم و شجاعت و یا به جهت این که یک مصلحت عمومی (نوعی) در آن است؛ مانند مصلحتی که در عدل برای حفظ نظام و بقای نوع انسان وجود دارد. این ادراک، با قوه عقل -از آن جهت که عقل است- بوده و لذا مدح و ستایش همه عقلا را به دنبال دارد. و یا قبح و زشتی یک چیز را درک می‌کند به اعتبار این که نقصی برای نفس است؛ مانند جهل و نادانی، یا به دلیل این که مفسده‌ای عمومی در آن است؛ مثل ظلم، که در این موارد عقل -از آن جهت که عقل است- قبح و زشتی را درک می‌کند و مذمت و نکوهش همه عقلا را به دنبال دارد. لذا این ستایش و نکوهش؛ وقتی که همه عقلا به اعتبار مصلحت یا مفسده نوعی یا به اعتبار کمال و نقص نوعی بر آن متفق باشند، از احکام عقلیه می‌باشد و این احکام عقلیه همگانی، «آراء محموده» و «تادیبات صلاحیه» نامیده می‌شوند.
[۸] مظفر، محمدرضا، المنطق، ج۳، ص۳۴۲_ ۳۴۳، با تعلیق: فیاضی، غلامرضا، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ دوم، ۱۴۲۳ق.



با توضیحی که بیان شد، دلیل نام گذاری این آراء و احکام عقلی به تادیبات صلاحیه روشن شد؛ یعنی گزاره‌هایی مانند «عدالت ورزی خوب است»، نزد مردم و عقلا جزو رفتارهای نیک و شایسته شمرده می‌شود و مورد پذیرش آنها است. لذا حسن و خوبی آن درک می‌شود و همین است معنای حسن و قبح عقلی‌ای که محل بحث و گفت وگو و اختلاف نظر میان اشاعره و عدلیه واقع شده است.
تادیبات صلاحیه، از قسم قضایای مشهورات هستند. و قضایای مشهورات؛ قضایایی هستند که میان مردم شهرت یافته است. کسانی که این امور نزدشان مشهور شده، گاه همه عقلا، گاه بیشتر ایشان و گاه گروه خاصی است. سبب شهرت یک قضیه یکی از این امور است: بدیهی بودن، فطری بودن، مصلحت عمومی نوع بشر، عادت افراد یک جامعه و عواطف احساسات و حالات خاص روحی. و عقل نیز به این اعتبار به آن حکم می‌کند.
[۱۰] رازی، قطب الدین، شرح مطالع الانوار فی المنطق، ص۳۳۴_ ۳۳۵، انتشارات کتبی نجفی، قم.
[۱۱] ابو نصر فارابی، المنطقیات، ج۱، ص۱۹، با تحقیق و مقدمه: دانش پژوه، محمد تقی، مکتبة آیت‌الله المرعشی، قم، چاپ اول، ۱۴۰۸ق.




۱. دهخدا، علی اکبر، لغت نامه دهخدا، ذیل واژه «ادب».
۲. فرهنگ فارسی معین، ذیل واژه «ادب».
۳. طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، ج۲، ص۵، تحقیق:حسینی، سید احمد، کتابفروشی مرتضوی، تهران، چاپ سوم، ۱۳۷۵ش.    
۴. واسطی زبیدی، محب الدین سیدمحمد مرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس، ج۲، ص۱۲، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، بیروت، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.    
۵. بستانی، فؤاد افرام، مهیار، رضا، فرهنگ ابجدی عربی-فارسی، ص۲۰۳، انتشارات اسلامی، تهران، چاپ دوم، ۱۳۷۵ش.
۶. دهخدا، علی اکبر، لغت نامه دهخدا، ذیل واژه «صلاح».
۷. واسطی زبیدی، محب الدین سیدمحمد مرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس، ج۶، ص۵۴۸.    
۸. مظفر، محمدرضا، المنطق، ج۳، ص۳۴۲_ ۳۴۳، با تعلیق: فیاضی، غلامرضا، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ دوم، ۱۴۲۳ق.
۹. مظفر، محمد رضا، اصول الفقه، ج۲، ص۲۸۰، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ پنجم، ۱۴۳۰ق.    
۱۰. رازی، قطب الدین، شرح مطالع الانوار فی المنطق، ص۳۳۴_ ۳۳۵، انتشارات کتبی نجفی، قم.
۱۱. ابو نصر فارابی، المنطقیات، ج۱، ص۱۹، با تحقیق و مقدمه: دانش پژوه، محمد تقی، مکتبة آیت‌الله المرعشی، قم، چاپ اول، ۱۴۰۸ق.
۱۲. سجادی، سید جعفر، فرهنگ معارف اسلامی، ج۳، ص۱۶۸۶، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ سوم، ۱۳۷۳ش.    



پایگاه اسلام کوئیست، برگرفته از مقاله «تأدیبات صلاحیه».    



جعبه ابزار